EMEVÎ İKTİDARIN KURULUŞ VE YIKILIŞINDA SALGIN HASTALIKLARIN ETKİSİ

Yıl 2020, , 933 - 960, 30.09.2020

Hakan Temir , Hüseyin Elmhemıt

https://doi.org/10.33415/daad.759446

Cited By: 1

Öz

Arapların salgın hastalıkları tarif etmek için kullandıkları “tâun” ve “veba” kavramları insanlık tarihini etkileyen büyük hadiselerdir. Tâunlar, ortaya çıktığı bölgelerde kısa sürede büyüyerek milyonlarca insanın ölmesine, devletlerinin ekonomik, siyasî, askerî ve ictimaî yapılarının bozulmasına neden olabilen ve toplumların hafızasında silinmez izler bırakan tarihî faktörlerden bir tanesidir. Bir anda ortadan kaldırılması mümkün olmayan bu tür salgınlar, sadece etkin olduğu dönemde değil sonrasında da kendilerini gösterirler. Kıtlık, yokluk, fiyat artışı ve siyasî buhranlar şeklinde olumsuz etkilerini toplumların üzerinde hissettirirler.

İslâm tarihi kaynaklarına genel hatlarıyla bakıldığında birkaç önemli salgın dışında İslâm dünyasını etkileyen ciddi bir hadise meydana gelmediği izlenimi uyanır. Fakat kaynaklar derinlemesine incelendiğinde durum biraz farklılaşır. Özellikle Emevî iktidarı boyunca salgınlar öncü ve artçılarıyla sık sık kendisini göstermiştir. Hatta Emevîlerin iktidara gelişinde, iktidarı paylaşan kişilerin yönetimden uzaklaşmalarında ve Emevî iktidarının sonlanmasında tâunların ciddi etkileri olduğu görülür. Adeta Emevîler tâunla gelmiş ve tâunla gitmiş gibidir. Bunlar Abbâsîlerin iddia ettiği gibi bir ilahî ceza mıydı? Yoksa savaşların sık yaşandığı ortamda görülebilecek normal pandemik süreçler miydi? Benzer tarzdaki soruların cevaplandırabilmesi için bu makalede Emevîler dönemindeki salgınlar araştırılarak devlet üzerindeki muhtemel etkileri tespit edilecek ve bir neticeye ulaşılmaya çalışılacaktır. Böylelikle salgınların Emevîlerin yıkılışı üzerindeki etkileri de bir nebze aydınlatılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Emevi, Taun, Veba, Salgın, yıkılış

THE EFFECT OF EPIDEMIC DISEASES ON THE FOUNDATION AND FAILURE OF THE UMAYYADS STATE

Öz

The concepts of “taun” and “plague” used by Arabs to describe epidemics are major events affecting human history. Epidemic is one of the historical factors that can grow in the regions it emerges in a short time and cause millions of people to die, the economic, political, military and organizational structure of their states to deteriorate and leave indelible marks in the memory of societies. These types of nations, which cannot be dismissed at once, show themselves not only in the period they are active but also later. They make their negative effects such as famine, absence, price increase and political depression feel at the nape of the society.

When looking at the sources of Islamic history in general, the impression that there is no serious incident that affects the Islamic world, except for a few important epidemics, awakens. But when the sources are examined in depth, the situation differs slightly. Especially during the Umayyad rule, tauns often showed themselves with pioneers and aftershocks. Even in the Umayyad's coming to power, the people who share the power's departure from the administration and the termination of the Umayyad power have serious effects. It can be said that the Umayyads came with taun and went with taun. Were they a divine punishment, as the Abbasi claimed? Or were they normal pandemic processes that can be seen in an environment where wars are frequent? In order to answer similar questions, this article will investigate all of the Umayyads, one by one, and their possible effects on the state will be determined and an outcome will be attempted. Thus, the possible effects on the fall of Umayyad will be illuminated to some extent.

Anahtar Kelimeler

Umayyad, taun, plague, epidemic, destruction

Kaynakça

• ‘Adevî, Ahmed. el-Ta’unu fi el-esri el-Umevi. Katar: Merkezü’l-Ebhasü’l-‘Arabiye, 2018.
• Aktaş Ömer, Mugire b. Şu‘be, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2019.
• Aksu, Ali. Emevi Devleti’nin Yıkılışı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2007.
• Aksu, Ali. “Yezid b. Velid’in Hayatı ve Halifeliği”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/1 (Sivas 2000).
• Askerî, Hasan b. Sehl Ebû Hilal (ö. 400/1009). el-Evâil. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir (ö. 279/892). Futûhu’l-buldân. Beyrût: Dâru Mektebetü Hilal, 1988.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir (ö. 279/892). Ensâbu’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkar- Riyâd Zirikli 1- 13. Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk (ö. 430/1038). Ḥilyetü’l-evliyâʾ ve ṭabaḳātü’l-asfiyâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409.
• Ezherî, Ebu Mansur Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-luga. thk. Mhammed Avad Merib, Beyrût: Dâru İhyâu’t-turâsi’l-Arabî, 2001.
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed (ö. 170/786). Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrahim es-Sâmerâî. Beyrût: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, trz.
• Fesevî, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. Süfyân b. Cüvvân (ö. 277/890). el-Maʿrife ve’t-târîh, thk. Ekrem Ziya el-Ömerî, (Beyrût: Müessesütü’r-risâle, 1401/1981), 3/306
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr (ö. 240/854-55). Târihu Halîfe b. Hayyât. thk. Ekram Ziya el-‘Omeri. Dımaşk: Dâru el-Kalem, 1397.
• İbn Düreyd el-Ezdî, Ebû Bekir b. Muhammed b. Hasan (ö. 321/933). Cemheretü’l-lüga. thk. Remzi Münir el-Ba’lebekki. Beyrût: Dâru İlmü’l-Melâyin, 1987.
• İbn Habîb, Ebû Caʻfer Muhammed b. Ümeyye el-Hâşimî (ö. 245/860). Kitâbû’l-Muhabber. thk. Elisa Lichtenstadter. Beyrût: Dâru’l-Âfâkü’l-Cedîde. trz.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852/1449). Beẕlü’l-mâʿûn fî fażli’ṭ-ṭâʿûn. thk. Ahmed Asım Abdülkadir, Riyâd, Dâru’l-Asıme, trz.
• İbn Kuteybe ed-Dineverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (ö. 282/895). el-Meʻârif. thk. Servet Ukkaşe. Kâhire: Elhey’e el-Mısriyye li’l-Kitâb, 1992.
• İbn Kuteybe ed-Dineverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (ö. 282/895). Gâribü’l-Hadîs. thk. Abddullah el-Cebûrî. Bağdâd: Matbaatü Ânî, 1397.
• İbn Miskeveyh, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. Ya‘kûb (ö. 421/1030). Tecâribü’l-ümem ve teʿâkibü’l-himem. thk. Ebü’l-Kâsım İmâmî, 2. Baskı Tahrân, Surveş, 2000.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf el-Atâbekî el-Yeşbugavî ez-Zâhirî (ö. 874/1470). en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Ḳâhire. Mısır: Vezarâtüs-Sekafe, 1963.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed (ö. 597/1201). el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed ‘Ata-Mustafa Abdulkadir ‘Ata. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed el-Hanbelî (ö. 1089/1679). Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Mahmud el-Arnavût. Dımaşk: Dâr-u ibni Kesîr, 1986.
• Kılıç, Ünal, “Ebû Seleme el-Hallâl ve Abbâsî Devleti’nin Kuruluşundaki Rolü”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (1999): 509-534.
• Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yûsuf b. Ya‘kūb b. Hafs et-Tücîbî (ö. 350/961). Kitâbü’l-Vülât, thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1924/2003.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr (ö. 286/900). et-Teʿâzî ve’l-merâsî. thk. İbrahim Muhammed Hasan Cemal, Mısır: Nehdetü Mısır, trz.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî (ö. 676/1277). Şerhü Sahîh-i Müslim b. Haccâc. Beyrût: Dâru İhyaü’t-turâsi’l-Arabî, 1392.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr (ö. 310/923). Târîhü’t-Taberî. Beyrût: Dâru’t-Turâs, 2. Baskı, 1387.
• Temir, Hakan. Emevilerde Valilik. Kahramanmaraş: Samer Yayınları, 2019.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (ö. 748/1348), el-ʿİber fî ḫaberi men ġaber, Thk. Muhammed Said Beysun, Beyrût: Dâru-l kütübü’l-İlmiiyye, trz.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (ö. 748/1348). Târihu’l-İslâm. thk. Ömer b. Abdusellam. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-Arabî, 1993.