Mahiyet ve Muhatap Açısından Mübhemâtu’l-Kur’ân

Yıl 2018, Cilt: 21 Sayı: 53 (15-06-2018), 55 - 78, 15.06.2018

Muhammed Bahaeddin Yüksel

https://doi.org/10.15745/da.432844

Öz

Ulûmu’l-Kur’ân’a dair son teşekkül eden ilim,
Mübhemâtu’l-Kur’ân İlmi’dir. Kur’ân’daki belirsiz anlatımları ve medlüllerini
konu edinen mübhemât, genel bir tarifle kendisinden ne kastedildiği tam olarak anlaşılamayan
lafızlar olarak tanımlanır. Kur’ân’ın mübhemlerine dair ilk çalışmaların sahabe
döneminde gerçekleştiği söylense de, alana dair ilk eser, altıncı yüzyılda
kaleme alınmıştır. Kur’ân ilimlerinin en şereflisi olarak takdim edilen
mübhemât, gerek muhataplar açısıdan ve gerekse mahiyeti açısından bazı sorunlu
yaklaşımlara konu olmuştur. Yapılan tariflerde herhangi bir ayrıma gidilmeden
Kur’ân’ın ilk muhatapları ile sonraki muhatapların aynı kategoride
değerlendirilmesi ve yine Kur’ân’a bir metin muamelesi yapılması bu hatalı
yaklaşımlardan bazılarıdır. Bununla birlikte özellikle itikâdî fırkaların teşekkülüyle
başlayan meşruiyet arayışı sürecinde mübhemât, yoğun istismara konu olmuş, bu
durum ise mübhemât üzerine eserlerin telif edilmesini zorunlu ve lüzumlu hale
getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Sahabe, Mübhem, Mübhemât, Mübhemâtu’l-Kur’ân

Readin Self and Others Through The Mubham Verses In The Context Of Legitimacy Concerns

Öz

The last forming knowledge of Ulûmu'l-Qur'ân is Mübhemât al-Qur'ân. The subject matter of the ambiguous expressions and their equivalents in the Qur'an is a word that can not be understood completely by what it means in a general description. The first work on the field was taken in the sixth century, when the first works on the Qur'an's relics were performed during the companionship period. As the most honorable of the Qur'anic scholarship, Mübhemât has been subject to some problematic approaches in terms of both interpreters and their nature. It is some of these mistaken approaches to evaluate the first interlocutors of the Qur'an and the following interlocutors in the same category without making any separation in the recipes made and to make a text treatment on the Qur'an again. However, in the process of seeking the legitimacy that started with the formation of the Islamic sects, the mubhamat became a subject of intense exploitation, which made it compulsory and necessary for the copyright of the works on mubhamat.

In conclusion, in our view, the most correct approach to this issue is to keep the guiding principle of the Qur'an itself and its evidences conveyed from the Prophet in the identification and determination of indefinite expressions, as Maturidi stated. It will not allow the past generations and those who are likely to form in the future to abuse the Qur’an, to exploit people through the Qur'an, to express their claims and discourse through the indefinite expressions of the Qur’an, or more clearly, to distort the Qur'an in meaning.

Anahtar Kelimeler

The Qur’an, Companions, Mubham, Mubhamat, Mubhamat al-Qur’an

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel (1995). Müsned. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle.
• Albayrak, Halis (1992). “Mübhemâtu’l-Kur’ân İlmi ve Kur’an Tefsirindeki Yeri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXXII: 155-182.
• Albayrak, Halis (1992). Kur’ân’ın Bütünlüğü. İstanbul: Şûle Yayınları.
• Âşıkkutlu, Emin (2006). “Mübhem. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XXXI: 436-437, Ankara: TDV Yayınları.
• Ayyâşî, Ebu’n-Nadr Muhammed b. Mes’ûd (1421). et-Tefsîr. Kum: Muessesetu’l-Bi’se.
• Bahrânî, Hâşim (2006). el-Burhân fi Tefsîri’l-Kur’ân. thk. Komisyon, Beyrût: Muessesetu’l-‘İlmi, 2006.
• Beydavî, Nasiruddin Ebî Saîd Abdillah b. Omer b. Muhammed Şirâzî (trs). Envaru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. İstanbul: Derseâdet.
• Birışık, Abdulhamit ve Hüseyin Abdülhâdî Muhammed (2006). “Mübhemâtu’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXI: 437-439, Ankara: TDV Yayınları.Cerrahoğlu, İsmail (1996). Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınevi.
• Cerrahoğlu, İsmail (1989). Tefsir Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Demirci, Muhsin (2008). Tefsir Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Demirci, Muhsin (1998). Tefsir Usulü ve Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Erten, Mevlüt (2001). “Mübhemâtü’l-Kur’ân ve Fırkalar (İdeolojik Tefsir)”. EKEV Akademi Dergisi –Sosyal Bilimler- 3/1: 65-84.
• Fahreddin Râzî, Ebu Abdillah Muhammed b. Umer (1981). Tefsîru’l-Fahru’r-Râzî (Mefatîhu’l-Gayb, et-Tefsîru’l-Kebîr). Beyrût: Dâru’l-Fikr.
• İbn Asâkir, Muhammed b. ‘Ali el-Gassânî (1997). et-Tekmîl ve’l-İtmâm. thk. Hasan İsmâîl Merve. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
• İbn Manzur (trs). Lisânu’l-Arab. Kâhire: Dâru’l-Meârif.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali (2002). Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr. Beyrût: Dâru İbn Hazm.
• Kâşânî, Muhammed Muhsin el-Feyzu’l-Kâşânî (trs). Tefsîru’s-Sâfî. Dâru’l-Murtazâ.
• Katib Çelebi, Mustafa b. Abdullah Haci Halîfe (trs). Keşfu’z-Zunûn. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.
• Mâturidî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud (2005). Te’vilâtu Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bâsellûm, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Mekkî, İbn ‘Ukayle (2006). ez-Ziyâde ve’l-İhsân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Dubai: Merkezu’l-Buhûs ve’d-Dirâsât.
• Merve, Hasan İsmâîl (1997). et-Tekmîl ve’l-İtmâm Mukaddimesi. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ (1986). Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Komisyon, İstanbul.
• Muslim, Ebu’l-Huseyn b. Haccâc (1991). Sahîhu Muslim. thk. Muhammed Fuâd ‘Abdulbâkî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd (1984). Tefsîru’n-Nesefî (Medâriku’t-Tenzîl). İstanbul: Dâru Kahramân.
• Okumuş, Mesut (2012). “Ulûmu’l-Kur’ân (Kur’ân İlimleri)”. Tefsir El Kitabı. ed. Mehmet Akif Koç, 331-372. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Öztürk, Mustafa (2001). “Mübhemâtü’l-Kur’ân ve İmâmiyye Şiası”. OMÜİF Dergisi 12-13: 437-455.
• Pak, Zekeriya (2006). Allah-İnsan İletişimi. Ankara: İlâhiyât Yayınları.
• Râgıb, el-İsfehânî (1986). el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. İstanbul: Dâru Kahramân.
• Reşid Rızâ, Seyyit Muhammed (1328). Tefsîru’l-Menâr. Mısır.
• Sâbûnî, Muhammed Ali (1987). Safvetü’tü-Tefâsîr. İstanbul: Dâru’l-Ensâr.
• Sebt, Hâlid b. ‘Usmân (1421). Kavaidu’t-Tefsîr. Dâru İbn ‘Affân.
• Suheylî, ‘Abdurrahmân (1988). Gavâmidu’l-Esmâi’l-Mubheme ve’l-Ehâdîsi’l-Musnede fi’l-Kur’ân. thk. Heysem ‘Ayyâş. Beyrût. Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî.
• Suyûtî, Celaleddin ve Celaleddin el-Mahallî (trs). Tefsiru’l-Celaleyn. İstanbul: Mektebetu Pamuk.
• Suyûtî, Celaluddîn Abddurrahmân b. Ebû Bekr (2003). ed-Dürrü’l-Mensûr fi’t-Tefsîri bi’l-Mensûr. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin Turkî, Kâhire: Merkezu Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdirrahmân b. Ebû Bekr (1978). el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân (Bâkıllânî’nin İ’câzu’l-Kur’ân’ı ile birlikte). İstanbul: Kahraman Yayınları.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekr (1992). Mufhimâtu’l-Akrân fî Mubhemâti’l-Kur’ân. thk. Tâhâ ‘Abdurraûf Sa’d, Kâhire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekr (2013). Târîhu’l-Hulefâ. thk. El-Lecnetu’l-‘İlmiyye. Beyrût: Dâru’l-Minhâc.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali Muhammed. Fethul Kadir el-Câmiu beyne Fenniyyi’r-Rivâyeti ve’d-Dirâyeti min İlmi’t-Tefsîr. thk. Abdurrahmân Umeyra, yy.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed İbn Cerîr (2001). Câmiu’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru Hicr.
• Turgut, Ali (1991). Tefsir Usûlü ve Kaynakları. İstanbul: Marmara Ünvversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Yıldız, Harun (2016). Kendi Kaynakları Işığında Hâricîliğin Doğuşu ve Gelişimi. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Yüksel, Muhammed Bahaeddin (2017). Kur’an’ı Farklı Anlama ve Nedenleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. ‘Abdullah (2006). el-Burhân fî Ulumi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl Dimyâtî. Kâhire: Dâru’l-Hadis.