The Ontological and Epistemological Foundations of the Concept of Mu-raccih in Sadrusharrîa: Its Effect on the Action of the Perpetrator and the Interpreter

Yıl 2022, , 577 - 604, 31.03.2022

Şule Güldü

https://doi.org/10.33415/daad.1032538

Cited By: 1

Öz

The interpreter could reach different judgments based on the evidence with a common subject, time, and direction while producing knowledge with fiqh methodology and contradiction. The interpreter adopts various methods are to solve this conflict. As one of these methods is predilection, it could preference one of the conflicting pieces of evidence. Because this evidence is superior to the other because of the discriminating feature -muraccih- is based on. In fiqh, most interpreters consider the muraccih a prerequisite for predilection. The concept is also employed in kalam and philosophy with similar meanings. Whether a rea-son/muraccih forced the perpetrator to conduct the activity is debated. This is reflected in the macim "interpretation without the muraccih is unacceptable" in those disciplines. The present study aimed to discuss the arguments on the maxim mentioned above generally and precisely the function that Sadr al-Sharia attributed to the concept of muraccih in the acts of both the perpetrator and the interpreter. Thus, in the introduction section, the issues associated with kalam- philosophy and fiqh disciplines are briefly explained. After the introduction section, firstly, the epistemological and ontological background of the concept. After this section, Sadrusharrîa's approach to the issue’s ontological field is investiga-ted due to its different perspective. Then it is explained how Sadrusharrîa used the concept in the production of fiqh knowledge. Since the theoretical part of the tools was prioritized, examples are provided when required to prevent the disruption of the flow.

Anahtar Kelimeler

Conflict, Preference, Muraccih, Perpetrator, Sadrusharrîa

ONTOLOJİK VE EPİSTEMOLOJİK TEMELLERİYLE SADRÜŞŞERÎA’DA MÜRECCİH KAVRAMI: FÂİLİN VE MÜÇTEHİDİN FİİLİNE ETKİSİ

Öz

Müçtehit usûl-i fıkıh ile bilgi üretirken konu, zaman ve yön birliği bulunan deliller ile farklı hükümlere varabilir ve ortaya çelişki çıkabilir. Müçtehit bu çelişkiyi ortadan kaldırmak için farklı yollar izler. Bu yollardan biri olarak, çelişki ortaya çıkaran delillerden birini tercih edebilir. Çünkü bu delil kendisinde var olan ayırıcı bir özellik yani müreccih sebebiyle diğerine üstün gelir. Fıkıh ilminde müreccih, müçtehitlerin çoğu tarafından tercih işleminde bir şart olarak aranır. Kavram yakın bir anlam karşılığıyla kelam ve felsefede de kullanılır. Bu ilimlerde fâilin fiilini işlemeye yönelmesinde, onu bu fiile çeken bir sebebin/müreccihin bulunup bulunmadığı tartışılır. Söz konusu disiplinlerde de bu durum “tercih bilâ müreccih caiz değildir” argümanı ile ifade edilir. Bu çalışmanın amacı genel olarak bu argümanın arka planındaki tartışmaları aktarmak, özel olarak ise Sadrüşşerîa’nın fiilin meydana gelmesinde müreccih kavramına yüklediği fonksiyonu hem müçtehidin hem de fâilin fiili üzerinden takip etmektir. Bu bağlamda giriş kısmında kavramın gerek kelam ve felsefede gerek usûl-i fıkıh disiplinlerinde ilişkili olduğu meseleler kısaca anlatılmaktadır. Giriş kısmından sonra kavramın epistemolojik ve ontolojik arka planı verilmeye çalışılmıştır. Ardından farklı bakış açısı nedeniyle Sadrüşşerîa’nın ontolojik düzlemde meseleyi ele alışı incelenmektedir. Daha sonra Sadrüşşerîa’nın fıkhî bilginin üretilmesinde kavramı nasıl kullandığı aktarılmıştır. Konunun teorik kısmı ön planda tutulduğu için metnin akışını bozmamak amacıyla örnekler gerekli görüldüğü kadar verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tearuz, Tercih, Müreccih, Fiil, Sadruşşerîa

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alaüddin b. Ahmed. Keşfü’l-esrar an Usûli Fahrulislam el-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1997.
• Alâeddin Arabî. el-Hâşiyetü’l-kübrâ ale’l-Mukaddimâti’l-erbaa. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Murad Molla, 000706, 46b-77b.
• Alper, Ömer Mahir. “İbn Sîna’da Tanrı’nın Kanıtlanması Sorunu: O Gerçekten Kelamcı-lardan Etkilendi Mi?”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2003), 61-77.
• Âmidî, Ebü'l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Salim. el-İhkâm fi usûli’l-ahkâm. tlk. Allame Şeyh Abdurrezzak Afîfî. 4. Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1982.
• Aygün, Fatma. “İslam Düşüncesinde Tanrı-Âlem (Birlik-Çokluk) İlişkisine Yönelik Temel Teoriler: Hudûs, Sudûr, Zuhûr”. Kelam Araştırmaları Dergisi 16 (1/ 2018), 157-187.
• Bekdemir, Sezai. “Tearuz ve Tercih Konusunda Sadrüşşerîa ve Râzî-İbnü’l-Hacîb Karşı-laştırması”. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (2016), 195-206.
• Berzencî, Abdüllatif Abdullah Aziz. et-Tearuz ve't-tercih beyne'l-edilleti'ş-şer‘iyye. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1993.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Dımaşk: Daru İbn Kesir, 2002.
• Caner, Abdurrahman. “Fıkıh Usulünde Delillerin Çelişmesi ve Tercih Sebepleri (İbnü’s-Sübkî Örneği)”. Adıyaman Üniversitesi İslami Bilimler Fakültesi İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 2 (2020), 25-40.
• Cürcânî, Ebü'l-Hasen Alî b. Muhammed. Şerhu’l-Mevâkıf. tsh. Mahmud Ömer Dimyâtî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Çelik, İmam Rabbânî. XV. YY. Osmanlı Düşüncesinde Telvih Hâşiyeleri: Teklife Dair Tartışmalar. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Dok-tora Tezi, 2020.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş'as b. İshak el-Ezdi es-Sicistani. Sünen-u Ebî Davud. thk. Şuayb el-Ernut, Muhammed Kamil Karabeli. 7 Cilt. Beyrut: Daru’r-risâleti’l-ilmiyye, 2009.
• Fahreddîn er-Râzî, Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fî ilmi usuli'l-fıkh. thk. Taha Câbir Feyyaz el-Alvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, ts.
• Fahreddîn er-Râzî, Muhammed b. Ömer. el-Metâlibu’l-âliyye mine'l-ilmi'l-ilahî. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, 1987.
• Fahreddîn er-Râzî, Muhammed b. Ömer. Nihâyetü’l-ukul fi dirayeti’l-usûl. thk. Said Abdüllatif Fude. Beyrut: Darü’z-Zehâir, 2015.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Tehâfütü’l-felâsife, thk. Süleyman Dünya. Mısır: Dâru’l-Meârif, ts.
• Griffel, Frank. Gazzâlî’nin Felsefi Kelâmı, çev. İbrahim Halil Üçer. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Güldü, Şule. Osmanlı Dönemi Fıkıh Usûlü Çalışmaları: Hüsün-Kubuh Zemininde Gelişen Mukaddimât-ı Erbaa Literatürü. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• Güleç, Hasan. “Deliller Arasında Tearuz ve Tercih”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1989), 475-484.
• Hatibzâde, Molla Muhyiddin Mehmed Efendi. el-Hâşiyetü ale’l-Mukaddimâti’l-erbaa, thk. Mustafa Borsbuğa - Coşkun Borsbuğa. “Hatibzâde Muhyiddin Efendi’nin Hâşiye ‘ale’l-Mukaddimâti’l-erba’a Adlı Hâşiyesinin Tahkik ve Tahlili”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 4/2 (2021), 209-346.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvini. Sünenu İbn Mâce; thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, t.y.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed Kurtubî. el-Keşf an Menâhicu’l-edille. thk. Mahmud Kasım, Kahire, 1964.
• İsfahanî, Ebü's-Sena Şemseddin Mahmûd b. Abdurrahman. Beyânu’l-Muhtasar Şerhu’l-Muhtasaru İbnu’l- Hâcib. thk. Dr. Muhammed Mazhar Beka. 2 Cilt. Mekke: Ca-miatu’l-Ummi’l-Kura, 1986.
• Kaya, Sibel. “Zorunlulukla İlişkilendirilen Mümkün Varlık Tasavvurunun İslam Felsefe-sindeki Konumu ve Müteahhîr Dönem Kelamına Yansımaları”. Bilimname: Dü-şünce Platformu 35 (Nisan 2018), 535-570. doi: http://dx.doi.org/10.28949/bilimname.397045
• Kestelî, Molla Muslihiddin Mustafa. el-Hâşiyetü’l-kübrâ ale’l-Mukaddimâti’l-erbaa. Süleymaniye Kütüphanesi, Murad Molla, 000706, 19b-45a.
• Kestelî, Molla Muslihiddin Mustafa. el-Hâşiyetü’s-suğrâ ale’l-Mukaddimâti’l-erbaa, thk. Mustafa Bilal Öztürk “Muslihuddin Kestelî’nin Haşiyetü’s-Sugra ‘Ale’l-Mukaddimâtü’l-Erba’a Adlı Eseri: Tahlil ve Tahkik”. Kelam Araştırmaları Dergi-si [Kader] 18/2 (2020), 666-724.
• Köksal, Asım Cüneyd. “İslam Hukuk Felsefesinde Fiillerin Ahlâkiliği Meselesi –Mukaddimât-ı Erbaa’ya giriş-”. İslam Araştırmaları Dergisi 28, (2012), 1-44.
• Mâcit, Muhittin. “İmkan Metafiziği Üzerine -Gazzâli’nin Felsefî Determinizmi Eleştirisi”. Dîvân: İlmî Araştırmalar, 2 (3/1997), 93-141.
• Molla Hüsrev, Hüsrev Mehmed Efendi. Mir'atü'l-usul şerh-i Mirkati'l-vüsul. Dersaâdet: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, 1321/1905.
• Müslim, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi. Sahihu Müslim. nşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. Riyad: Darü’t-Talia, 2006.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nuri. el-Mecmu‘ şerhi'l-Mühezzeb li’ş-Şirazi. thk. Muhammed Necib el-Mutîî. 23 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşad, t.y.
• Özen, Şükrü. “Sadrüşşerîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/427-231. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Özen, Şükrü. “Tearuz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/208-211. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Özen, Şükrü. “Tercih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/484-487. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes'ud. et-Tavdîh şerhu’t-Tenkîh. thk. Muhammed Adnan Derviş. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam, 1998.
• Samsûnî, Molla Hasan b. Abdüssamed. el-Hâşiyetü’l-kübrâ ale’l-Mukaddimâti’l-erbaa. thk. Hasan Özer. “Molla Samsûnîzâde’nin Ta’lika ale’l-Mukaddimâti’l-Erba’a Adlı Risâlesinin Tahkikli Neşri”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 1/1 (Haziran 2018), 169-240.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. thk. Dr. Rıfat Fevzi Abdülmüttalib. 11 Cilt. Dâru’l-vefa, 2001.
• Teftâzânî, Sa'deddin Mesud b. Ömer. et-Telvîh ila keşfi hakaiki’t-Tenkih. thk. Muhammed Adnan Derviş. 2. Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam, 1998.
• Teftâzânî, Sa'deddin Mesud b. Ömer. Şerhu’l-mekâsıd. thk. Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1989.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es Sülemi. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşar Avvad Ma‘ruf. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Türker, Ömer. “İlâhî Fiillerin Nedenliliği Sorunu: Gazzâlî’nin Meseleye Yaklaşımı ve Katkısı”. İslam Araştırmaları Dergisi 17 (İstanbul 2007), 1-24.