BİR İSTANBUL METHİYESİ: İZZET’İN BİLÂDİYESİ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 442 - 487, 21.12.2020

Hasan Kaplan

https://doi.org/10.32321/cutad.804726

Cited By: 5

Öz

Klasik Türk edebiyatında coğrafya (köyler, beldeler, şehirler, ülkeler...) manzum ve mensur birçok türe kaynaklık etmiş, gerçek yönüyle olduğu kadar dekoratif bir öge olarak da metinlerde yer almıştır. Klasik şairin coğrafyayla olan ilişkisi farklı türlerde metinlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bir şehrin ve o şehirdeki güzellerin konu edinildiği şehrengizler, şehrin çeşitli yönlerden ele alındığı şehir methiyeleri; bir şehre yönelik şairin eleştirisini, bir şehrin içinde bulunduğu durumdan şikâyeti ve kaybedilen bir şehrin ardından duyulan üzüntüyü dile getiren şehir şiirleri bunlardan sayılabilir. İstanbul başta olmak üzere iskele ve semtleri, pazarları, mesire ve eğlence yerlerini, su kaynaklarını ele alan sâhil-nâme/sevâhil-nâme, sûkiyye, mesâir-nâme, miyâhiyye başlığı altındaki şiirler de coğrafyaya/yer adlarına dayalı yazılmıştır.
Coğrafyaya/yer adlarına dayalı şiir türlerinden biri de bilâdiyeler/belde-nâmelerdir. Bilâdiyelerde Osmanlı Devleti’nin geniş coğrafyasının yanı sıra birçok yer adı tevriye, iham gibi çeşitli sanatlarla ele alınmıştır. Arayıcı-zâde Hüseyin Ferdî, Lutfî, Derviş Ömer, Zihnî, İştibî Ahmed, Mecdî ve Hikmetî edebiyatımızda bu türde şiirleri bilinen şairlerdir.
Bilâdiye türünde şiir yazan isimlerden biri de sâhil-nâmesi ile maruf Osman İzzet’tir (öl. 1797-98). Bu çalışmada İzzet’in bilâdiyesinin ilim âlemine tanıtılması ve bilâdiye çalışmalarına katkı sağlanması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda bilâdiyenin çeviri yazılı metnine yer verilmiştir. İzzet’in bilâdiyesi şekil özellikleri, anlatım yolları ve muhteva bakımından incelenmiş; diğer bilâdiyelerle karşılaştırılmıştır. Çalışmanın sonunda İzzet’in mevcut bilâdiyeler arasında en uzun bilâdiyeyi (101 beyit) yazdığı, en fazla belde/şehir/ülke ismine (200 isim) yer verdiği, diğer bilâdiyelerden farklı olarak bilâdiyesini bir İstanbul methiyesi şeklinde düzenlediği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İzzet, Bilâdiye, Yer Adları, İstanbul, Şehir Methiyesi

A PRAISE OF ISTANBUL: IZZET’S BILADIYE

Öz

In classical Turkish literature, geography (villages, towns, cities, countries ...) has inspired several poetic and prose genres and has been included as a decorative element apart from its literal meaning in texts. A classical poet’s relation to geography has enabled texts of different genres to be created. Sehrengizs in which a city or beauties of that city are discussed, city praises analyzing a city from various aspects, city poems expressing a poet’s criticism regarding a city, complaint about current situation of a city and sorrow felt for a city lost are among these genres. Poems under the headings of sahil-name/sevahil-name, sukiyye, mesair-name, miyahiyye dealing with piers and districts, markets, picnic and amusement areas, water resources of cities, particularly of İstanbul have been written based on geography/place names.
One of the poetic genres based on geography/place names is biladiye/beldename. In biladiyes, many place names apart from Ottoman Empire’s vast geography were discussed through various arts such as tevriye and iham. Arayıcı-zade Hüseyin Ferdi, Lutfi, Dervish Ömer, Zihni, İştibi Ahmed, Mecdi and Hikmeti are well-known poets of this genre in our literature.
Moreover, one of the poets writing poems in biladiye genre is Osman İzzet (death 1797-98), well-known with his sahil-name. In this study, it was aimed to introduce İzzet’s biladiye to the world of education and to contribute to works of biladiye. Accordingly, translated script of the biladiye was presented. İzzet’s biladiye was analyzed in terms of style, turn of expression and content, and it was compared and contrasted with other biladiyes. It was found as a result of the study that İzzet wrote the longest biladiye among others (101 couplets), included the greatest number of town/city/country names (200 names) and composed his biladiye as a praise of İstanbul unlike other biladiyes.

Anahtar Kelimeler

Izzet, Biladiye, Place Names, Istanbul, Praise of City

Kaynakça

• Aka, B. (2020). Divan şiirinde kaplıca redifli gazeller. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature. 6(1), 1-15.
• Aksoyak, İ. H. (2007). Feyzullah Efendi’nin mesâiri ile Lutfî’nin Ferdî’nin bilâdiyesine zeyli. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Özel Sayı. 37-51.
• Altan, E. (2013). Yafa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 43. İstanbul: TDV Yayınları, 171-174.
• Arslan, M. (2018). Divan edebiyatında şehirler üzerine yazılan şiirler ve bunlar arasında Amasya şiirleri. Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni 04-06 Ekim 2018 Amasya Bildiriler Kitabı. M. F. Köksal, S. Murat, M. İlhan (ed.), Ankara: KIBATEK Yayınları.
• Aruçi, M. (2013). Yenipazar. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 43. İstanbul: TDV Yayınları, 468-471.
• Aydın, M. (2008). Revan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 35. İstanbul: TDV Yayınları, 26-29.
• Aydın, M. (2010). Şirvan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 39. İstanbul: TDV Yayınları, 204-206.
• Aydın, M. (2016). Faş. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Ek-1. İstanbul: TDV Yayınları, 443-445.
• Balta, E. (2009). Serez. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 36. İstanbul: TDV Yayınları, 556-558.
• Batislam, H. D. (2009). Şehir şiirleri ve Şeyhülislâm Yahyâ’nın Edirne gazelleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitü Dergisi. 39, 483-498.
• Bilge, M. L. (1989). Akkirman. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 2. İstanbul: TDV Yayınları, 269-270.
• Bilge, M. L. (1993). Cidde. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 7. İstanbul: TDV Yayınları, 523-525.
• Bilge, M. L. (1997). Halîl. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 15. İstanbul: TDV Yayınları, 305-307.
• Bingölçe, F. (2010). Osmanlı argosu sözlüğü. Ankara: AltÜst Yayınevi.
• Bostan, İ. (1988). Ahıska. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 1. İstanbul: TDV Yayınları, 526-527.
• Boşkov, V. (1980). Türk edebiyatında şehir şiirleri ve şehir mersiyeleri. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi. 12, 69-76.
• Boz, E. (2007). Hakîkî Dîvânı karşılaştırmalı metin. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10613,girispdf.pdf?0 (erişim tarihi: 23.01.2016).
• Çakır, M. (2010). Bilinmeyen bir bilâdiye metni: esmâ-yı bilâd-ı Mecdî. Journal of Turkish Studies (Walter G. Andrews Armağanı I). 34(I), 173-182.
• Çapan, P. (2004). Tezkirelerde İstanbul’un ele alınışı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. XXXI(81), 25-52.
• Çetin, K. (2018). Klâsik Türk şairlerinin kaleminden Mağrib, Habeş ve Sudan. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 63, 35-57.
• Çokuğraş, I. (2013). İstanbul’da marjinalite ve mekân (1789-1839): bekâr odaları ve meyhaneler. Yayımlanmamış doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• David, G. (1992). Budin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 6. İstanbul: TDV Yayınları, 344-348.
• Demirkazık, H. İ. (2009). 18. Yüzyıl şairi Mustafa Fennî Dîvân (inceleme-tenkitli metin-dizin). Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Demirkent, I. (2005). Misis. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 30. İstanbul: TDV Yayınları, 178-181.
• Dilçin, C. (2011). Divan şiirinde çağrışım ögesi olarak yer adları. Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eflatun, M. (2003). Şehir medhiyelerine bir örnek: Akşehir medhiyesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 26, 273-278.
• Emecen, F. (1989). Akka. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 2. İstanbul: TDV Yayınları, 265-267.
• Emecen, F. (2001). İsmail. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 23. İstanbul: TDV Yayınları, 82-84.
• Ercan, Ö. (2007). Arayıcızâde Ferdî ve eserleri Hikâye-i Erdeşîr ü Şâpûr ve Esmâ-yı Büldân. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 12, 71-93.
• Erdoğan, M. (1997). Abdüllatîf Râzî ve Ankara methiyesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 550, 356-359.
• Erdoğan, M. (2012). Gözden kaçmış bir xvı. asır şâiri: Celâl-zâde Mustafa’nın oğlu Mahmûd Efendi ve Konya, İstanbul ve Edirne medhiyeleri. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10(2), 300-325.
• Eroğlu, S. (2008). Türk edebiyatında miyâhiyye türüne bir örnek: Hâsib Efendi’nin miyâhiyyesi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 15, 429-439.
• Ersoy, E. (2011). Biladiye türünün yayımlanmamış bir örneği: İştibî Ahmed Efendi'nin bilâdnâmesi. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 21, 61-72.
• Eyice, S. (1992). Bender Kalesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 5. İstanbul: TDV Yayınları, 431-432.
• Gökbilgin, M. T. (1971). Karaharman Dobruca’nın kaybolmuş bir köyü. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi. 2, 289-296.
• Gökhan, A. ve Erçavuş, D. (2018). Hâfız-ı Şîrâzî ve âb-ı hayât. Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi. 1, 113-132.
• Güler, K. (1996). XIX. asır şuarâsından Ârifî ve Pesendî’nin Kütahya methiyeleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 7, 279-285.
• Gümüş, S. (1993). Cürcânî Seyyid Şerîf. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 8. İstanbul: TDV Yayınları, 134-136.
• Gündüz, F. (2007). Okmeydanı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 33. İstanbul: TDV Yayınları, 339-340.
• Halaçoğlu, Y. (1988). Adıyaman. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 1. İstanbul: TDV Yayınları, 377-379.
• Kaplan, H. (2016a). Mahallî şairin mahallî coğrafyası: Kütahyalı Rahîmî’nin şiirlerinde yer adları. Divan Araştırmaları Dergisi. 17, 121-172.
• Kaplan, H. (2016b). Divan şiirinde Karaman. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası. 26(2), 205-239.
• Kaplan, Y. (2015). Klasik Türk edebiyatında sahil-nâmeler ve Derviş Hilmî Dede’nin sahil-nâmesi. Route Educational and Social Science Journal. 2(2), 148-159.
• Kaplan, Y. (2016). Klasik Türk edebiyatında bilâdiyyeler ve Zihnî Efendi ile İştibî Ahmed Efendi bilâdiyyeleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 13(1), 102-124.
• Kaplan, Y. (2017). Lale Devri İstanbul’unda padişah bahçelerini anlatan manzum bir eser: Hıfzî ve mesâiri. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 15(1), 307-330.
• Karacasu, B. (2007). Türk edebiyatında şehrengizler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 5(10), 259-313.
• Karacasu, B. (2008). Esmâ-yı bilâd-ı Ferdî: Kurnaz yayımına katkı. Journal of Turkish Studies (Şinasi Tekin Hatıra Sayısı III). 32 (I), 257-271.
• Karpat, K. (1992). Balkanlar. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 5. İstanbul: TDV Yayınları, 25-32.
• Karpat, K. (1994). Eflak. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 10. İstanbul: TDV Yayınları, 466-469.
• Kırımlı, H. (2002). Kerç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 25. İstanbul: TDV Yayınları, 275-276.
• Kiel, M. (2001). Karlı-ili. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 24. İstanbul: TDV Yayınları, 499-502.
• Kiel, M. (2007). Niş. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 33. İstanbul: TDV Yayınları, 147-149.
• Kiel, M. (2008). Rusçuk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 35. İstanbul: TDV Yayınları, 246-250.
• Kiel, M. (2012). Varna. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 42. İstanbul: TDV Yayınları, 524-527.
• Kiel, M. (2013). Vidin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 43. İstanbul: TDV Yayınları, 103-106.
• Kiel, M. (2013). Yenişehir. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 43. İstanbul: TDV Yayınları, 473-476.
• Kiel, M. ve Alexander, J. (2005). Mora. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 30. İstanbul: TDV Yayınları, 280-285.
• Kiel, M. ve Boykov, G. (2011). Tatarpazarcığı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 41. İstanbul: TDV Yayınları, 170-172.
• Kolodziejczyk, D. (1998). Hotin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 18. İstanbul: TDV Yayınları, 253-254.
• Kurnaz, C. (1997). Arayıcızâde Hüseyin Ferdî ve Derviş Ömer Efendi’nin bilâdiyeleri. Divan Edebiyatı Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları, 230-252.
• Kurtuluş, Y. (1993). Cürcân. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 8. İstanbul: TDV Yayınları, 131-132.
• Kutlar, F. S. (2011). Klasik Türk şiirinde şehir hicivleri ve Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî’nin Edirne kasidesi. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 6(2), 1-16.
• Maxim, M. (2000). İbrail. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 21. İstanbul: TDV Yayınları, 363-366.
• Maxim, M. (2002). Kili. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 26. İstanbul: TDV Yayınları, 1-3.
• Özcan, A. (1992). Boğdan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 6. İstanbul: TDV Yayınları, 269-271.
• Özcan, A. (2009). Sind. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C.37, İstanbul: TDV Yayınları, 242-244.
• Özcan, A. (2010). Şah Cihan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 38. İstanbul: TDV Yayınları, 251-252.
• Özen, Ş. (2011). Teftâzânî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 40. İstanbul: TDV Yayınları, 299-308.
• Özgüdenli, O. G. (2010). Şiraz. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 39. İstanbul: TDV Yayınları, 182-184.
• Öztoprak, N. (2004). Fennî ve İzzet Efendinin sahilnameleri ve bu sahilnamelerde Üsküdar. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. 11, 111-148.
• Öztürk, Y. (2002). Kefe. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 25. İstanbul: TDV Yayınları, 182-184.
• Sarıkaya, E. (2008). Ebubekir Celalî Divanı: karşılaştırmalı metin-inceleme. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sarıköse, B. (2008). Osmanlı döneminde sille. Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Selçuk, B. (2014). Bir şehir medhiyesi: Nergisî’nin saray kasidesi. International Journal of Language of Language Academy. 2/3, 27-39.
• Sezen, T. (2006). Osmanlı yer adları (alfabetik sırayla). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Sona, F. (2012). İsmail Hikmetî ve Dîvânı. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Şehsüvaroğlu, H. Y. (1961). Beylerbeyi Sahil Sarayı. İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Reşat Ekrem Koçu ve Mehmet Ali Akbay Neşriyatı, 2690-2698.
• Şemseddin Sami (1995). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Tığlı, F. (2007). Klâsik Türk edebiyatında şehrengiz çalışmaları hakkında bibliyografya denemesi. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 2(4), 763-770.
• Tuncel, M. (2002). Kırklareli. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 25. İstanbul: TDV Yayınları, 479-481.
• Turan, S. (2010). Mihrî Hatun Divanı’nda şehir methiyesine bir örnek: Lâdik. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3(10), 597-604.
• Yavuz, Y. Ş. (1992). Beyzâvî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 6. İstanbul: TDV Yayınları, 100-103.
• Yazıcı, G. E. (t.y.). Edirneli Kâmî ve Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10619,kamipdf.pdf?0 (erişim tarihi: 27.02.2016).
• Yekbaş, H. (2015). Malatyalı Necâtî ve şehir methiyeleri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 15, 377-401.
• Yeniterzi, E. (2010). Klasik Türk şiirinde ülke ve şehirlerin meşhur özellikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klasik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı. 3(15), 301-334.
• Yıldız, E. (2018). Klasik Türk edebiyatında şehir şiirleri ve Revânî’nin yayımlanmış Divanı’nda yer almayan Medine kasidesi. International Journal of Language Academy. 6(2), 120-143.