Islamophobic Tendencies And The Otherized Ottoman In Theater Plays From The Ottoman Empire To The Republic (1860-1950)

Yıl 2022, , 1119 - 1152, 30.09.2022

Bünyamin Aydemir

https://doi.org/10.33415/daad.1107823

Cited By: 1

Öz

Islamophobia has been among the most emphasized concepts in various parts of the world for almost a quarter of a century, especially in the West. The idea, similarly discussed in Islamic countries, draws attention as a product of understandings in which orientalist and self-orientalist perspectives are determinant. Based on the alterity and hostility of a particular segment through the production of a fictionalized image, this approach is the name of an attitude and behavior that has continued in Turkey since the Tanzimat Period. The attempts to ensure that the masses accept the official (Kemalist) ideology in the nation-identity building process, which started mainly after the establishment of the Republic, entails the otherization of "Ottoman" and "Islam" and injecting Islamophobic elements into the masses and revealing the negative image of Islam were among the most used strategies. At this point, it can be asserted that art, in particular, and theater, in general, were strongly instrumentalized, and the texts of the plays were structured directly or indirectly with Islamophobic tendencies for this purpose. Thus, this situation, predominant in the early phase of the Republic, continued to be the dominant tendency of humorous plays in the later periods.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Islamophobia, Orientalism, Self-Orientalism, Turkish Theatre, Republic

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e (1860 – 1940) Tiyatro Oyunlarında İslamofobik Eğilimler ve Ötekileştirilen Osmanlı

Öz

Neredeyse çeyrek yüzyıldır, başta Batı olmak üzere dünyanın çok çeşitli bölgelerinde üzerinde en fazla durulan kavramlar arasında İslamofobi bulunmaktadır. Benzer şekilde İslam ülkelerinde de tartışılan bu kavram, büyük ölçüde oryantalist ve self-oryantalist bakış açılarının belirleyici olduğu anlayışların bir ürünü olarak dikkat çekmektedir. Kendiliğinden olmayıp kurgulanmış bir imaj üretimi üzerinden belli bir kesimin ötekileştirilmesini – düşmanlaştırılmasını temel alan bu yaklaşım, aslında Tanzimat’tan beri Türkiye’de de süregelen bir düşünce ve davranış biçiminin adıdır da. Bununla birlikte, özellikle Cumhuriyet’in kurulması sonrasında başlayan ulus – kimlik inşa sürecinde resmi (Kemalist) ideolojinin kitlelere tanıtılıp kabullenilmesinin sağlanması çalışmaları “Osmanlı”nın ve “İslam”ın” değersizleştirilip ötekileştirilmesini gerektirirken; islamofobik unsurların kitlelere enjekte edilip islama ve müslümanlara dair olumsuz imajın bir kanaat olarak belletilmesi çabaları da başvurulan yöntemlerin başında gelmekteydi. Bu noktada özelde sanat genelde ise tiyatronun güçlü bir şekilde araçsallaştırıldığı; oyun metinlerinin de bu amaç doğrultusunda, doğrudan ya da dolaylı olarak İslamofobik eğilimlerle yapılandırıldıkları net olarak söylenebilir. Son kertede, baskın olarak Cumhuriyet’in erken evresinde söz konusu olan bu durum, daha sonraki dönemlerde de, özellikle mizah ağırlıklı oyunların başat eğilimi olmaya devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, İslamofobi, Oryantalizm, Self-Oryantalizm, Türk Tiyatrosu, Cumhuriyet

Kaynakça

• Abdulkerim, Farid. “The consequences of Islamophobia on young men. The viewpoint of a Muslim citizen of France IN:Seminar Report”. I. Islamophobia and Its Consequences on Young People,. Budapest: Hungary: European Youth Centre, 2004.
• Aktaş, Murat. “Avrupa’da Yükselen İslamofobi ve Medeniyetler Çatışması Tezi”. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi 13/1 (01 Mayıs 2014), 31-54. https://doi.org/10.1501/Avraras_0000000199
• Allen, Chris. İslamophobia. England: Ashgate, 2010.
• Almond, Ian. Yeni Oryantalistler. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2013.
• Anas, Al-Shaikh-Ali. “Islamophobic Discourse Masquerading as Art and Literature: Combating Myth through Progressive Education”. Islamophobia : the challenge of pluralism in the 21st century. ed. John L Esposito - İbrahim Kalın. New York: Oxford University Press, 2011.
• And, Metin. Türk Tiyatrosunun Evreleri. Ankara: Turhan Kitabevi, 1983.
• Aydemir, Bünyamin. Sanatta Dirijizm / Devrimden Telkine Halkevleri-İnkılap Oyunları. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları, 2017.
• Bakara Suresi-230. “Kur’an-ı Kerim”. Diyanet İşleri Başkanlığı. 03 Haziran 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/237/230-ayet-tefsiri
• Bakırcıoğlu, Rasim. Ansiklopedik Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayınları, 2012.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. “Teşkilatsız Edebiyat”. Yeni Adam 9/119 (1936).
• Beck, Aaront - Emery, Gary. Anksiyete Bozuklukları ve Fobiler. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2011.
• Berger, Peter - Luckmann, Thomas. Gerçekliğin Sosyal İnşâsı, Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2008.
• Blakeslee, Sandra. “What Other People Say May Change What You See”. The New York Times (2005), 53-54.
• Bora, Tanıl. “Milli Kimliğin Kuruluş Döneminde Resmi Metinlerde ‘Yunan Düşmanlığı’ Neden Eksikti, Nereye Gitmişti?” Defter Dergisi 32 (1998), 35-42.
• Celal, Musahipzade. Mumsöndü. İstanbul: Kanaat Kitabevi, 1935.
• Cesari, Jocelyne - Esposito, John. İslam’dan Korkmalı mı? İstanbul: Birey Yayınları, 1999.
• Çağlar, Behçet Kemal. “Gönüllü Sanat”. Ülkü Halkevleri Mecmuası 4 (1935), 336-337.
• Çamlıbel, Faruk Nafız. Kahraman. İstanbul: Ali Fehmi Cumhuriyet Kütüphanesi, 1933.
• Dağ, Ahmet. “İslamofobia: Hegemonyayı Derinleştirme ve Bir Hegemonya Projesi Olarak Euro-İslam”. Konya: Necmettin Erbakan University Press, 2016.
• Egeli, Münir Hayri. “Bugünkü Manasiyle Tiyatro Nedir?” Ülkü Halkevleri Mecmuası 18 (1934).
• Ferreira, Ana Monteiro. “Art and Ideology”. Gaudium Sciendi. Eastern Michigan University, 2012.
• Fi̇ri̇di̇noğlu, Nilgün. “Faruk Nafiz Çamlıbel’in ‘Kahraman Destanı’ ve Yazınsal Metnin Üretim Sürecinde İdeolojik Zorunluluğun Rolü”. Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi 17 (22 Aralık 2011), 85-97.
• Geçtan, Engin. Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1997.
• Gewirtz, Paul. “On ‘I Know It When I See It’”. Yale Law Journal 105 (1996), 1023-1047.
• Gündüz, Aka. Mavi Yıldırım. Ankara: CHP Temsil Neşriyatı, 1934.
• Gündüz, Aka. “Yarım Osman”. Okullara Milli Piyesler Antolojisi. İstanbul: Günaydın Kitabevi, 1968.
• Güven, Ferit Celal. “Halkevleri ve Güzel Sanatlar”. Ülkü Halkevleri Mecmuası 8/73 (1939).
• Hobsbawm, Eric - Ranger, Terence. The Invention of Tradition. New York: Cambridge University Press, 1983.
• Joyce, James. A Portrait of the Artist as a Young Man. Berkshire: Penguin Popular Classics, 1996.
• Kadıoğlu, Ayşe. Cumhuriyet İradesi Demokrasi Muhakemesi. İstanbul: Metis Yayınları, 1999.
• Kalın, İbrahim. "Batı'daki İslam Algısının Tarihine Giriş". Divan İlmi Araştırmalar, 15/2, (2003).
• Kalın, İbrahim. "Islamophobia and the Limits of Multiculturalism”, Islamophobia, The Challenge of Pluralism in the 21st Century. Ed.by. İbrahim Kalın, John L. Esposito. Oxford University Press, 2011.
• Kara, İsmail. Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslam. İstanbul: Dergah Yayınları, 2014.
• Karaarslan, Sıddıka Sümeyye. Tiyatro ve Din: Türk Tiyatrosu Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Kaya, Serdar. Endoktrinasyon ve Türkiye’de Toplum Mühendisliği. İstanbul: Nirengi Yayınları, 2011.
• Kirman, Mehmet Ali. “İslamofobinin Kökenleri: Batılı mı Doğulu mu?” Journal of Islamic Research 21/1 (2010).
• Koçak, Orhan. “Defter’den”. Defter Dergisi 32 (1998).
• Köse, Saffet. “Hülle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 03 Haziran 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/hulle
• Kula, Onur Bilge. Batı Felsefesinde Oryantalizm ve Türk İmgesi. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2010.
• Kutlu, Feyzi. Timurhan. İstanbul: Mürettibiye Matbaası, 1934.
• Lean, Nathan. İslamofobi Endüstrisi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Lewis, Bernard. The Emergence of Modern Turkey, Londra and New York: Oxford University Press, 1961.
• Lukacs, Georg. Tarih ve Sınıf Bilinci. İstanbul: Belge Yayınları, 1998.
• Mardin, Şerif. Türkiye’de Toplum ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.
• Mastnak, Tomaz. “Western Hostility Toward Muslims: A History of the Present”. Islamophobia/Islamophilia: Beyond the Politics of Enemy and Friend. ed. Andrew Shyrock. İndian: İndian University Press, 2010.
• Mencet, Mustafa Sami. “Tarihsel Arka Planıyla Türkiye’de İslamofobi”. Muhafazakar Düşünce Dergisi 14/53 (03 Nisan 2018), 191-208.
• Morkaya, Burhan Cahit. Gâvur İmam. İstanbul: Devlet Matbaası, 1933.
• Nayır, Yaşar Nabi. Beş Devir. Ankara: Hâkimiyeti Millîye Matbaası, 1933.
• Nayır, Yaşar Nabi. İnkılâp Çocukları. Ankara: Hakimiyeti Milliye Matbaası, 1933.
• Nayır, Yaşar Nabi. “İnkılâp ve Vazife”. Varlık 1/9 (1933).
• Richardson, Robin. “Islamophobia or Anti-Muslim Racism -or What?- Concepts and Terms Revisited”. 2012. Erişim 04 Nisan 2021. http://www.insted.co.uk/anti-muslim-racism.pdf
• Shayegan, Daryush. Yaralı Bilinç. İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Shyrock, Andrew. “Islam as an Object of Fear and Affection”. Islamophobia/Islamophilia: Beyond the Politics of Enemy and Friend. ed. Andrew Shryock. İndian: İndian University Press, 2010.
• Stella, Francesco. “Avrupa’da İslam Hakkında Bilinenler”. Ortaçağ. ed. Umberto Eco. İstanbul: Alfa Yayınları, 2014.
• Şener, Sevda. Oyundan Düşünceye. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1993.
• Şinasi, İbrahim. Şair Evlenmesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Üstel, Füsun. Makbul Vatandaşın Peşinde. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Vincent Geisser. “Islamophobia in Europe: from the Christian anti-Muslim prejudice to a modern form of racism”. Hungary: European Youth Centre Budapest, 2004.
• Yan, Grace - Santos, Carla. “‘China, Forever’: Tourism Discourse and Self-Orientalism”. Annals of Tourism Research 36/2 (2009), 295-315.
• Zaki, Yaqup. “İslamofobi Politikası”. Sivas: K. İbn-i Hümam Vakfı, 2010.
• Cumhuriyet Halk Partisi Programı. Ankara: Devlet Basımevi, 1935.
• Ölümünün 20.Yılında Musahipzade Celal. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 1980.