Erken Çocukluk Dönemi Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Şekillenmesinde Aile Tipi, Kardeş ve Arkadaşların Rolü

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 57 - 67, 31.10.2023

Tuğba Özçelik , Mine Koyuncu Şahin

Öz

Erken çocukluk döneminde çocuğun toplumsal cinsiyet rollerini öğrenmesinde birçok unsur etkili olmaktadır. Bunlar, aile, kardeş, akranlar, okul, kitaplar, şarkılar, filmler ve medyadır. Bu etkenlerden aile ve aileyi oluşturan bireyler çocuğun hayatında ilk karşılaştığı kişiler olarak önem kazanmaktadır. Bu doğrultuda bu makalede erken çocukluk döneminde, aile, aile tipi ve aile içindeki kardeş faktörünün etkisinin yanı sıra çocuğun sosyalleşmesine bağlı olarak toplumsal cinsiyet rollerinde etkisi olduğu düşünülen arkadaş faktörü de alanyazın kapsamında genel bir çerçevede ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Çocuklar model alarak öğrenmeyi gerçekleştirdikleri için ailenin bu konuda doğru bir model olması beklenmektedir. Çocuklara doğru bir model olması için de ebeveynlere, cinsiyet rollerinin oluşumu ile ilgili konferans, eğitim, seminer gibi etkinlikler düzenlenerek bu konuda farkındalık oluşturmalarına yardımcı olunabilir. Ebeveynlerin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin konularda farkındalık kazanması ve eğitim almaları, aile içi eşitlikçi bir yaklaşımın benimsenmesinde, kardeşler arası ilişkilerde, arkadaşlarla olan ilişkilerin yapılandırılmasında, çocukların sağlıklı bir cinsel kimlik ve geleneksel olmayan cinsiyet rollerini oluşturmalarında başarılı olmalarını sağlayacaktır. Bu çalışma derleme niteliğinde bir çalışmadır. Araştırmanın yönteminde alanyazın taraması kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Erken Çocukluk Dönemi, Toplumsal Cinsiyet Rolleri, Kardeşler, Arkadaşlar, Aile

The Role of Family Type, Siblings and Friends in Shaping Gender Roles in Early Childhood

Öz

In the early childhood period, many factors are effective in the learning of the child's gender roles. These are family, siblings, peers, school, books, songs, films and media. Among these factors, the family and the individuals that make up the family gain importance as the first people that the child encounters in his life. In this direction, in this article, the effect of family, family type and sibling factor in the family in early childhood, as well as the friend factor, which is thought to have an effect on gender roles depending on the socialization of the child, has been tried to be revealed in a general framework within the scope of the literature. Since children learn by modelling, the family is expected to be the right model in this regard. In order to be a correct model for children, parents can be helped to raise awareness on this issue by organizing events such as conferences, trainings and seminars on the formation of gender roles. Raising awareness and training of parents on these issues will enable them to be successful in adopting an egalitarian approach within the family, in relations between siblings, in structuring relationships with friends, and in forming a healthy sexual identity and non-traditional gender roles for children. This study is a compilation study. Literature review was used in the research method.

Anahtar Kelimeler

Early Childhood, Gender Roles, Siblings, Friends, Family

Kaynakça

• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASPB) (2011). Türkiye’de aile yapısı araştırması. http://www.ailetoplum.gov.tr/upload/athgm.gov.tr/mce/taya
• Alisbah Tuskan, A. (2012). Toplumsal cinsiyet toplumda kadına biçilen roller ve çözümleri. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 25(99), 445- 449.
• Alkan Ersoy, Ö. (2015). Cinsel gelişimle ilgili temel kavramlar ve okul öncesi dönemde cinsel eğitim. İçinde İ. Artan (Ed.), Her yönüyle okul öncesi eğitim 9. cinsel gelişim ve eğitim (ss. 281-301). Ankara: Hedef.
• Alon, T. M., Doepke, M., Olmstead-Rumsey, J., and Tertilt, M. (2020). The impact of COVID-19 on gender equality. National Bureau of Economic Research. https://doi.org/10.3386/w26947
• Aydilek Çiftçi, M., ve Özgün, Ö. (2011). Okul öncesi dönemdeki çocukların oyuncak tercihlerin ve akran etkileşimlerinin ebeveyn cinsiyet rolleri algısı bağlamında incelenmesi. Eğitim Bilimleri, 6(3), 2246-2261.
• Bandura, A. (1999). Social cognitive theory: An agentic perspective. Asian Journal of Social Psychology, 2(1), 21–41. https://doi.org/10.1111/1467-839X.00024
• Başcı,B. (2016). Öğrencilerin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumlarının çok değişkenli istatistiksel tekniklerle analizi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bayramoğlu, L. (2015). Okulöncesi dönem çocuklarının cinsiyet rollerine ilişkin algılarının incelenmesi (Master's thesis). Eastern Mediterranean University (EMU)-Doğu Akdeniz Üniversitesi (DAÜ)).
• Berenbaum, S. A., Martin, C. L., and Ruble, D. N. (2008). Gender development. In W. Damon & R. Lerner (Eds.), Advanced child and adolescent development (pp. 647–696). New York: Wiley.
• Berk, L. E. (2013). Çocuk gelişimi (A. Dönmez Çev.; B. Onur Yay. Haz.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Bhasin, K. (2003). Social gender "roles laid on us". Publications of Women's Solidarity Foundation.
• Bigner, J. J. (1974). Second borns' discrimination of sibling role concepts. Developmental Psychology, 10(4), 564–573. https://doi.org/10.1037/h0036599
• Binbaşıoğlu, C. (1998). Geleneksel kültüre göre Türkiye‟de çocuk eğitimi üzerine bir araştırma. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Blair-Loy, M., Hochschild, A., Pugh, A. J., Williams, J. C., and Hartmann, H. (2015). Stability and transformation in gender, work, and family: Insights from the second shift for the next quarter century. Community, Work & Family, 18(4), 435– 454. https://doi.org/10.1080/13668803.2015.1080664
• Blakemore, J. E. O. (2003). Children's beliefs about violating gender norms: Boys shouldn't look like girls, and girls shouldn't act like boys. Sex Roles: A Journal of Research, 48(9-10), 411–419. https://doi.org/10.1023/A:1023574427720
• Bora, A. (2012). Toplumsal cinsiyet duyarlılığı eğitimi toplumsal cinsiyete duyarlı kamu hizmetleri. Kadın ve kadın STK'larının güçlendirilmesi projesi. https://www.gapcatom.org/wp-content/uploads/2014/09/TCDE_KAMU.pdf
• Coşgun, Z. (2002). Eğitim ve toplumsal cinsiyet: Okul öncesi dönemde cinsiyete dayalı toplumsal rollerin öğrenilmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çarkoğlu, A., ve Kalaycıoğlu, E. (2013). Türkiye’de aile, iş ve toplumsal cinsiyet. İstanbul: İstanbul Politikalar Merkezi.
• Çelik, Ö. (2008). Ataerkil sistem bağlamında toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rollerinin belirlenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dicle, A.N. (2016). Cinsel etik ve cinsellikle ilgili konular. İçinde K. Ersanlı ve H. Kumcağız (Ed.), Cinsel sağlık eğitimi (ss.265-303). Ankara: Pegem.
• Dökmen, Z. Y. (2009). Toplumsal cinsiyet sosyal psikolojik açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Dökmen, Z. Y. (2010). Toplumsal cinsiyet sosyal psikolojik açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Dökmen, Z. Y. (2014). Toplumsal cinsiyet sosyal psikolojik açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Dunn, J. (2002). Sibling relationships. In P. K. Smith & C. H. Hart (Eds.), Blackwell handbook of childhood social development (pp. 223–237). Blackwell Publishing.
• Egan, S. K., and Perry, D. G. (2001). Gender identity: A multidimensional analysis with implications for psychosocial adjustment. Developmental Psychology, 37(4), 451- 463.
• Ergin, A., Bekar, T., ve Aydemir Acar, G. (2019). Tıp fakültesi öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine yönelik tutumları ve etkileyen faktörler. Fırat Tıp Dergisi, 24(3), 122-128.
• Fabes, R. A., Martin, C. L., and Hanish, L. D. (2003). Young children’s play qualities in same-, other-, and mixed-sex peer groups. Child Development, 74, 921–932. doi:10.1111/1467-8624.00576.
• Fagot, B. I. (1985). Changes in thinking about early sex role development. Developmental Review, 5(1), 83–98. https://doi.org/10.1016/0273-2297(85)90031-0
• Farkas, T., and Leaper, C. (2014). Is having an older sister or older brother related to younger siblings' gender typing? A meta-analysis. In P. J. Leman & H. R. Tenenbaum (Eds.), Gender and development (pp. 63–77). New York Psychology Press.
• Goble, P., Martin, C. L., Hanish, L. D., and Fabes, R. A. (2012). Children’s gender-typed activity choices across preschool social contexts. Sex Roles: A Journal of Research, 67(7-8), 435–451. https://doi.org/10.1007/s11199-012-0176-9
• Gönenç, İ. M., Topuz, Ş., Sezer, N. Y., Yılmaz, S., ve Duman, N. B. (2018). Toplumsal cinsiyet dersinin toplumsal cinsiyet algısına etkisi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(1), 22-29. https://dergipark.org.tr/en/pub/ausbid/issue/38008/438855
• Gönenç, M., Ayhan, N., ve Bakır, A. (2001). Kız çocuklarının eğitiminin engellenmesi ve ev işlerinde çalıştırılması. Türkiye’de Çalışan Çocuklar Semineri.
• Güder, S., ve Alabay, E. (2016). 3-6 yaş arasındaki çocukların oyuncak tercihlerinin toplumsal cinsiyet bağlamında incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi,17(2) , 91-111. https://dergipark.org.tr/en/pub/kefad/issue/59426/853563
• Günay, G., ve Bener, Ö. (2011). Kadınların toplumsal cinsiyet rolleri çerçevesinde aile içi yaşamı algılama biçimleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 153 (153). https://dergipark.org.tr/en/pub/tsadergisi/issue/21488/230340
• Günindi Ersöz, A. (2016). Toplumsal cinsiyet sosyolojisi. Anı Yayınları.
• Hilliard LJ, and Liben LS (2010) Differing levels of gender salience in preschool classrooms: Effects on children’s gender attitudes and intergroup bias. Child Development, 81, 1787-1798. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2010.01510.x
• Kagnicioglu, D. (2017). The role of women in working life in Turkey. In C. A. Brebbia, E. Marco, J. Longhurst, & C. Booth (Eds.), WIT transactions on ecology and the environment (pp. 349– 358). WIT Press.
• Köseler, F. (2009). Okul öncesi öykü ve masal kitaplarında toplumsal cinsiyet olgusu (Master's thesis). Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lındsey, L. L. (1990). Gender roles a sociological perspective. United States of America: Prentice Hall International Limited.
• Maccoby, E. E. (1998). The two sexes: Growing apart, coming together (2nd Ed.). London: The Belknap Press of Harvard University Press.
• Martin C. L. (2008). İkilinin ötesine geçmek: küçük çocuklarda dinamik sistemler, cinsiyet ve sosyal ilişkiler. Cinsiyet Dev. Konf. San Francisco, CA.
• Martin, C. L., and Fabes, R. A. (2001). The stability and consequences of young children’s same-sex peer interactions. Developmental Psychology, 37, 431–446. doi:10.1037/0012-1649.37.3.431.
• Martin, C. L., and Ruble, D. N. (2010). Cinsiyet gelişim modelleri. Yıllık Psikoloji İncelemesi, 61(1), 353-381. doi:10.1146/annurev.psych.093008.
• McHale, S. M., Crouter A. C., and Whiteman, S. D. (2003) The family contexts of gender development in childhood and adolescence. Social Development, 12(1), 25-148. doi:10.1111/1467-9507.00225
• McHale, S. M., Crouter, A. C., and Tucker, C. J. (1999). Orta çocuklukta aile bağlamı ve cinsiyet rolü sosyalleşmesi: Kızları erkeklerle ve kız kardeşleri erkek kardeşlerle karşılaştırmak. Çocuk Gelişimi, 70, 990–1004. doi: 10.1111/1467-8624.00072 .
• McHale, S. M., Kim, J. Y., Whiteman, S., and Crouter, A. C. (2004). Orta çocuklukta cinsiyete göre zaman kullanımı ile erken ergenlikte cinsiyet gelişimi arasındaki bağlantılar. Gelişim Psikolojisi, 40(5), 868–881. https://doi.org/10.1037/0012-1649.40.5.868
• Murray, T. L. (2004). Constructions of gender: comparing the perceptions of children from traditional vs. egalitarian families. Adelphi University, The Institute of Advanced Psychological Studies.
• Özpulat, F. (2017). Hemşirelik öğrencilerinin şiddet eğilimleri ile toplumsal cinsiyet algıları arasındaki ilişki. Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2(2), 151-161.
• Profeta, P. (2021). Gender equality and the COVID-19 Pandemic: Labour market, family relationships and public policy. Intereconomics, 56(5), 270-273. doi:10.1007/s10272-021-0997-2
• Rosenfeld, D. L., and Tomiyama, A. J. (2020). Can a pandemic make people more socially conservative? Longitudinal evidence from COVID-19. PsyArXiv, https://doi.org/10.31234/osf.io/zg7s4
• Rotenberg, K. J. (1984). Sex differences in children's trust in peers. Sex Roles, 11, 953-957. https://doi.org/10.1007/BF00287822
• Ruble, D. N., Martin, C. L., and Berenbaum, S. A. (2006) Gender development. Handbook of child psychology (Vol 3). In Social, Emotional, and Personality Development (Eds. N Eisenberg, W Damon, RM Lerner), (pp. 858-931). Haboken, NJ, Wiley.
• Rust, J., Golombok, S, Hines, M., Johnson, K., Golding, J., and ALSPAC Study Team. (2000). The role of brothers and sisters in the gender development of preschool children. Journal of Experimental Child Psychology, 77, 292–303.doi: 10.1006/jecp.2000.2596 .
• Sabuncuoğlu, A. (2006). Televizyon reklamlarında toplumsal cinsiyet (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• San Bayhan, P., ve Artan, Ġ. (2011). Çocuk gelişimi ve eğitimi. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Santrock, J. W. (2012). Yaşam boyu gelişim (13. Baskı) (G. Yüksel, Çev.). Ankara: Nobel Yayıncılık. (Orijinal çalışma basım tarihi 2011).
• Seçgin, F., ve Tural, A. (2011). Sınıf öğretmenliği bölümü öğretmen adaylarının toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumları. Education Sciences, 6(4), 2446-2458. https://dergipark.org.tr/en/pub/nwsaedu/issue/19818/212023
• Shaffer, D. R.,& Kipp, K. (2010). Developmental psychology: Childhood and adolescence .Wadsworth Publishing.
• Stoneman, Z., Brody, G. H., and MacKinnon, C. E. (1986). Same-sex and cross-sex siblings: Activity choices, roles, behavior, and gender stereotypes. Sex Roles, 15(9-10), 495-511.
• Şafak, Ş., Çopur, Z., ve Özkan, M. (2006). Çocukların evle ilgili faaliyetlere harcadıkları zamanın incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi, NA.
• Taş, I., ve Yağan Güder, S. (2012, Eylül) Anasınıfı çocuklarının oyun ve oyun arkadaşı tercihlerinde cinsiyet unsurunun incelenmesi. 3. Uluslararası Okul Öncesi Eğitimi Kongresi, Adana 12–15 Eylül.
• Tezcan, M. (1999). Eğitim sosyolojisi. (12.Baskı). Ankara: Şafak Matbaacılık.
• Uçtu, A. K., ve Karahan, N. (2016). Sağlık yüksekokulu öğrencilerinin cinsiyet rolleri, toplumsal cinsiyet algısı ve şiddet eğilimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(8), 2882-2905. https://doi.org/10.15869/itobiad.267086
• Ünser, A. F. (2019). Erken çocukluk eğitimi öğretmen adaylarının toplumsal cinsiyet rolleri tutumlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Yağan Güder, S. (2014). Okul öncesi dönemdeki çocukların toplumsal cinsiyet algılarının incelenmesi (Yayımlanmamış Doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Yaşın Dökmen, Z.(2018). Toplumsal cinsiyet sosyal psikolojik açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitapevi
• Yelken. Z. (1996). Anne ve babaların 3-6 yaş dönemindeki çocuğun cinsel gelişim ve cinsel eğitim konusundaki bilgi düzeyleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yogev, Ş. P. (2006). Ergenlerde toplumsal cinsiyetin kazanılması: aile, okul ve arkadaş etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Zembat, R. (1994). Okul öncesi eğitim kurumlarında yönetici özellikleri. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 6, 313-323.
• Zeyneloğlu, S. (2008). Ankara’da hemşirelik öğrenimi gören üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumları (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.