TEVHİDİ BOZAN BİR OLGU OLARAK ŞİRK: KUR’AN’DA ŞİRKİN KAVRAMSAL ANLAM ALANI

Yıl 2020, , 55 - 94, 31.03.2020

Rıza Korkmazgöz

https://doi.org/10.33415/daad.669084

Öz

Bu çalışma, şirk kavramının Kur’an’daki kullanımını esas alarak anlam analizini yapmayı konu edinmektedir. Bu çerçevede iman ve küfür, Kur’an’ın temel iki inanç terimi olarak kabul edildi; tevhit iman başlığı altında, zıddı olan şirk ise küfür başlığı altında ele alındı. Araştırmada takip edilen semantik yöntem gereği önce tevhidin anlam alanına giren dört esas terimden söz edildi. Bunlar; iman, şükr, İslâm ve ittikâ/takvâdır. Daha sonra şirkin anlam alanına dâhil olan beş temel terim ele alındı. Bunlar da küfr, dalâlet, zulm, fısk ve israftır. Tevhitle ilgili farklı çalışmalar yapılmasına rağmen şirkle ilgili araştırmaların çok az ve yetersiz olduğunu gördük. Özellikle şirkin semantik bir yöntemle çalışılmamış olması bi-zi böyle bir çabanın içine girmeye sevk etti. Zira şirki anlamadan tevhidi tam olarak anlamak mümkün görünmemektedir. Aynı şekilde tevhidi muhafaza edebilmek, hangi düşünce ve davranışların şirk olduğunu bilmekle mümkün-dür. Bu bağlamda Kur’an’ın temel kavramlarının semantik çalışmalarla yeniden tanımlamasının gerekli olduğuna inanıyoruz. Çünkü kavramlar düzeltilmeden sağlıklı düşünmenin ve inanmanın imkânı yoktur.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Şirk, Tevhit, Küfür, İman

Shirk as a Phenomenon that Disrupts Tawhid: The Conceptual Area of Shirk in the Qur'an

Öz

This study examines the meaning analysis of the concept of shirk by focusing its usage in the Quran. In this framework, faith and unbelief were accepted as the basic two terms of the Qur'an and shirk was discussed under the title of unbelief, its opposite of tawhid is so under the title of faith. Therefore, firstly, we talked about four basic terms that fall in the meaning area of tawhid because of the semantic method we are following in the research. These are iman, shukur, Islam and taqwa. In the second part, we dealt with five basic terms that are included in the area of shirk. These are kufr, dalâla, zulm, fisq and israf. We have seen that research on shirk is very few and inadequate although different studies have been carried out on the tawhid. The fact that the shirk has not been studied in a particularly semantic methot has led us to make such an effort. Because it does not seem possible to fully understand the tawhid without understanding shirk. Likewise, it is possible to protect tawhid by knowing which thoughts and behaviors are shirk. In this context, we believe that it is necessary to redefine the basic concepts of the Qur'an through semantic studies. Because it is impossible to think and believe without correcting the concepts.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Tawhid, Shirk, Kufr, Iman

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemu’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerim. Kahire: Dârul-Hadîs, 1988.
• Abdülcebbâr, Kâdî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhit ve’l-adl. Thk. Mahmûd Muhammed Kâsım. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1957.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. Ehl-i Sünnet Akaidi Kitâbu usûli’d-dîn. Çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 2016.
• Bâkillânî, Ebû Bekr. Kitâbu’t-temhîd. Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şerkiyye, 1957.
• Cevad Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. 2. Baskı. 10 Cilt. Bağdat: Câmiatu Bağdat, 1993.
• Cevheri, İsmail b. Hammad. es-Sıhâh tâcu’l-lüga ve sıhâhu’l-arabiyye. Thk. Ahmed Abdul-gafur Attar. 6 Cilt. Beyrut, 1979.
• Dâmeğânî, Hüseyn b. Muhammed. Kâmûsu’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1983.
• Dihlevi, Şâh Veliyyullah. İslâm Düşünce Rehberi. Çev. Mehmet Erdoğan. 2 Cilt. İstanbul: Yeni Şafak, 2003.
• Düzgün, Şaban Ali. “Kur’an’ın Tevhid Felsefesi”. Kelam Araştırmaları Dergisi 3/1 (2005), 3-21.
• Ebû Hanîfe. “el-Âlim ve’l-müteallim”. İmâm-A’zamın Beş Eseri. Çev. Mustafa Öz. İstan-bul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2002.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2003.
• Erdem, Sabri. “Anlambilim Açısından İman Sözcüğü. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakülte-si Dergisi 48/1 (2007), 47-55.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Eş’arî Kelamı el-Lüma’ fi’r-redalâ ehli’z-zeyğ ve’l-bida’. çev. Kılıç Aslan Mavil, Hikmet Yağlı Mavil. İstanbul: İz Yayınları, 2016.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Makâlâtü’l-islâmiyyîn ve’h-tilâfi’l-musallîn. Cilt 2. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kâhire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1950.
• Ezheri, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-lüga. Thk. İbrahim el-Ebyârî. 15 Cilt. Dâru’l-Kâtibi’l-Arabi, 1967.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. İhyâu ulûmîd-dîn. çev., Ahmed Serdaroğlu. 4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınları, 1975.
• Guénon, René. “Tevhit”. Çev. Mustafa Tahralı. Kubbealtı Akademi Mecmuası 4 (1979)
• Izutsu, Toshihiko. İslâm Düşüncesinde İman Kavramı. Çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dini ve Ahlaki Kavramlar. Çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2010.
• İbn Âşûr, Tâhir. Tefsîru’-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. Kitâbu’l-fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal. 5 Cilt. Mısır: el-Matbaatu’l-Edebiyye, 1320.
• İbn Manzur. Lisânu’l-arab. thk. Abdullah Ali el-Kebir vd., 6 Cilt. Kahire: Daru’l-Me’arif, ty.
• İbn Teymiyye, Takiyyuddîn. el-İman. Thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1996.
• İbnu’l-Fâris, Ebu’-l Hüseyn Ahmed. Mu’cemu mekâyîsi’l-lüga. 6 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1266.
• İbnu’l-Kelbî. Putlar Kitabı. Çev. Beyza Bilgin. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• İkbal, Muhammed. “Darb-ı Kelîm”. Çev. Ahmet Asrar. Doğudan Esintiler. İstanbul, 1981.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2010.
• İzmirli İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelam. Sad. Sabri Hizmetli. Ankara: Ankara Okulu Yayın-ları, 2013.
• Kahraman, Ahmet. Mukayeseli Dinler Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Kılavuz, Ahmet Saim. İman ve Küfür Sınırı. İstanbul: Marifet Yayınları, 1990.
• Macit, Nadim. Kur’an ve Hadise Göre Şirk ve Müşrik Toplum. Konya: Ribat Basım Yayın, 1992.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kurân. Thk. Murat Sülün. 18 Cilt. İstanbul: Mîzân Yayınları, 2007.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitabu’t-Tevhit Açıklamalı Tercüme. Çev. Bekir Topaloğlu. İstan-bul: İsam Yayınları, 2014.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbu’t-Tevhit. Thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi. Bey-rut: Daru’s-Sadır, 2010.
• Mevlânâ. Fîhi Mâfih. Çev. Meliha Ülker Tarıkahya. İstanbul: Maarif Basımevi, 1958.
• Mukâtil b. Süleyman. Kur’an Terimleri Sözlüğü. Çev. Beşir Eryarsoy. İstanbul: İşaret Yayınları, 2003.
• Mütercim Asım Efendi. el-Okyânûsu’l-basît fî tercemeti’l-kâmûsi’l-muhît: Kâmûsu’l-muhît Tercümesi. Çev. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Okuyan, Mehmet. Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’an Sözlüğü. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2015.
• O'shaughnessy S. J., Thomas J. “Allah’a Yabancılaşma: Şirk”. Çev. Ömer Kara. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (1995-1998), 361-374.
• Özcan, Hanifi. Epistemolojik Açıdan İman. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Vakfı Yayınları, 1992.
• Pezdevi, Ebu’l-Yüsr Muhammed. Ehl-i Sünnet Akaidi. Çev. Şerafettin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1994.
• Râzî, Fahruddin. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Rızauddîn b. Fahruddîn. “Tevhit”. Sad. Ömer Aydın. Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi 1/10,11,12 (İstanbul, 1998), 190-194
• Schuoan, Frithjof. İslâm’ın Metafizik Boyutları. Çev. Mahmut Kınık. İstanbul: İz Yayıncı-lık, 2010.
• Sinanoğlu, Abdülhamit. “Şirk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Tür-kiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Soyalan, Mehmet Yaşar. Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler. İstanbul: Ağaç Yayınları, 2003.
• Soysaldı, Mehmet. “Kur’an Semantiği Açısından Takva”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi 1 (1996), 21-42.
• Tahânevî, Muhammed b. Ali. Keşşâfu ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. Thk. Ali Dehrûç. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1996.
• Teftâzânî, Sa’duddîn. Şerhu’l-makâsıd. Thk. Abdurrahmân Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1998.
• Türkmen, Hasan. “Söylemin Belirleyiciliği Bağlamında Tenzihi Söylemin İzdüşü-mü”. Artuklu Akademi: Mardin Artuklu Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 3/1 (2016), 55-80
• Vangulu Mehmed. Vangulu Lügati. ev. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015. Yakıt, İsmail. Kur’an’ı Anlamak. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2017.