ESKİ TÜRK YAZITLARININ TANIKLIĞINDA KARA BODUN İFADESİ ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 14 - 39, 15.06.2022

Ahmet Karaman

https://doi.org/10.32321/cutad.974832

Cited By: 1

Öz

Kara bodun ifadesinin en eski örnekleri eski Türk yazıtlarındadır. Eski Uygur ve Karahanlı Türkçesi metinlerinde de tanıklanan ifade, araştırmacılar tarafından farklı biçimlerde okunup anlamlandırılmıştır. Kara sözcüğünün burada sıfat olarak mı yoksa doğrudan bir ad olarak mı kullanıldığına yönelik çeşitli görüşler vardır. Bu farklı görüşler ışığında, kimi araştırmacılar ifadeye ‘avam, sıradan, basit halk’ anlamını yüklemiştir. Böylesi bir anlamlandırmayı destekleyecek dilsel malzemenin Eski Türkçenin söz varlığında bulunması ise oldukça şüphelidir. Yapılan bu çalışmada, kara ve bodun sözcükleri arasındaki yapısal ilişkinin ne olduğu sorununa çözüm aranacak ve ifadenin karşıladığı anlam açıklığa kavuşturulmaya çalışılacaktır. Şimdiye dek özellikle kara sözcüğünün kökeni ve karşıladığı anlamlar üzerine çeşitli araştırmalar yürütülmüştür. Çalışmada, yöntemsel açıdan öncelikle kara sözcüğü üzerinde durulacaktır. Ancak önceki çalışmaların tekrarına düşülmemesi adına, burada kara sözcüğü eski Türk yazıt ve el yazmalarının söz varlığında geçen tanıklamalarıyla yalnızca kara bodun ifadesini açıklamak açısından incelenecektir. Yazının devamında, kara bodun ifadesini açıklamakta önemli veriler sunması olası olan kara baş, kara égil bodun, kara kamag bodun, kara kamag sü ile kara suw ifadeleri ve bu ifadelerde geçen sözcükler üzerinde durulacaktır. Yazının son bölümünde ise kara bodun ifadesi üzerine yoğunlaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kara, Kara Bodun, Bodun, Bodun Kara, Halk

THOUGHTS ON THE KARA BODUN EXPRESSION IN The WITNESS OF OLD TURKIC INSCRIPTIONS

Öz

The oldest examples of the kara bodun expression are in the old Turkic inscriptions. The expression, which is witnessed not only in the old Turkic inscriptions but also in the old Uyghur and Karakhanid Turkic texts, has been read and interpreted in different ways by the researchers. There are different opinions about whether the word kara is used here as an adjective or directly as a noun. In the light of these different views, some researchers have attributed the meaning of 'common, ordinary, simple people' to the expression. It is highly doubtful that linguistic material supporting such an interpretation exists in the vocabulary of old Turkic. In this study, a solution to the problem of the structural relationship between the words kara and bodun will be sought and the meaning of the expression will be tried to be clarified. Until now, various studies have been carried out especially on the origin of the word kara and its meanings. In the study, first of all, the word kara will be emphasized in terms of methodology. However, in order to avoid repetition of the previous studies, the word kara will be examined here, with the testimonies of the vocabulary in the old Turkic inscriptions and manuscripts, only to explain the term kara bodun. In the rest of the article, the expressions of kara baş, kara égil bodun, kara kamag bodun, kara kamag sü and kara suw and the words used in these expressions will be examined. In the last part of the article, the expression of kara bodun will be focused on.

Anahtar Kelimeler

Kara, Kara Bodun, Bodun, Bodun Kara, People

Kaynakça

• Ağca, F. (2015). Eski Türkçe kö:k teŋri ve kö:k kalık ikilemeleri üzerine. Türkbilig. 30, 201-221.
• Alimov, R. (2014). Tanrı Dağı yazıtları eski Türk runik yazıtları üzerine bir inceleme. Kömen Yayınları.
• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig I metin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat, R. R. (1991). Eski Türk şiiri. Türk Tarih Kurumu.
• Arat, R. R. (2006). Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki, Atebetü’l-Hakayık. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayazlı, Ö. (2016). Eski Uygurca din dışı metinlerin karşılaştırmalı söz varlığı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydın, E. (2016). Eski Türk yer adları. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Aydın, E. (2017). Orhon yazıtları Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Aydın, E. (2018). Uygur yazıtları. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Aydın, E. (2019). Sibirya’da Türk izleri. Yenisey yazıtları, Kronik Kitap.
• Bang Kaup, W. ve Gabain, A. von. (1929). Türkische Turfantexte II, Manichaica. Verlag der Akademie der Wissenschaften, In Kommission bei W. de Gruyter.
• Bozok, E. (2019, 26-28 Eylül). Kutadgu Bilig’de olumsuz niteleyiciler ve bulundukları bağlamlardan hareketle devrin bakış açısı, Uluslararası Kutadgu Bilig Kurultayı Bildiriler, Türk Dil Kurumu Yayınları, 239-259.
• Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cemiloğlu, İ. (1991). Dilimizdeki kara kelimesi hakkında. Milli Folklor. II, 12, 22-26.
• Chavannes, E. (2013). Çin kaynaklarına göre batı Türkleri. Selenge Yayınları.
• Civelek, Ö. (2008). Av ve avcılık kitabı. Ed. Emine Gürsoy Naskali - Hilâl Oytun Altun. Kitabevi Yayınları, 89-102.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford University.
• Dankoff, R. (1983). Wisdom of royal glory (Kutadgu Bilig) a Turko-Islamic mirror for princes. University of Chicago Press.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2015). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk giriş - metin - çeviri - notlar - dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation: A functional approach to the lexicon, I-II. Otto Harrassowitz.
• Erdal, M. (2004). A grammar of old Turkic. Brill.
• Gabain, A. von. ve Kowalski, T. (1959). Türkische Turfantexte X, das Avadāna des Dämons Ātavaka. Akademie Verlag.
• Gabain, A. von. (1988). Eski Türkçenin grameri. Çev. Mehmet Akalın, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gömeç, S. (2010). Kara unvanı ve kara hanlıların menşei Üzerine. History Studies. 2(2), 29-33. http://dx.doi.org/10.9737/hist_119
• Kaçalin, M. S. (2008). Yûsuf Has Hâcib Kutadğu Bilig, metin. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Karaman, A. (2021). Eski Türkçede (VIII. - XII. yüzyıl) ikilemeler. Yayımlanmamış doktora tezi. Malatya İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk, giriş, metin ve dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kormuşin, I., Alimov, R., Yıldırım, F., Mozioğlu, E. (2016). Yenisey-Altay-Kırgızistan yazıtları ve kâğıda yazılı runik belgeler. BilgeSu Yayınları.
• Orkun, H. N. (2011). Eski Türk yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Oruç Aslan, B. (2014). Kutadgu Bilig’de geçen kızıl til ve kara baş kavramlarının anlamlandırılması. Mehmet Özmen Armağanı, ed. Nurettin Demir - Faruk Yıldırım, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, 239-247.
• Ölmez, M. (1991). Altun Yaruk III. kitap (=5. bölüm). TDAD I.
• Ölmez, M. ve Röhrborn, K. M. (2001). Veröffentlichungen der societas Uralo Altaica band 34, Xuanzang leben und werk teil 7, die Alttürkische Xuanzang-biographie III. Harrassowitz Verlag.
• Ölmez, M. (2017). Eski Uygurca ikilemeler üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten. 65(2), 243-311. Ölmez, M. (2018). Uygur Hakanlığı yazıtları. BilgeSu.
• Röhrborn, K. M. (1991). Veröffentlichungen der societas Uralo Altaica band 34, Xuanzang leben und werk teil 3, die Alttürkische Xuanzang-biographie VII. Harrassowitz Verlag.
• Sertkaya, O. F. (1999). Eski Türklerin kağan seçimi üzerine Göktürk yazıtlarındaki iki ata sözü. İlmi Araştırmalar. 8, 233-241.
• Superanskaya, A. V. (2017). Akarsu adlarındaki renk isimleri terminolojik midir? Çev. İbrahim Şahin, Türk Dünyası İncelemeleri. 17(2), 297-305.
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde ikilemeler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Şen, S. (2007). Eski Türkçede gök ile yerin adlandırılışında renklere dayalı deyim aktarmalarından yararlanma ve ‘kara’ sözcüğünün kökeni üzerine. İlmi Araştırmalar. 24, 129-136.
• Şirin, H. (2009). Köktürk Ötüken Uygur Kağanlığı yazıtları söz varlığı incelemesi, Kömen Yayınları.
• Tekin, Ş. (1993). Uygurca metinler I, Kuanşi İm Pusar (ses işiten ilâh). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1998). Orhon yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. Simurg Yayınları.
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi grameri. TDAD.
• Tekin, T. (2019). Irk Bitig Eski Uygurca fal kitabı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tezcan, S. (1974). Das uigurische İnsadi-Sūtra (Berliner Turfantexte III). Akademie Verlag.
• Tıbıkova, L. N., Nevskaya, I. A., Erdal, M. (2012). Katalog drevnetyurkskih runiçeskix pamyatnikov Gornogo Altaya. Gorno-Altaysk Gosudarstvennıy Universitet.
• Ünlü, S. (2012). Karahanlı Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
• Üşenmez, E. (2010). Karahanlı Türkçesinin sözlüğü. Doğu Kitabevi.
• Üşenmez, E. ve Uçar, E. (2014). İslâmî dönem Türk edebiyatının ilk eseri, Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib, Kahire nüshası, tıpkıbasım. Akademik Kitaplar.
• Wilkens, J. (2007). Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig (Berliner Turfantexte XXV). Akademie Der Wissenschaften.
• Yıldırım, F. (2017). Irk Bitig ve Orhon yazılı metinlerin Dili. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Zieme, P. (1985). Buddhistische stabreimdichtungen der Uiguren, (Berliner Turfantexte XIII). Akademie Verlag.