A Study On The Grounds Of Polemıcs In Contemporary Hadıth Studıes In Turkey

Yıl 2024, , 573 - 606, 30.09.2024

Muhammet Ali Asar

https://doi.org/10.33415/daad.1479323

Öz

The science of hadith has a rich literature, which includes concepts such as criticism, discussion, polemic, etc. In these works, which started to emerge at the beginning of the second century of Hijri, it is seen that the nature of the sunnah, its place in religion, and other issues are intensively dealt with. The sources with names such as iman, sunna, rejection, tawhīd, i'tisam, etc. represent good examples of genre literature in the science of hadith. Polemical studies that exhibit the relationship between the science of hadith and socio-political, scholarly, academic, political, and cultural factors have been seen throughout the history of hadith. Such studies in contemporary hadith studies in Turkey are also known. In today's hadith studies, the debates are concentrated on the place of sunnah and hadith in religion, methods of determining hadith, textual criticism, understanding, and interpretation. In this article, the historical and contemporary reasons for the debates in hadith studies in Turkey are analyzed, the reasons for their emergence are discussed, and the historical and modern grounds of polemics are revealed. The interaction of hadith studies in Turkey with hadith studies in the West and the Islamic world is analyzed by tracing contemporary polemics. The formation of polemics in contemporary hadith studies in Turkey is influenced by the historical debates on hadith and sunnah, the claims of orientalists, the widespread denial of sunnah in the Islamic world, the discussion about the place of sunnah in religion, the needs of society and the interests of academics.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sunnah, Republican Period, Modern, Discussion

Türkiye’deki Çağdaş Hadis Araştırmalarında Polemiklerin Zemini Üzerine Bir İnceleme

Öz

Hadis ilmi eleştiri, tartışma, polemik vb. kavramlarla isimlendirilen zengin bir literatüre sahiptir. Hicrî ikinci asrın başlarından itibaren ortaya çıkmaya başlayan bu eserlerde genellikle sünnetin mahiyeti, dindeki yeri vb. konuların yoğunlukla işlendiği görülmektedir. İman, sünne, red, tevhîd, i’tisam vb. isimlerle anılan kaynaklar hadis ilminde tür edebiyatının da güzel örneklerini temsil etmektedir. Hadis ilminin sosyo-politik, ilmî, akademik, siyasî ve kültürel faktörlerle ilişkisini sergileyen polemik türü araştırmalar hadis tarihi boyunca görülmüştür. Bu tür çalışmaların Türkiye çağdaş hadis araştırmalarındaki varlığı da bilinmektedir. Günümüz hadis araştırmalarında tartışmalar sünnet ve hadisin dindeki yeri, hadis tespit yöntemleri, metin tenkidi, anlama ve yorumlama çerçevesinde yoğunlaşmaktadır. Bu makalede; Türkiye’deki hadis araştırmalarında tartışmaların tarihi ve güncel nedenleri incelenerek, ortaya çıkış sebepleri üzerinde fikir yürütülmekte, polemiklerin tarihi ve çağdaş zemini ortaya konmaktadır. Çağdaş polemiklerin izi sürülerek ülkemiz hadis çalışmalarının Batı ve İslam dünyasındaki hadis çalışmaları ile etkileşimi irdelenmektedir. Türkiye’deki çağdaş hadis araştırmalarındaki polemiklerin oluşumunda hadis ve sünnete dair tarihi tartışmaların, oryantalistlerin iddialarının, İslam dünyasında yaygınlaşan sünneti inkâr söylemlerinin ve sünnetin dindeki yeri tartışmalarının, toplumun ihtiyaçları ile akademisyenlerin ilgi alanlarının etkisi görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Cumhuriyet Dönemi, Modern, Tartışma

دراسة عن أسباب الخلاف في الدراسات الحديثية المعاصرة في تركيا

Öz

إن لعلم الحديث مؤلفات ثرية سميت بمصطلحات مثل النقد والمناقشة والجدل وما إلى ذلك. ويلاحظ في هذه المؤلفات التي بدأت في الظهور منذ بداية القرن الثاني الهجري، أن طبيعة السنة ومكانتها في الدين وما إلى ذلك من قضايا يتم تناولها بشكل مكثف. وتمثل المصادر التي تحمل أسماء مثل: الإيمان، والسنة، والرفض، والتوحيد، والاعتصام، وما إلى ذلك أمثلة جيدة من المؤلفات النوعية في علم الحديث. أما الدراسات النقدية التي تعرض للعلاقة بين علم الحديث والعوامل الاجتماعية والسياسية والعلمية والأكاديمية والسياسية والثقافية فقد ظهرت على امتداد تاريخ الحديث. ومن المعروف أيضاً وجود مثل هذه الدراسات في الدراسات الحديثية المعاصرة في تركيا وتتركز المناقشات في الدراسات الحديثية اليوم على مكانة السنة والحديث في الدين، ومناهج تحديد الحديث ونقد النص وفهمه وتفسيره، وفي هذا المقال، يتم تحليل الأسباب التاريخية والمعاصرة للمجادلات في الدراسات الحديثية في تركيا، ومناقشة أسباب ظهورها، والكشف عن الأسس التاريخية والمعاصرة للجدل. ومن خلال تتبع الجدليات المعاصرة، يتم تحليل تفاعل دراسات الحديث في تركيا مع دراسات الحديث في الغرب والعالم الإسلامي. إن المناقشات التاريخية حول الحديث والسنة، ومزاعم المستشرقين، وخطابات إنكار السنة التي انتشرت في العالم الإسلامي، ومكانة السنة في الدين، وحاجات المجتمع ومصالح الأكاديميين، مؤثرة في تشكيل الجدل في الدراسات الحديثية المعاصرة في تركيا.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Cumhuriyet Dönemi, Modern

Kaynakça

• Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdurrahmân. es-Sünne. thk. Muhammed b. Saîd b. Sâlim el-Kahtânî. 2 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Kayyım, 1406.
• Ağırman, Cemal. Sünnette İtaat. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 1995.
• Ahatlı, Erdinç. “Cumhuriyet Dönemi Hadis Şerhçiliği Bibliyografyası”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 201-270.
• Ahatlı, Erdinç. “Cumhuriyet Dönemi Türkçe Hadis Şerhlerine Dair Bazı Mülahazalar”. Hadis Tetkikleri Dergisi 6/2 (2008), 7-30.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah. er-Red ‘ale’l-Cehmiyye ve’z-Zenâdıḳa. thk. Sabri Selâme Şâhîn. Riyad: Dârü’s-Sebât, 1424.
• Akgün, Hüseyin. Goldziher ve Hadis. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
• Anıs, Ahmad. “Mevdûdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/432-437. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Asar, Muhammet Ali. Ehl-i Hadisin Polemik Edebiyatı. Ankara: İlahiyât, 2021.
• Atay, Hüseyin. “Kur’an’a Göre Münazara Metodu”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (1969), 259- 275.
• Bağcı, Hacı Musa. “el-Buhârî’nin Kader Konusunda Mu’tezile İle Münakaşaları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46/1 (2005), 21-42.
• Bayraktutar, Muammer. “Tevfîk Sıdkî’nin Hadis ve Sünnete Yönelik İtirazlarına Reşîd Rızâ’nın Yaklaşımı ve Eleştirileri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 22/1 (2022), 249-280.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Zühyr b. Nâsır. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001.
• Çakan, İsmail Lütfi. “Hadis Edebiyatında ‘Kitâb ve Sünnete Bağlılık’ Üzerine Genel Bir Tetkik”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7-8-9-10 (1995), 325344.
• Daudi, Zaferullah. Pakistan ve Hindistan’da Hadis Çalışmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Demir, Şenol. “Tartışma ve Polemik Kavramlarına Dair”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi 3/9 (2014), 183- 192.
• Doğan, Hüseyin. “İslam Düşüncesinde Bir Tartışma Metedolojisi Olarak Cedel”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/24 (2011), 157-174.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as İshak es-Sicistânî. Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût, Muhammed Kâmil Karabelâ. Beyrut: Dârü’r-risâle, 1430/2009.
• Ebû Reyye, Mahmud. Advâ ale’s-Sünneti’l-Muhammediyye ev Difâün ani’l-Hadis. Kahire: Dârü’l-Meârif, 5. Basım, 1980.
• Ebû Reyye, Mahmud. Muhammedi Sünnetin Aydınlatılması. çev. Muzaffer Tan. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1988.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm. Kitâbü’l-îmân ve me‘âlimühü ve sünenühü ve istikmâlühü ve derecâtühü. thk. Muhammed Nasuriddin Elbânî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403.
• Eruçar, Tuğba. Hadisçilerin İman Anlayışı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Erul, Bünyamin. “Bir Alan Taramasının Panoraması -Vahy-i Gayri Metluv Hakkında Bazı Mülahazalar ve Bir Eleştirinin Eleştirisi-”. İslâmiyât 3/1 (2000), 161-184.
• Erul, Bünyamin. “Sahâbenin Sünnet Anlayışı”. İslam Geleneğinde ve Modern Dönemde Hadis ve Sünnet. 13- 46. İstanbul: KURAMER, 2020.
• Erul, Bünyamin. Sünnetin Kur’an Dışında Hükümler Getirmesi Meselesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
• Fazlurrahman. Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu. çev. Salih Akdemir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1995.
• Goldziher, Ignaz. İslam Kültürü Araştırmaları. çev. Cihat Tunç. Ankara: Otto Yayınları, 2019.
• Goldziher, Ignaz. Muslim Studies. çev. R. Baber-M Stern. 2 Cilt. London: Unwin Ltd., 1971.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisi Anlama Kılavuzu. Ankara: Otto Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2000.
• Güven, Şahin. “Kur’âniyyûn Ekolü”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11 (2001), 385-408.
• Hansu, Hüseyin. “Cumhuriyet Dönemi Resmî Tedvin Çalışmaları: Babanzâde Ahmet Naim ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hadis Projesi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 367-405.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Şerefü ashâbi’l-ḥadîs̲. thk. Muhammed Said Hatipoğlu. Ankara: Dâru İhyâi’s-Sünne, ts.
• Hatipoğlu, Nihat. “Hz. Peygamber’e (s.a.v.) Kur’an Dışında Vahiy Geldiğini Red Düşüncesine Yönelik bir Alan Taraması-Tahlil ve Eleştiri”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 11/3-4 (1998), 273-298.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî şerḥu ṣaḥîḥi Buḫârî. thk. M. Fuad Abdülbâkî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1379.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed. Kitâbü’tevḥîd ve is̲bâti ṣıfâti’r-Rabbi azze ve celle. Beyrut: Dâru ibn Hazm, 2004.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed. es-Sünen. thk. M. Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yakub. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dârü’l-marife, 2. Basım, 1997.
• Juynboll, G. H. Albert. Hadis Tarihinin Yeniden İnşası. çev. Salih Özer. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Juynboll, G. H. Albert. “İbn Ömer’in Azadlı Kölesi Nâfi ve Onun Hadis Literatüründeki Yeri”. çev. Salih Özer. İsnad Analiz Yöntemleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2005.
• Juynboll, G. H. Albert. “İslamda İlk Büyük Siyasi Fitnenin Tarihi”. çev. Mustafa Ertürk. Oryantalistik Hadis Araştırmaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Karahan, Abdullah. “Cumhuriyet Türkiyesi Akademik Hadis Araştırmalarında Önemli Bir Açılım: Gerede Hadis Meclisi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 543-557.
• Kayapınar, Hüseyin - Yeniel, Necati. Sünen-i Ebî Dâvûd Terceme ve Şerhi. 17 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1987.
• Kettânî, Muhammed b. Cafer el-. Hadis Literatürü. çev. Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Kırbaşoğlu, Hayri. İslam Düşüncesinde Sünnet, Eleştirel Bir Yaklaşım. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. “İslam Düşüncesinin Teşekkül Devrinden Bir Kesit ‘Ashâbü’l-Hadis’in Akaid Edebiyatı’”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 5 (1987), 19-89.
• Kızıl, Fatma. “Hadis İlminde Modern Yaklaşımlar”. İslami İlimlerde Klasik ve Modern Yaklaşımlar. ed. İlyas Çelebi. 145-158. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2023.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Köktaş, Yavuz. “Mevdûdî’nin Hadîsle İlgili Görüşleri ve Hadîs Tahlilleri Üzerine”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2003).
• Kutlu, Sönmez. İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2002.
• Küçük, Raşit. “Kur’ân-Sünnet İlişkisi ve Birlikteliği”. Sünnetin Dindeki yeri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 1997.
• Mâlik, Mâlik b. Enes. el-Muvaṭṭâ. thk. Muhammed Mustafâ el-A’zamî. Abu Dabi: Müessetü Zâyed b. Sultan, 1425.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû Amr. el-Câmi‘. thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, 2. Basım, 1403/1987.
• Mevdûdî, Ebü’l-A’lâ. Sünnetin Anayasal Niteliği. çev. N. Ahmet Asrar. İstanbul: Bengisu Yayınları, 3. Basım, 1997.
• Okiç, Tayyip. “Bir Tenkidin Tenkidi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2-3 (1953), 219-291.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadis ve Kültür Yazıları. Ankara: Kitâbiyât, 2005.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadisi Yeniden Düşünmek Fıkhî Hadisler Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Özafşar, Mehmet Emin vd. (ed.). Hadislerle İslam. 7 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Özafşar, Mehmet Emin. “Kültür Tarihimizde Rey-Eser Çatışması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (2000), 225-273.
• Özafşar, Mehmet Emin. “Muhammedi Sünnetin Aydınlatılması Adlı Çeviri Üzerine Bir Aydınlatma”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 3/4 (1989), 218-224.
• Özer, Ahmed. Ehl-i Hadisin Red Literatürü. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Özkan, Halit. “Cumhuriyet Dönemi Hadis Çalışmaları: Bir Hasıla”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 9-39.
• Polat, Selahattin. “Modern Dönemde Hadis İlminin Temel Meseleleri”. Modern Dönemde Dini İlimlerin Temel Meseleleri. 211-248. İstanbul: İSAM Yayınları, 2007.
• Saliş, Hatice. Hadis Edebiyatında Kitabü’s-Sünne’ler ve Ahmed b. Hanbel’in Kitâbü’s Sünne’si. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Sancaklı, Saffet. Hadis İnkarcılığı: Hadis Karşıtlarının İddiaları ve Cevaplar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. London: Oxford, 1950.
• Sıbâî, Mustafa. es-Sünnetü ve mekânetühâ fî teşrî’i’l-İslâmî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1982.
• Sıdkî, Muhammed Tevfîk. “el-İslâm hüve’l-Kur’ân vahdeh: ârâun ve efkârun”. Mecelletü’l-Menâr 9/7 (1906), 515-525.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Reddiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 516-521. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Süyûtî, Abdurrahmân Celâleddîn. Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi taḳrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteybe Muhammed el- Feryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Matbaatü Mustafâ, 1375/1975.
• Toy, Ömer. “Hanefî, Mâturîdî Gelenekten Gelen Diyobend Ekolü’nün Tasavvufa Bakışı”. Tasavvur 7/2 (2021), 1275-1304.
• Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyatı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 1996.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Fazlurrahman’ın Sünnet Anlayışı ve Yaşayan Sünnet Kavramı Üzerine”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 4/2 (1990), 284-294.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Ünal, Yavuz. “Cumhuriyet Döneminde Hadis Usulü ya da Usul Tarihçiliği Üzerine”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/2 (2006), 283-302.
• Ünal, Yavuz. “Cumhuriyet Dönemindeki Hadis Çalışmalarının Serencamı”. İslami İlimler Dergisi 2 (2007), 229- 248.
• Ünal, Yavuz. “Cumhuriyet Türkiye’si Hadis Çalışmaları Üzerine”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 10/3 (1997), 174-177.
• Yeşil, Mahmut. “Tarihî Süreçte Te’lif Edilen ‘Kitabu’l-Îman’lar ve Günümüze Yansımaları”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2011), 7-34.
• Yıldırım, Enbiya. “Sünnet ve Rivayet Karşıtı Söylemlerin Tarihi”. İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri. 155-189. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Yıldız, Halil İbrahim. Muhammed Tevfik Sıdki’nin Hadis ve Sünnet Anlayışı. Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 40. Basım, 2018.
• Yücel, Ahmet. Oryantalist Hadis Anlayışı ve Eleştirisi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Yücel, Ahmet. “Oryantalistlerin Hadis ve Sünnet’e Yaklaşımları”. İslam Geleneğinde ve Modern Dönemde Hadis ve Sünnet. ed. Bünyamin Erul. 553-590. İstanbul: KURAMER, 2020.