İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE ADANA DARÜLMUALLİMİN-İ İBTİDAİSİ 1908-1918

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 67 - 92, 15.06.2022

Ayse Yanardağ

https://doi.org/10.32321/cutad.1086363

Öz

1892 yılında kurulan Adana Darülmuallimin-i İbtidaisi/Adana İlk Öğretmen Okulu nicelik ve nitelik bakımından öğretmen yetersizliği, halkın ilgi göstermemesi ekonomik sıkıntılar gibi çeşitli sebeplerle 1908 yılına kadar verimsiz bir dönem geçirmiştir. Çalışmada Adana Darülmuallimin-i İbtidainin 1908-1918 arası dönemi ele alınmıştır. Bu dönem aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin II. Meşrutiyet ve yıkılış dönemi olup önemli iç ve dış, siyasi ve askeri gelişmeler ortaya çıkmıştır. Bu dönemde eğitimli bir toplumun devleti kurtaracağı düşüncesi devlet adamları arasında yaygın olduğundan eğitim her bakımdan ıslah edilmek istenmiştir. Bu amaçla bir yandan yeni darülmuallimler açılırken bir yandan mevcut darülmuallimler eğitim, kadro, sistem bakımından ıslah edilmiştir. Satı Bey’in İstanbul Darülmuallimin Mektebi’ndeki yeni uygulamaları taşraya yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır. Yeni uygulamalar için yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bu bağlamda Adana Darülmuallimin-i İbtidai de ıslah edilmiştir. Ancak bu dönem Osmanlı’nın yıkılış dönemi olduğu için ortaya çıkan Trablusgarp, Balkan ve Birinci Dünya Savaşları Adana Darülmuallimin-i İbtidaisine yansımıştır. Kaybedilen topraklardan gelen öğrenci ve öğretmenlerin bir kısmı Adana Darülmuallimin’e gönderilmişlerdir. Çalışmada dönemin ıslahat çalışmaları ve savaşların Adana Darülmuallimin-i ibtidaisini nasıl etkilediği özellikle arşiv belgelerine dayalı olarak incelenmiştir. Olaylar tarihsel bir şekilde sebep sonuç ilişkisi içinde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet, Adana, Darülmuallimin-i İbtidai, Adana’da Eğitim, Eğitim Islahatları

ADANA DARULMUALLIMIN-I IBTIDAI IN THE PERIOD OF THE SECOND CONSTITUTIONAL MONARCHY 1908-1918

Öz

Adana Darülmuallimin-i ibtidaisi/Adana Primary Teachers' School, which was established in 1892, had an unproductive period until 1908 due to various reasons such as lack of teachers in terms of quantity and quality, lack of interest from the public, and economic difficulties. In this study, the period of Adana Darülmuallimin-i ibtidai between 1908 and 1918 was examined. This period was also the period of the second Constitutional Monarchy and collapse of the Ottoman Empire, and important internal and external, political and military developments emerged. In this period, since the idea that an educated society would save the State was widespread among statesmen, education was desired to be improved in all respects. For this purpose, while new Darülmuallimins were opened, the existing Darülmuallimins were reformed in terms of education, staff and system. The new practices of Satı Bey in Istanbul Darülmuallimin were tried to be extended to the countryside. Legal regulations for new applications have not been neglected. In this context, Adana Darülmuallimin-i ibtidai was also reformed. However, since this period was the collapse of the Ottoman Empire, the Tripoli, Balkan and First World Wars that emerged were reflected in the Adana Darülmuallimin-i ibtidai. Some of the students and teachers coming from the lost lands were sent to Adana Darülmuallimin. In this study, the reform works of the period and how the wars affected Adana Darülmuallimin-i ibtidai were examined, especially based on archival documents. Events have been historically examined in a cause-effect relationship.

Anahtar Kelimeler

II. Constitutionalism, Adana, Darulmuallimin-i Ibtidai, Education in Adana, Educational Reforms

Kaynakça

• Akyüz, Y. (1978). Türkiye’de öğretmenlerin toplumsal değişmedeki etkileri 1848-1940. Ankara: Doğan Basımevi.
• Altın, H. (2013). Osmanlı döneminde taşra öğretmen okullarının yaygınlaşması. Halep ve Ayıntap Darülmualliminleri, I.Uluslararası Muallim Rıfat Kilis ve Çevresi Sempozyumu 16-17 Mayıs 2013 (Şener, H., Ed.) içinde (s. 151-163). Kilis: 7 Aralık Üniversitesi Matbaası.
• Çokişler, E. (2019). Silahlı çatışmalar sırasında kültürel malların korunması rejimi: tarihsel gelişimin analizi. Erişim Tarihi: 19 Mayıs 2022. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/673695
• Darülmuallimin ve Darülmuallimat-ı İbtidaiye Talimatnamesi (1332/1916). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Demirtaş, Z. (2007). Osmanlı’da sıbyan mektepleri ve ilköğretimin örgütlenmesi. Erişim Tarihi: 10 Mart 2022. http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt17/sayi1/173-183.pdf
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Bab-ı Ali Evrak Odası. 374-260405.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 248-1.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 245-28.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 245-38.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 245-55.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 248-3.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 263-23.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 260-32.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 288-11.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 266-59.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 397-13.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 482-37.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 474-109.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 493-56.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 423-51.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 358-9.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 286-52.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 362-53.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 458-78.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 396-19.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 357-38.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 361-79.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 258-72.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 253-12.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 275-30.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 251-6.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 287-26.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 373-18.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 261-92.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 288-11.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 291-15.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 290-90.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 293-62.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 290-33.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 327-2.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 313-53.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 327-43.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 328-27.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 327-75.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 334-8.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 366-57.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 369-33.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 482-37.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 452-62.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 437-22.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 420-22.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 421-59.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 423-44.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 431-18.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 432-65.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 489-29.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 471-106.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 474-109.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 463-71.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 505-48.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 300-56.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 487-74.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 471-39.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 346-29.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 408-2.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi. 432-65.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Mektubi Kalemi. 1230-3.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Mektubi Kalemi. 1227-9.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Mektubi Kalemi. 1228-8.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Mektubi Kalemi. 255-9.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Mektubi Kalemi. 246-54.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Mektubi Kalemi. 1231-128.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Mektubi Kalemi. 1224-2.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Mektubi Kalemi. 288-26.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Mektubi Kalemi. 1068-68.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Mektubi Kalemi. 1119-30.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti. Mektubi Kalemi. 1100-2.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vükela Mazbataları. 146-65.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti. İdare. 195-50.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti. Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti 6. Şube. 17-75.
• Ergin, O. (1977). Türk maarif tarihi I, II, III, IV. İstanbul: Eser Matbaası.
• Koçer, H. A. (1992). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Mahmut Cevat İbnü’ş Şeyh Nâfi. (2001). Maârif-i umûmiye nezâreti tarihçe-i teşkîlât ve icrââtı-XIX. asır Osmanlı maârif tarihi. (Kayaoğlu, T., Haz.). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Muallim, Meşrutiyetten Sonra Maarif Tarihi. 15 Temmuz 1332/28 Temmuz 1916.
• Özalp, R. (1982). Milli eğitimle ilgili mevzuat (1857-1923). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlı’dan günümüze eğitim tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tanin, II. Meşrutiyet’ten Sonra Maarif Tarihi, 15 Temmuz 1332/28 Temmuz 1916.
• Tanin, 13 Teşrinievvel 1324/26 Ekim 1908.
• Tarih Çevirme Klavuzu. Erişim Tarihi:10 Mart 1922. https://www.ttk.gov.tr/tarih-cevirme-kilavuzu/
• Ünal, U. ve Birbudak, T. S. (2013). İstanbul darülmuallimîni (1848-1924). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Yanardağ, A. (2022). Adana’da taşra darülmuallimin-i sıbyanların kuruluşu: Adana darülmuallimin-i sıbyan (1892-1908). Turkish History Education Journal, 11(1), 56-73. Erişim Tarihi: 25 Mayıs 2022. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2052997
• Yıldız, H. (2012). Diyarbekir darülmuallimin’in tarihçesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 4(8), 133-158. Erişim Tarihi: 9 Mart 2022. http://acikerisim.dicle.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11468/4943/D%c4%b0YARBEK%c4%b0R%20DAR%c3%9cLMUALL%c4%b0M%c4%b0N%c4%b0%e2%80%99N%c4%b0N%20TAR%c4%b0H%c3%87ES%c4%b0.pdf?sequence=1&isAllowed=y