MÜTAREKE DEVRİ BURSA’SI İKTİSADİ HAYATINA HİLMİ ZİYA ÜLKEN’İN YARIM ADAM ROMANINDAN BAKIŞ

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 373 - 389, 20.06.2023

Bilal Kas

https://doi.org/10.32321/cutad.1210372

Öz

Hilmi Ziya Ülken, felsefe ve sosyoloji sahalarındaki uzmanlığı ışığında meydana getirdiği eserlerinde Türk kültür tarihine ilişkin birçok meseleyi ele almıştır. Bilgi birikimi ve ilmî eserlerindeki yetkinliğini edebî sahaya taşıdığı Yarım Adam romanında Hilmi Ziya, yakın dönem Osmanlı siyasi, sosyal ve iktisadi hayatına değinir. Edebiyat ve toplum arasındaki münasebetin varlığının kabulünden hareketle yazarın eser verdiği toplumun değişimlerini inceleyen ve araştıran bir kişi oluşu, toplumun çeşitli unsurlarının eseri etkisi altına aldığı düşüncesi Yarım Adam romanını zengin sosyolojik bir içerikle donatır. Romanda anlatıcı, almış olduğu iktisat eğitimi sayesinde Osmanlı’nın son yüzyılında devir aydınları tarafından savunulan liberalizm, millî iktisat, sosyalizm gibi düşünce ve anlayışların içerisinde kendini bulan asli kişi sayesinde, Osmanlı aydınlarının halk ve iktisat odaklı fikirlerini yansıtma fırsatı bulur. Romanın asli kişisi, Bursa’da kurmuş olduğu yerel bir gazete sayesinde tabakhane ve kozahanelerde çalışan işçilerin çalışma şartlarını, fiziksel imkânlarını dile getirir. İşçilerin yanı sıra köylülerin vaziyetlerine, mütegallibe denilen toprak ağalarının köylüler üzerinde kurmuş oldukları ekonomik baskıya değinen asli kişi Mehmet Demir kanalıyla, anlatıcı Mütareke Dönemi’ndeki Bursa’nın işçi, köylü ve sermayedarlarının vaziyetleri hakkında tasvir ve tahliller yapar. Romanda, Mütareke Devri Bursa’sı sosyal ve iktisadi hayatı aynı zamanda bilim insanı olan Hilmi Ziya’nın zaviyesinden görülmüş hem Bursa’daki hem de Osmanlı’nın son senelerindeki fikir hareketleri ve sosyal hayat incelenmiştir. İncelemenin edebî bir eserden hareketle iktisat biliminin sahasından yararlanılarak yapılması makaleyi disiplinler arası bir alana çekmiş ve romanın farklı bir disiplin penceresinden yorumlanmasını sağlamıştır. Öte yandan Yarım Adam romanında kurmaca dünyanın fikri çerçevesini oluşturan bazı meseleler Türk romanındaki benzer izlekleri ele alan romanlarla beraber yorumlanarak eserin farklı yönleri kurgu, tip gibi unsurlar üzerinden ilk kez ele alınmıştır. Türk aydınının yetiştiği toplumun bir parçası olamayışı ya da aydının topluma yabanlığı, halkla aydın arasındaki kopuşun nedenleri, Türk aydınına şekil veren sermayedar tipin canlı bir şekilde tasviri, köylü ve işçi sorunlarının dile getirildiği romanda her mesele konuşulmuş ve hiçbir sonuca bağlanamadan eserin ismiyle müsemma olarak yarım bırakılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Erken Dönem Cumhuriyet Romanı, Hilmi Ziya Ülken, İktisat, Mütareke Devri, Yarım Adam

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

A LOOK AT THE ECONOMIC LIFE OF BURSA THROUGH YARIM ADAM NOVEL OF HİLMİ ZİYA ÜLKEN

Öz

Hilmi Ziya Ülken dealt with many issues related to Turkish cultural history in his works, which he created in the light of his expertise in philosophy and sociology. Hilmi Ziya, in his novel Yarım Adam, in which he brought his knowledge and competence in his scientific works to the literary field, refers to the political, social and economic life of the Ottoman Empire in the recent period. Based on the acceptance of the existence of the relationship between literature and society, the author's being a person who examines and researches the changes in the society in which he works, and the idea that various elements of the society influence the work, equips the novel Yarım Adam with a rich sociological content. In the novel, the narrator finds the opportunity to reflect the public and economy-oriented ideas of the Ottoman intellectuals, thanks to the basic person who finds himself in the thoughts and understandings such as liberalism, national economy and socialism, which were defended by the intellectuals of the last century of the Ottoman Empire, thanks to the economics education he received. The main character of the novel expresses the working conditions and physical possibilities of the workers working in tanneries and cocoons thanks to a local newspaper he founded in Bursa. The narrator makes descriptions and analyzes about the situation of the workers, peasants and capitalists of Bursa during the Armistice Period, through Mehmet Demir, the main person who refers to the situation of the peasants as well as the workers, and the economic pressure of the landlords called mutagallibe on the peasants. In the novel, the social and economic life of the Armistice Era Bursa was seen from the zaviye of Hilmi Ziya, who was also a scientist, and the intellectual movements and social life in both Bursa and the last years of the Ottoman Empire were examined. The fact that the analysis was carried out by using the field of economics, based on a literary work, brought the article to an interdisciplinary field and enabled the novel to be interpreted from a different disciplinary perspective. On the other hand, some issues that constitute the intellectual framework of the fictional world in the novel Yarım Adam are interpreted together with the novels dealing with similar themes in the Turkish novel, and different aspects of the work are discussed for the first time through elements such as fiction and type. The inability of the Turkish intellectual to be a part of the society he grew up in or the alienation of the intellectual to the society, the reasons for the break between the public and the intellectual, the vivid description of the capitalist type that shaped the Turkish intellectual, every issue in the novel in which the problems of peasants and workers are expressed, and without being able to reach any conclusion, the work was left unfinished.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Early Republican Novel, Hilmi Ziya Ülken, Economics, Armistice Period, Yarım Adam

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Ali, S. (2004). Kuyucaklı Yusuf. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bolay, S. H. (2006). Romancı Hilmi Ziya. Türk Edebiyatı, 396, 30- 33.
• Dirlikyapan, J. (2017). Hilmi Ziya Ülken’in romanlarında tam adam olamayan erkekler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54), 127-134.
• Eldem, V. (1994). Harp ve mütareke yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomisi. Ankara: Türk Tarihi Kurumu Basımevi.
• Güntekin, R. N. (1968). Yeşil gece. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
• Hançerlioğlu, O. (1976). Felsefe ansiklopedisi, kavramlar ve akımlar C. I. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kaplan, M. (1974). Hilmi Ziya Ülken. Hisar-Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, XIV(128), 5-6.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2002). Yaban. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karay, R. H. (2000). Memleket hikâyeleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Karpat, K. H. (2002). Osmanlı modernleşmesi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Kılıçarslan, V. (2014). Hilmi Ziya Ülken’in edebî dünyası ve romanlarının incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Mutluay, R. (1979). Hilmi Ziya Ülken’in roman dünyası insan meddücezri. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 17, 56-70.
• Ökçün, G. (1971). Osmanlı sanayii 1913- 1914 yılları sanayi istatistikleri. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Polat, N. H. (2015). Refik Halid’in ‘Hakk-ı Sükût’u yahut ipek böceği Fotika’nın talih(siz)liği. Türk Edebiyatı, 502, 10- 15.
• Sanay, E. (1992). Hilmi Ziya Ülken. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Ülken, H. Z. (1933). İçtimai felsefe tenkitleri telifçiliğin tenakuzları. İstanbul: Mülkiye Mecmuası Neşriyatı.
• Ülken, H. Z. (1938). Maksat. İnsan, 1(1), 1-2.
• Ülken, H. Z. (1943). Yarım adam. İstanbul: Şirketi Mürettibiye Basımevi.
• Ülken, H. Z. (1998). İnsani vatanseverlik. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2019). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Van Os, N. (1997). Bursa’da kadın işçilerin 1910 grevi. Tarih ve Toplum, 39, 7-10.
• Vergili, A. (2013). Hilmi Ziya Ülgen bibliyografyası hakkında bir değerlendirme. Hilmi Ziya Ülken Kitabı. İstanbul: İşaret Yayınları.