HARRAN’IN HANBELÎ MEZHEBİNİN GELİŞİMİNE KATKISI

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 1, 167 - 189, 29.03.2019

Bekir Karadağ

Öz

Bu makalede günümüzde Şanlıurfa iline bağlı bir
ilçe olan Harran’ın Hanbelî mezhebinin gelişimine yaptığı katkı ele alınmıştır.
İslamiyet öncesi dönemlerde önde gelen ilim ve kültür merkezlerinden biri olan
Harran, bu özelliğini Müslümanların eline geçmesinden sonra da devam etmiştir.
İslami ilimlerde birçok âlimin yetişmesine katkıda bulunan Harran, İslam hukuk
tarihinde önemli bir yer teşkil etmiştir. Harranlı fakihler, dört Sünnî mezhep
içerisinde önemli bir konumda bulunmakla beraber en fazla Hanbelî mezhebine
katkıda bulunmuşlardır. Telif, eğitim faaliyeti ve kadılık görevi gibi etkilerle
Hanbelî mezhebinde adından söz ettiren Harranlı Hanbelî fakihler, özellikle
mezhebin istikrar bulduğu ve yayıldığı dönemde etkin olmuşlardır. Harran’da
Hanbelî mezhebinin yayılışının hicri V. Yüzyıl başlarında Ebü’l-Kâsım Ali b.
Muhammed ez-Zeydî ile başlandığı kabul edilse de bu yayılmanın daha erken
tarihlerde başladığını söylemek mümkündür. Hanbelî mezhebinin ilk merkezi olan
Bağdat’a yakınlığından dolayı Harran, ilk dönemlerden itibaren Irak, Bilâd-ı
Şam, Mısır ve Cezîratu’l-Arab gibi bölgelerle beraber mezhebin önemli
merkezlerinden biri haline gelmiştir. Hanbelî mezhebinin Harran’a yayılışında
şehrin ilmi alt yapısının uygunluğu, öğrenci faaliyetleri ve kadı atamaları
gibi etkenler rol oynamıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hanbelî Mezhebi, Harran, Bağdat, Kadılık

CONTRIBUTION’S HARRAN ON DEVELOPMENT OF HANBALĪ SCHOOL

Öz

In
this article, the contribution of Harran, where a district affiliated to
Şanlıurfa, to the development of Hanbalī School has been discussed. Harran, one of the
leading science and culture centers in the pre-Islamic era, continued to be a
leading center even after it went under the rule of the Muslims. Having
contributed to the growth of many scholars in Islamic sciences, Harran was an
important place in Islamic law history. Harranian jurists were in an important
position within the four Sunnī sects, but they contributed most to the Hanbalī
sect. Harranian Hanbalite jurisprudents, who were mentioned by their influences
such as copyright, educational activities and the duty of judgeship, were
active especially while the sect was being stable and spread. In Harran,
although it is accepted that the expansion of the Hanbalī sect began with at
the beginning of V. century
AH with Abu al- Qasim
Ali b. Muhammad al-Zaydī, it is possible to say that this spread began earlier.
Due to its proximity to Baghdad, the first center of the Hanbalī sect, Harran
has become one of the major centers of sectarianism along with the regions such
as Iraq, Levant, Egypt and Jazīrat al-‛Arab from the earliest times. The appropriateness of the city’s
scientific background, factors such as student activities and judge assignment
has played an important role on spreading Hanbalī sect in Harran.

Anahtar Kelimeler

İslamic Law, Hanbalī School, Harran, Baghdad, Judgeship

Kaynakça

• ABBÂS, İhsân. el-Arab fî Sakaliyya. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1975.
• ÂL-I BÂBTÎN, Ali b. Muhammed Bâheyyil. Mîrâsü’l-ezmineti’s-sa‛be - senevâtu’l-Hanâbile fî Bağdâd. b.y.: http://www.saaid.net/book/9/2650.zip, 1425.
• ARPAĞ, Necmettin. Harranlı ravilerin hadis ilmindeki yeri. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2005.
• ASLAN, Bedri. “İbn Teymiyye El-Harrânî’nin Cumhûra Muhalefet Ettiği Fıkhî Meseleler (Talak, Hayızlı Kadınların Kâbe Tavafı Ve Kasten Terk Edilen Namazların Kazası)”. İslâm Tarihi Ve Medeniyetinde Harran. Şanlıurfa: Harran Kaymakamlığı, 2017.
• BARDAKOĞLU, Ali. “Hanefî Mezhebi”. DİA. 16:1-21. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• ÇELİK, Mehmet. Edessadan Urfa’ya 2. Ankara: Atılım Üniversitesi Yay, 2007.
• ÇOLAK, Abdullah. “Mâverdî ve el-Ahkâmus’s-sultâniyyesi”. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 5/1 (2016):173-214.
• EBU ZEHRA, Muhammed. İslam’da siyasî, itikadî ve fıkhî mezhepler tarihi. trc. Sıbğatullah Kaya, İstanbul: Birim Yayınları, 1993.
• _______. Ebû Hanife. trc. Osman Keskioğlu, Ankara: DİB Yayınları, 2005.
• HASAN HÜSNÎ, İbn Sâlih b. Abdülvehhâb b. Yûsuf. el-İmâm el-Mâzirî. Tunus: Dâru’l-Kütübi’ş-Şariyye, Ty.
• İBN DÜHEYŞ, Abdul Melik b. Abdullah. el-Menhecü’l-fıkhiyyi’l-âmm li ulemâi’l-Hanâbile. Beyrut: Dâru Hıdır, 1421.
• İBN EBÎ YA‛LÂ, Ebü’l-Hüseyin İbnü’l-Ferrâ Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. Tabakâtu’l-Hanâbile. Thk. Muhammed Hâdım el-Fakî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʽrife, b.y.
• İBN FERHÛN, Ebü’l-Vefa Burhaneddin İbrâhim b. Ali b. Muhammed. ed-Dîbâcü’l-müzheb fî ma‛rifeti a‛yâni ulemâ’i’l-mezheb. Thk. Muhammed el-Ahmedî Ebu’n-Nûr. 2 Cilt. Kahire: Dâru’t-Turâs, Ty.
• İBN HALDÛN, Abdurrahman b. Muhammed. Dîvânü’l-mübtede’ ve’l-haber fî târîhi’l-arab ve’l-berber ve men âsarahum min zevi’s-sultâni’l-ekber. Thk. Halil Şehâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988/1408.
• İBNÜ’L-İMÂD, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed İbnü’l-İmâd. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Thk. Abdülkadir Arnavut, Mahmûd Arnavut. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1406/1986,
• İBN MÜFLİH, Ebû İshak Burhaneddin İbrâhim b. Muhammed. el-Maksadu’l-erşed fi zikri ashâbi’l-İmâm Ahmed. Thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1410/1990.
• İBN RECEB, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed. Kitâbü’z-zeyl ala tabakâti’l-Hanâbile. Thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn. 5 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-‛Abîkân, 1425/2005.
• İBNÜ’Ş-ŞA‛ÂR, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Mübârek b. Ebî Bekr Ahmed b. Hamdân el-Mevsılî. Kalâidü’l-cümân fî farâidi şu‛arâi haze’z-zaman. Thk. Kâmil Süleyman el-Cubûrî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• İBN ŞEDDÂD, Ebû Abdullah İzzeddin Muhammed b. Ali b. İbrâhim. el-A‛lâkü’l-hatîra fî zikri ümerâi’ş-Şam ve’l-Cezîre. Thk.Yahya Zekeriya Abbâre. 3 Cilt. Dimaşk: Menşûrâtı Vizâreti’s-Sekâfe, 1991.
• İBN TAGRÎBERDÎ, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kahire. Vizâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşad. 16 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kütüb, 1929.
• KÂDÎ İYÂZ, Ebü’l-Fazl İyâz b. Musa b. İyâz el-Yahsubî. Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik. Thk. Abdulkadir es-Sahrâvî. 8 Cilt. Mağrib: Matbaatü’l-Fudâle/el-Muhammediyye, 1966-1970.
• KALLEK, Cengiz. “Ebû Yaʽla el-Ferrâ”. DİA. 10: 253-255. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• _______. “Esed b. Furat”. DİA. 11: 366-367. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• KIRCA, Celal. “Mecdüddin İbn Teymiyye”. DİA. 20: 390-391. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• KOCA, Ferhat. İslam hukuk tarihinde selefî söylem Hanbelî mezhebi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları 2002.
• ____________. “Hanbelî Mezhebi”. DİA. 15: 525-547. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• MAKDİSÎ, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed. Ahsenü’t-tekâsîm fî ma‛rifeti’l-ekâlîm. Kahire: Mektebetü Medbûlî, 1411/1991.
• Özel, Ahmet. “Serûcî”. DİA. 36: 572-573. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• ES-SAFEDÎ, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. A’yanü’l-asr ve a’vanü’n-nasr. Thk. Ali Ebû Zeyd, Mahmûd Salim Muhammed, Nebil Ebû Amse, Muhammed Mev’ud. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Mu‛âsır, 1418/1988.
• ŞEŞEN, Ramazan. Harran tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• ______. “Harran”. DİA. 16:237-240. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• ET-TÜRKÎ, Abdullah Abdul Muhsin. el-Mezhebü’l-Hanbelî fî târîhihi ve sumâtihi ve eşheri a‛lâmihi ve Müellefâtihi. 2 Cilt. Lübnan: Müesssesetü’r-Risâle, 2002.
• EL-UKAYLÎ, Ömer b. Ahmed b. Hibetulllah Ebî Cerrâde Kemâluddin İbnü’l-Adîm. Buğyetü’t-taleb fî târîhi Haleb. Thk. Süheyl Zekkâr. 12 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikir, Ty.
• EL-ULEYMÎ, Mucîruddîn Ebî’l-Yümn Abdurrahman b. Muhammed. el-Menhecü’l-Ahmed fî terâcimi ashâbi’l-İmâm Ahmed. Thk. Mahmud el-Arnavut. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Sâder, 1997.
• YAŞAROĞLU, M. Kâmil. “İbn Hamdân”. DİA. 20:19-20. İstanbul: TDV Yayınları 1999.
• EZ-ZEHEBÎ, Şemsuddin Ebû Abdillah b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz. el-İber fî haberi men gaber. Thk. Ebû Hacir Muhammed es-Saʽîd b. Besyûnî Zağlûl. 4. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Ty.
• _______. Mîzânü’l-iʽtidâl. Thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʽrife, 1382/1963.
• _______. Mu‛cemü’ş-şüyûh. Thk. Muhammed el-Habîb el-Heyle. 2 Cilt, Taif: Mektebetu’s-Sadîk, 1408/1988.
• _______. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1427/2006.
• ZEHRÂNÎ, Ali b. Muhammed b. Saîd. el-Hayâtü’l-ilmiyye fî Sıkılliyeti’l-İslâmiyye ( 212-484 H/826-1091 M). Mekke: Câmi‛atu Ümmi’l-Kurâ, 1996/1417.