“GÜNÜBİRLİKÇİLER” AS A CLIMATE-FICTION AND DISTOPIC STORY

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 2, 574 - 597, 01.12.2021

Betül Bayraktar

https://doi.org/10.32321/cutad.973589

Öz

The aim of this research is to bring up the issue of climate change in literature through the dystopian and climate-fiction story “Günübirlikçiler”. The theoretical framework of the research is based on ecocritical theories. The method of the research is content analysis and the data obtained are divided into certain categories/themes and interpreted in the context of ecocriticism and climate change. As it is known, industrialization in line with capitalist interests causes the depletion of the ozone layer, which in turn causes climate change. Global temperature increase will spread problems such as drought, thirst, famine and epidemic diseases in the near future. In this context, awareness calls are made not only by scientists but also in literary narratives. Themes dealing with issues such as climate change and environmental problems in literary works are evaluated within the eco-criticism canon. These nature-based fictions, in which the negative impact of the human being who dominates nature is emphasized, sometimes love and tolerance-centered themes and sometimes apocalyptic themes take place in these fictions. Fictions in the apocalyptic context are included in dystopian literature and a negative future is depicted in these works based on current problems. One of the examples in which the issue of climate change is handled in the context of dystopia is the story “Günübirlikçiler” by Aslı Perker, one of the post-2000 Turkish literature writers. The fiction of the future in this story, which is included in the book called Istanbul 2099, is built on the heat and drought in Istanbul. The waters of the Sea of Marmara have receded, the temperature has risen excessively and the rich have moved to another planet to live. In this study, it is revealed that the thirst, high temperature, drought and epidemics that Istanbul may face if no action is taken are pointed out in the context of the foundations of dystopian fiction. Thus, the role of narrative art and dystopian literature in awareness of climate change is emphasized.

Anahtar Kelimeler

Climate Change, Climate Fiction, Eco-Criticism, Dystopia, Post-Modern Story, Istanbul

İKLİM-KURGU VE DİSTOPİK BİR ÖYKÜ OLARAK “GÜNÜBİRLİKÇİLER”

Öz

Bu araştırmanın amacı distopik bir iklim-kurgu olan “Günübirlikçiler” öyküsü aracılığıyla edebiyatta iklim değişikliği konusunu Türkçe alanyazında gündeme getirmektir. Araştırmanın kuramsal çerçevesi ekoeleştirel kuramlara dayanmaktadır. Yöntem, içerik analizi olup elde edilen veriler belirli kategorilere/temalara ayrılarak ekoeleştiri ve iklim değişikliği bağlamında yorumlanmaktadır. Bilindiği üzere kapitalist çıkarlar doğrultusunda endüstrileşme ozon tabakasının incelmesine, bu da iklim değişikliğine neden olmuştur. Küresel çapta sıcaklık artışı yakın bir gelecekte kuraklık, susuzluk, kıtlık, salgın hastalıklar gibi sorunları yaygınlaştıracaktır. Bu bağlamda farkındalık çağrıları sadece bilim insanları tarafından değil edebi eserler verenlerce de yapılmaktadır. Bu eserlerde iklim değişikliği ve çevre sorunları gibi konulara eğilen temalar eko-eleştiri kanonu çerçevesinde değerlendirilmektedir. Doğaya hükmeden insanın çevreye olumsuz etkisinin vurgulandığı bu eserler tabiat temelli kurgular olup bu kurgularda bazen sevgi ve hoşgörü merkezli temalar bazen de mahşerî [apokaliptik] temalar yer alır. Apokaliptik bağlamdaki eserler distopya edebiyatına dâhil edilip bu eserlerde mevcut sorunlardan yola çıkılarak olumsuz bir gelecek tasvir edilir. İklim değişikliğinin distopya türü bağlamında ele alındığı örneklerden biri de 2000 sonrası Türk edebiyatı yazarlarından Aslı Perker’in “Günübirlikçiler” öyküsüdür. Öyküde gelecek kurgusu İstanbul’daki sıcaklık ve kuraklık üzerine inşa edilmektedir. Marmara Denizi’nin suları çekilmiş, sıcaklık aşırı yükselmiş ve zenginler yaşamak üzere başka bir gezegene taşınmıştır. Çalışmada İstanbul’un şimdiden bir önlem alınmazsa karşı karşıya kalabileceği susuzluk, yüksek sıcaklık, kuraklık ve salgın hastalıklara distopik kurgunun temelleri bağlamında işaret edildiği ortaya konmaktadır. Böylece iklim değişikliğine yönelik farkındalıkta anlatı sanatının ve distopya edebiyatının rolü vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İklim Değişikliği, İklim-Kurgu, Eko-Eleştiri, Distopya, Postmodern Öykü, İstanbul

Kaynakça

• Aksay, C. S., Ketenoğlu. O. ve Kurt L. (2005). Küresel ısınma ve iklim değişikliği. Selçuk Üniversitesi. Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25, 29-41.
• Aktaş, Ş. (2000). Roman sanatı ve incelemesine giriş. Ankara: İmge Kitabevi.
• Alpay, İ. (2018). Yaşar Kemal Hüyükteki Nar Ağacı ile Cengiz Aytmatov Beyaz Gemi üzerine bir ekoeleştiri denemesi. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 1, 147-157.
• Arıkan, A. (2011). Edebi metin çözümlemesi ve ekoeleştiri. Mediterranen Journal of Humanities, 1, 43-51.
• Barthes, R. (1983). Anlatıların yapısal çözümlemesine giriş. (Rifat, M., Çev.). Yazko Çeviri, 2(11), 123-127.
• Bayraktar, B. (2015). Birey-doğa ilişkisi temelinde kendisi ol(ama)ma: mustafa kutlu öykülerini ekoeleştirel okumak. Turkish Studies, 10(12), 137-154.
• Bulut, D. (2007). Çevre ve edebiyat: yeni bir yazın kuramı olarak ekoeleştiri. Erişim Tarihi: 30.05.2021. http://www.littera.hacettepe.edu.tr/TURKCE/17_cilt/dilek.htm Bushell, S., Buisson, G. S., Workman, M. and Colley, T. (2017). Strategic narratives in climate change: towards a unifying narrative to address the action gap on climate change. Energy Research and Social Sciences, 28, 39-49.
• Canbaz Yumuşak, F. (2012). Ütopya, karşı-ütopya ve Türk edebiyatında ütopya geleneği. Bilig, 61, 47-70.
• Çelik, S., Bacanlı, H. ve Görgeç, H. (2008). Küresel iklim değişikliği ve insan sağlığına etkileri. Erişim Tarihi: 01.07.2021. https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/saglik/iklimdegisikligi/kureseliklimdegisikligietkileri.pdf
• Demir, A. (2009). Küresel iklim değişikliğinin biyolojik çeşitlilik ve ekosistem kaynakları üzerine etkisi. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 1(2), 37-54.
• Demir, Y. (1992). Anlatı biliminin temel terimleri üzerine. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 23-27.
• Demir, İ. (2020). Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında distopik romanların kuramsal analizi ve tematik çerçevesi (1990-2019). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ordu Üniversitesi, Ordu.
• Doğan, S. ve Tüzer, M. (2011). Küresel iklim değişikliği ve potansiyel etkileri. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(1), 21-34.
• Doğan, S. (2017). Ekoeleştiri ve Buket Uzuner’in romanları. Kesit Akademi Dergisi, 11, 673-692.
• Ergeç, Z. (2021). Oya Baydar’ın Köpekli Çocuklar Gecesi adlı romanı üzerine ekoeleştirel bir okuma. Söylem Filoloji Dergisi, 5(1), 176-189.
• Ergin, M. (2008). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Forster, E. M. (1985). Roman Sanatı (Aytür, Ü., Çev.). İstanbul: Adam Yayınları.
• Güven, Devrim Çetin (2018). Robinsonade romanlarında ütopya, distopya, mahşer metaforları ve “çocuk edebiyatı” – Robinson Crusoe, Mercan Adası ve Sineklerin Tanrısı. Folklor Edebiyat, 24(95), 135-153.
• Karaman, S. ve Gökalp, Z. (2010). Küresel ısınma ve iklim değişikliğinin su kaynakları üzerine etkileri. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 3(1), 59-66.
• Johns-Putra, A. (2016). Climate change in literature and literary studies: from cli-fi, climate change theater and ecopoetry to ecocriticism and climate change criticism. WIREs Clim Change, 7, 266–282.
• Macfarlane, R. (2005). The burning question. The Guardian. 24 September. Erişim Tarihi: 28.06.2021. https://www.theguardian.com/books/2005/sep/24/featuresreviews.guardianreview29 [28.06.2021].
• Milner, A. (2009). Changing the climate: the polytics of dystopia. Continuum, 23(6), 827-838.
• Milner, A. (2012). Locating science fiction. Liverpool: Liverpool University Press.
• Moezzi, Mithra, Janda, K. B. and Rotman, S. (2017). Using stories, narratives, and storytelling in energy and climate change research. Energy Research & Social Sciences, 31, 1-10.
• Opperman, S. (1996). Ecocriticism: natural world in the literary viewfinder. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16(2), 29-46.
• Opperman, S. (2009). Ekoeleştiri, PEN panel. Erişim Tarihi: 08.09.2021. http://www.pen.org.tr/s/13/i/GreenPEN-Ekoele%C5%9Ftiri-Prof-Dr-Serpil-Opperman.pdf Özdemir, E. (2019). Akira örnekleminde post apokaliptik toplum ve çevre tasvirlerinin siberpunk kültüründeki yeri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Öztürk, K. (2002). Küresel iklim değişikliği ve Türkiye’ye olası etkileri. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 47-65.
• Perker, A. (2019). Günübirlikçiler. İstanbul 2099 (15-35) (Kutlu, K. ve Tohumcu, A., Der.). İstanbul: Doğan Kitap.
• Trexler A. and Adeline, J. P. (2011). Climate change in literature and literary criticism. WIREs Clim Change, 2, 185–200.