KELÂM İLMİNDE HABER-İ VÂHİDİN BİLGİ VE DELİL DEĞERİ

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 225 - 258, 31.05.2018

Rıza Korkmazgöz

Öz

İtikatta haber-i vâhidin bilgi ve delil değeri ilk dönemlerden itibaren tartışılan ve

güncelliğini hala koruyan temel tartışma alanlarından birisidir. Bu çerçevede haber,

bilgi değeri açısından mütevatir ve âhâd olarak ikiye taksim edilmiş; birincisi

temel îtikâdî meselelerde kesin delil kabul edilirken, ikincisi aynı değerde görülmemiştir.

Bununla birlikte bir teori-pratik uyuşmazlığı da söz konusudur. Diğer

bir ifadeyle bir kısım âhâd haberlerin bazı itikadi meselelerde delil olarak

kullanıldığı görülmektedir. Biz bu makalede, öncelikle, problemi tartışan tarafları

ve iddialarını ele aldık; sonrasında, yeni bir perspektifle konunun tekrar tartışılmasını

teklif ettik. Bu bağlamda iç ve dış bir takım şart ve karinelerle desteklenmiş

haber-i vâhidin nazari bilgi ifade edeceğini ve dolayısıyla itikadi konuların

te’yid ve detaylandırılmasında delil olabileceğini ortaya koymaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Haber-i Vâhid, Nazar, İtikat, Zan, Bilgi

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Keşfu’l-esrâr an usûli Fahri’l-İslam el-Pezdevî, Dersaadet, 1308. Ahmed b. Hanbel, Müsned, Mısır, t.y.
• Ahmet Emin, Duha’l-İslam, Kahire: Müessetü Hindâvî, 2012.
• Âişe Yûsuf el-Menâî, Usûlü’l-akîde beyne’l-Mu’tezile ve’ş-Şîati’l-İmâmiyye, Devha: Dâru’s- Sekâfe, 1992.
• Alâuddin Abdulaziz b. Ahmet el-Buhârî; Keşfu’l-esrâr an usûli Fahri’l-İslam el-Bezdevî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Ali Sâmî en-Neşşâr, İslam’da Felsefî Düşüncenin Doğuşu, Osman Tunç (çev.), İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
• Âmidî, Ebû’l-Hasen Seyfuddîn; el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, Riyad, 2003.
• ______; Ğâyetü’l-merâm fî ilmi’l-Kelâm, Ahmed Ferid Mezîdî (tahk.), Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Aydın, Hüseyin; “Akide İnşasında Haber-i Vâhidin Epistemolojik Değeri”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 7, Sayı:15, (Bahar 2003), ss. 69-94.
• Bağdâdî, Abdulkâhir; Mezhepler Arsındaki Farklar, Ethem Ruhi Fığlalı (çev.), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• _______; Usûlü’d-dîn, İstanbul: Matbaatu’t-Devle, 1928.
• Bâkillânî, Ebû Bekir b. Et-Tayyib; Kitâbu’t-temhîd, Beyrut: Mektebetü’ş-Şerkiyye, 1957.
• Beyâzîzâde, Ahmet b. Hasen; el-Usûlü’l-münîfe li’l-İmam Ebî Hanîfe: İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin İtiKâdî Görüşleri, İlyas Çelebi (terc.), İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2000.
• Burkan, İbrahim; “Eş’ari’nin İki Kitabı El-Lüma ve El-İbane’nin Te’lif Zamanı Problemi”, Hikmet Yağlı Mavil (çev.), Kelam Araştırmalar Dergisi, Cilt: 14, Sayı:2, 2016, ss. 583-609.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr; “ el-Osmaniyye, Abdusselâm Muhammed Hârûn (tahk.), Beyrut: ed-Dâru’l-Cîl, 1991.
• Cemâluddin el-Kâsimi, Târîhu’l-Cehmiyye ve’l-Mu’tezile, Beyrut, 1979.
• Cürcânî, Seyyid Şerif; et-Ta’rîfât, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2009.
• Cüveyni, Ebû’l Meâlî; el-Burhan fî usûli’l-fıkh, Abdulazim ed-Dîb (tahk.) Katar, 1399.
• Ebû Hanîfe; El- Vasiyye, (İmam-ı Azam’ın Beş Eseri, Mustafa Öz (terc.), İstanbul: İFAV, 2002 içinde).
• _______; el-Alim ve’l-müteallim, s.33, (İmam-I A’zam’ın Beş Eseri, çev. Mustafa Öz, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002 içinde).
• _______; El-Fıkhu’l-ekber, s. 77. (İmam-ı Azam’ın Beş Eseri, Mustafa Öz (terc.), İstanbul: İFAV, 2002 içinde).
• Ebû’l-Bekâ, Külliyyât: Mu’cem fî’l- mustalahât ve’l-furûku’l-lüğaviyye, Beyrut: Müesseserü’r- Risâle, 1998.
• Ebû’l-Hüseyin el-Basrî, Kitâbu’l-mu’temed fî usûli’l-fıkh, Dımeşk, 1964.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddin; el-Hadîsu huccetün binefsihî fi’l-akâid ve’l-ahkam, Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 2005.
• Ertürk, Mustafa; “Haber-i Vâhid”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), 1996, c. 14, ss.349- 352.
• Eş’arî, Ebû’l-Hasen; el-İbane ve Usulü Ehl-i’s-Sünnet: Eş’arî Akaidi, Ramazan Biçer (çev.), İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2010.
• _______; Kitabu’l-lüma’ fi’r-red alâ Ehl-i’z-zeyğ ve’l-bida’, Hamûde Ğurâbe (tahk.), Mısır, 1955.
• Gazâlî, Ebû Hamîd; el-Menhûl min ta’lîkâti’l-usûl, Muhammed Hüseyin Hîtû (tahk.), Dımeşk: Dâru’l-Fikr ,1970
• _______; Mustasfâ: İslam Hukuk Metodolojisi, Yunus Apaydın (çev.), İstanbul: Klasik yay., 2006.
• Hayyât, Ebû’l-Hüseyn Abdurrahim; Kitâbu’l-İntisâr ve’r-red alâ İbnu’r-Râvendî’l-mülhid, yy., ty.
• Hansu, Hüseyin; Mütevâtir Haber, Bilgi Değeri ve İslam Düşüncesindeki Yeri, Van: Bilge Adamlar Yayınları, 2008.
• İbn Furek, Ebû Bekir Muhammed; Mücerredü makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş’arî, Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih, Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye,2005.
• İbn Hacer el-Askalânî; en-Nüket alâ kitâbi İbn’s-Salâh, Rebi b. Hâdî Umeyr (tahk.), el- Medînetü’l-Münevvera: el-Mektebetü’l-Arabiyyetu’s-Seûdiyye, 1984.
• _______; Şerhu nuhbeti’l-fiker fî mustalahi Ehl-i’l-eser, Ebû Muaz b. Tarık (şârih), Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2009.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed; el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, Ahmet Muhammed Şakir (tahk.), Beyrut, 1979.
• İbn Teymiyye, Takiyyudîn Ahmed; el-Cevâbu’s-sahîh limen beddele dîne’l-Mesîh, Heyet (tahk.), Riyat: Dâru’l-Âsıme, 1999.
• _______; Kitabu mukaddimetü’t-tefsîr, (Mecmûatü’l-fetevâ), yy. Dâru’l-Vefâ, 2005.
• _______; Kitâbu’l-hadis (Mecmûatu’l-fetâvâ içinde), yy., 1997, XVIII.
• _______; Şerhu’l-akîdeti’l-Isfehâniyye, Said b. Nasr b. Muhammed (tahk.), Riyad: Mektebetü’r- Rüşd, 2001.
• İzmirli İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelam, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Kâdî Abdulcebbâr, Abdullah b. Ahmed el-Hemedânî; Şerhu’l-usûli’l-hamse (Mu’tezile’nin Beş İlkesi), İlyas Çelebi (çev.), İstanbul: Türkiye Yazma eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• _______; el-Muğnî, (eş-Şer’iyyât), yy., ty., XVII.
• _______; el-Muğnî, (et-Tenebbüvât ve’l-mu’cizât) İbrahim Medkûr, yy., ty., XV.
• _______; Fadlu’l-i’tizâl ve tabakâtu’l-Mu’tezile ve mübâyenetühüm li-sâiri’l-muhâlifîn, Fuad Seyyid (tahk.), Kâhire: ed-Dâru’l-Tûnusiyye, 1972.
• _______; Müteşabihu’l-Kur’ân, Adnan Zerzur (tahk.), Kahire:Dâru’t-Türâs, 1969.
• Koçyiğit, Talat; “Âhâd Haberlerin Değeri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:14, Yıl:1966, ss. 125-142.
• _______; Hadis Istılahları, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1980.
• Mâturîdî, Ebû Mansur; Kitabu’t-tevhîd, Bekir Topaloğlu, Muhammed Arûçî (tahk.), Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2010.
• el-Menâî, Aişe Yusuf; Usûlü’l-akîde beyne’l-Mu’tezile ve’ş-Şîati’l-İmâmiyye, Katar: Dâru’s- Sekâfe, 1992.
• Muhammed Ebû Zehra, Ahmed b. Hanbel, Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1947.
• Muhammed Ebû Zehv, Hadis ve Hadisçiler, Selman Başaran, Ali Sönmez (terc.), İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî, el-Asl, Muhammed Boynukalın (tahk.), Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2102.
• Muhammed Reşid Rıza, Tefsîru’l-menâr, Mısır, 1368.
• Muhammed Zâhid el-Kevserî, Nüzûl-i İsâ Meselesi, Abdulkadir Yılmaz (terc.), İstanbul: Rihle Kitap, 2012.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn; Tebsıratu’l-Edille fî usûli’d-dîn, Hüseyin Atay (tahk.), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
• Râzî, Fahruddîn; el-Matâlibu’l-âliye mine’l-ilmi’l-İlâhî, Ahmet Hicâzî es-Seka (tahk.), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• _______; Esâsü’t-takdîs, Ahmed Hicâzî es-Seka (tahk.), Kâhire: Mektebetü’l-Külliyyeti’l- Ezheriyye, 2001.
• _______; Kelam’a Giriş (el-Muhassal), Hüseyin Atay (çev.), Ankara: T.C. kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Sâbûnî, Nûru’d-Dîn Ahmed b. Mahmûd; el-Bidâye fî usûli’d-dîn, Bekir Topaloğlu (Haz.), Ankara:Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1979.
• Serahsî, Ebû Bekir Ahmet; Usûlü’s-Serahsî, Ebû’l-Vefâ el-Afganî (tahk.), Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Suhhi Salih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, Yaşar Kandemir (terc.), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1998.
• Şafii, Muhammed b. İdris; er-Risale, Ahmet Muhammed Şakir (tahk.), Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, ty.
• Şevkani, Muhammed b. Ali; İrşâdu’l-Fühûl ilâ tahkîki’l-hakk min ilmi’l-usûl, Riyad: Dâru’l- Fazile, 2000.
• Taftazânî, Mes’ûd b. Ömer; Şerhu’l-makasıd, Abdurrahmân Umeyre (tahk.), Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1998.
• Tahânevî, Muhammed Ali; Keşşâfu ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm, Ali Dehrûc (tahk.), Beyrut: Mektebetü lübnân Nâşirûn, 1996.
• Tritton, A.S.; İslam Kelamı, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1983, s. 150.
• Ünal, İsmail Hakkı; İmam Ebû Hanife’nin Hadis anlayışı ve Hanefî Mezhebinin Hadis Metodu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1994.
• Yavuz, Salih Sabri; “Fahreddin Er-Râzî’ye Göre Epistemolojik ve İtikâdî Açıdan Âhâd Haber ve Kritiği”, İslamî Araştırmalar Dergisi, 17/3, 2004.
• Yüksek, Ali; İslam Hukuk Tarihinde Taberî Mezhebi, Samsun: Üniversite Yayınları, 2014.