ROMANI EDEBİYAT DIŞI YARGILAMAK: ÜÇ BEŞ KİŞİ’NİN FERİT SAKARYA’SI ÜZERİNE POLEMİKLER

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 405 - 423, 01.06.2021

Seyit Battal Uğurlu

https://doi.org/10.32321/cutad.835626

Cited By: 1

Öz

Adalet Ağaoğlu’nun beşinci romanı Üç Beş Kişi (1984) taşra temasını sanayici bir iş adamı olan Ferit Sakarya’nın Eskişehir, Ankara ve İstanbul üçgenine yerleştirilen öyküsü üzerinden ele alır. Her biri sembolik anlamla yüklü bu üç kent arasındaki gerilim, kişiler arası örülen sosyo-politik ve sosyo-kültürel öyküler üzerinden bağlanır. Yazarın arayış serüveninden önemli bir dönüm noktası olan bu eserin farklı okumalara olanak sağlayan zengin anlam tabakaları ile örülü dünyası, bu makalenin ilgisinin dışında yer alır. Basımından hemen sonra, eserdeki alışıldık iş adamı profilinin çok üstünde zihinsel yetilerle donatılmış Ferit Sakarya karakteri üzerinden edebiyat dışı polemikler yapıldı. Ferit Sakarya, Türk romanındaki alışıldık iş adamı ya da paraya hükmeden gaddar, çıkarcı, kültürsüz ve cahil adam şablonlarının dışında, kamu yararını kişisel çıkarlarının önüne koyma mücadelesi veren, bohem, şair ruhlu, çevreye duyarlı ve üst düzey bir okur olarak, romandaki hemen hemen tüm kişilerin bakışından çizilmiştir. Ağaoğlu’na ve kurgu karakterine karşı ‘gerçeklik ihlali’ gerekçesiyle ses yükseltenlerin itirazları, böyle bir iş adamının olamayacağı tezi üzerine kuruluydu. Ağaoğlu’nun gazete köşelerinde gördüğü, yeni ekonomi terimleriyle konuşan yurtdışı eğitimli iş adamını yerinde ve zamanında ‘keşfet’miş olma düşüncesi, romanı toplumsal ve politik kodlara ayarlı okumayı ‘gerçeklik’ olarak gören eleştirmen bakışıyla karşı karşıya gelir. Tanzimat’tan beri şekillenmiş ve tarihsel olarak teoriye gecikmiş eleştiri anlayışının edebi esere edebiyat dışından bakışında, öğretiler dünyasının değerler ölçeği öne çıkar. 1980’lerin ortasında yaşanan bu tartışma, okurun tarihsel olarak belirlenmiş zihin dünyası ile bir ‘yenilik’ peşindeki yazar zihninin çatışmasını örneklendirir. Bu makale, yazarın anılan romanını bu karaktere odaklı olarak çözümlemeyi ve bu konuda çıkan tartışmaları değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Adalet Ağaoğlu, Üç Beş Kişi, Karakter, Polemik, Edebî Eleştiri, Gerçeklik

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

-

Teşekkür

Değerlendirme ve katkıları için Ayhan Tek'e teşekkür ediyorum.

JUDGING THE NOVEL OUT OF LITERATURE: POLEMICS ON FERİT SAKARYA OF CURFEW

Öz

Adalet Ağaoğlu’s fifth novel Curfew (1984) deals with the rural theme through the story of Ferit Sakarya, an industrialist businessman, placed in the triangle of Eskişehir, Ankara, and Istanbul. The tension between these three cities, each loaded with symbolic meaning, is connected through inter-personal socio-political, and socio-cultural stories. The world of this work, which is an important turning point in the quest of the author, is covered with rich layers of meanings that allow different readings, is outside the interest of this article. After its publication, non-literary polemics were made over Ferit Sakarya, main character of the novel, who was equipped with mental abilities far above the usual businessman profile in the work. Ferit Sakarya is drawn from the perspective of all people in the novel as a bohemian, poet-spirited, environmentally sensitive, and high-level reader who strives to put the public interest before his personal interests, apart from the templates of the businessman or the cruel, self-seeking, uncultured and ignorant man who dominates the money in the Turkish novel. The objections of those who raised their voices against Ağaoğlu and his fiction character on the grounds of "violation of reality" were based on the thesis that there could not be such a businessman. The idea of "discovering" the foreign-educated businessman who speaks in new economy terms, that Ağaoğlu sees in the newspaper columns, comes across with the critic's view of reading the novel adjusted to social and political codes as "reality". The scale of values of the world of teachings comes to the fore in the view of the literary work from a non-literary perspective of the understanding of criticism that has been shaped since the Tanzimat era and historically delayed to theory. This debate in the mid-1980s exemplifies the conflict between the reader's historically determined world of mind and the mind of the author in pursuit of an 'innovation'. This article aims to analyze the author's aforementioned novel with a focus on this character and to evaluate the discussions on this subject.

Anahtar Kelimeler

Adalet Ağaoğlu, Curfew, Character, Polemic, Literary Criticism, Reality

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Ağaoğlu, A. (1984). Üç beş kişi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ağaoğlu, A. (1995). Göç temizliği. İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Andaç, F. (2000). Adalet Ağaoğlu kitabı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Aytaç, G. (1999). Çağdaş Türk romanları üzerine incelemeler. Ankara: Gündoğan Yayınevi.
• Bozoklar, K. (1999). Sanat ve mücadele. İstanbul: Ceylan Yayıncılık.
• Büyükçizmeci, Ş. (1984). Üç ölü, beş yaralı. Nokta, 7, 56-57.
• Çutsay, A. (1988). Adalet Ağaoğlu ile bir konuşma. Edebiyat Dostları, 20, 8-14.
• Demirtepe, Ü. (1984). Türk romancısının çabasını batı ile tokuşturmadan değerlendirelim. Sanat Olayı, 20, 34-37.
• Gümüş, S. (1991). Roman kitabı. İstanbul: Adam Yayınları.
• İleri, S. (1984). Selim İleri sordu Adalet Ağaoğlu yanıtladı. Gösteri, 41, 12-14.
• Kalpakçıoğlu, F. N. (1984). Eleştiri günlüğü. Gösteri, 44, 12-15.
• Kalpakçıoğlu, F. N. (2000). Yazarlar ve yazanlar. Cumhuriyet Kitap, 552, 3.
• Kalpakçıoğlu, F. N. (2002). Türk romanında ölçüt sorunu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özen, H. ve Tonak, H. (1996). Adalet Ağaoğlu’yla söyleşi. Tömer Çeviri, 8, 110-134.
• Sert, M. (1984). Üç Beş Kişi. Çağdaş Eleştiri, 12, 5-7.
• Söğüt, M. (1984). Adalet Ağaoğlu’nun Üç Beş Kişi romanı üstüne birkaç düşünce. Saçak, 7, 54-59.