The Sufistic Profoundness of Isar (Altruism): A Comparison with The Scientific Approach

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 2, 453 - 478, 30.09.2019

Mehmet Uyar

https://doi.org/10.33415/daad.554316

Öz

This paper aims to study the concept of isar with the comparison method. Positive sciences constitute one side of this comparison, and the other side is the sufism thought. Since the middle of the nineteenth century, positive sciences have been studying the altruism subject, too. In other words, a religious concept is reinterpreted by a scientific approach. This also indicates that there has been a change in the understanding of the concept. At the same time, this change and the qualities of the intellectual differences in the background of this change constitute the issue of ​​the article. A three-gradual method has been followed in this article: In the first stage, scientific approaches about altruism concept have been expressed. In the second stage, the profoundness of isar in sufi thought has been analyzed. And in the final stage, similar and different aspects of both sides have been determined and evaluated by comparison method.

Anahtar Kelimeler

İsar, Altruism, Sufistic Profoundness, Psychology, Scientific Approach

ÎSÂRIN TASAVVUFÎ DERİNLİĞİ: BİLİMSEL YAKLAŞIM İLE BİR KIYASLAMA

Öz

Bu makale, îsâr kavramını kıyaslama yoluyla incelemeyi amaçlamaktadır. Kıyaslamanın bir tarafında –ağırlıklı olarak psikoloji olmak üzere- pozitif bilimler diğer tarafında ise sûfî düşünce yer almaktadır. On dokuzuncu yüzyılın ortalarından bu yana, pozitif bilimler de özgeciliği konu edinmiştir. Yani dinî içerikli bir kavram, bilimsel bir yaklaşımla yeniden yorumlanmaktadır. Bu durum, kavramın anlaşılma kodlarında önemli bir değişimin oluştuğunu da gösterir. Makalenin problem alanını bu değişim ve bu değişimin arka planını oluşturan düşünsel farkların niteliği oluşturmaktadır. Makalede üç aşamalı bir yol izlenmiştir. Birinci aşamada özgecilik kavramına dair bilimsel yaklaşımlar ortaya konulmuştur. İkinci aşamada, îsârın sûfî düşüncedeki derinliği analiz edilmiştir. Son aşamada ise bir karşılaştırma ile benzer ve farklı yönlerin tespit ve değerlendirmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvufî Derinlik, Bilimsel Yaklaşım, Îsâr, Özgecilik, Psikoloji

Kaynakça

• Adler, Alfred. Bireysel Psikoloji. Trc. Halis Özgü. İstanbul: Hayat Yayınları, 2000.
• Ayten, Ali. Prososyal Davranışlarda Dindarlık ve Empatinin Rolü. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
• Bahtiyar Büyük, Ayşe. Ahlak Felsefesinde Îsâr ve Özgecilik: İslam Medeniyeti ve Batı Kültürü Açısından Bir Değerlendirme. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, 2018.
• Bar-Tal, Daniel. “Altruistic Motivation To Help: Definition, Utility and Operationalization”. Humboldt Journal of Social Relations 13 (1985): 3-14.
• Batson, C. Daniel v.dğr. “Benefits and Liabilities of Emphty-Indused Altruism”. The Social Psychology of Good and Evil. Ed. Arthur C. Miller. 359-385. New York: The Guilford Press, 2004.
• Batson, C. Daniel. Altruism In Humans. New York: Oxford University Press, 2011.
• Câmî, Abdurrahman. Nefahatü’l-üns min hadarâti’l-kuds. Kahire: y.y., 1989.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe sözlüğü, 3. Baskı. İstanbul: Paradigma, 1999.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyîd eş-Şerîf (ö. 816/1413). Mu‘cemü’t-ta‘rîfât. Thk. Sıddîk el-Minşâvî. Kâhire: Dâru’l-fazîle., ts.
• Darlington, P. Jakson. “Altruism: Its characteristics and evolution”. Proc. Natl. Acad. Sci. 75/1 (1978): 385-389.
• Duriez, Bart. “Are religious people nicer people? Taking a closer look at the religion-empathy relationship”. Menthal Health, Religion& Culture 7/3 (2004): 249-254.
• Durmuş, Zülfikar. “Sosyal Dayanışmanın Sağlanmasında Kur’an’ın Öngördüğü İdeal Model: Îsâr”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3/1 (2003): 17-27.
• Eisenberg, Nancy v.dğr., “The Development of Prosocial Moral Reasoning and a Prosocial Orien-tation in Young Adulthood: Concurrent and Longitudinal Correlates”. Developmental Psychology 50/1 (2014): 58-70.
• Feridüddîn Attâr. Evliya Tezkireleri. Çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
• Feriha Baymur, Genel Psikoloji, İstanbul: İnkılap Yay. 1994.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111). İhyâu ulûmi’ddîn. Thk. Bedevi Tabâne. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kalem, ts.
• Güney, Şule - Galip, Hasan. “İnsanlarda Özgeci İşbirliğinin Psikolojik ve Beyinsel Temelleri”. Türk Psikoloji Yazıları 25 (2010): 29-38.
• Güngör, Recep Batu. Modern Ahlak Felsefesinde Özgecilik. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Hücvirî, Ali b. Osman Cüllâbî (ö. 470/1077). Keşfu’l-Mahcûb Hakîkat Bilgisi. Haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem el-Afrikî el-Mısrî. “esr”. Lisânü’l Arab. 4: 7. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Jung, C. Gustav. İnsan Ruhuna Yöneliş. Trc. Engin Büyükinal. İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• Karadağ, Engin-Mutafçılar, Işıl. “Prososyal Davranış Ekseninde Özgecilik Üzerine Teorik Bir Çözümleme”. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 8, (2009): 41-69.
• Kâşânî, Abdürrezzâk. Letâifu’l-a‘lâm fî işârâti ehli’l-ilhâm, 2 Cilt. Thk. Abdurrahîm es-Sâyıh- Tevfîk Ali. Mısır: Mektebetü’s-Segâfe, 2005.
• Kelâbâzî, Ebu Bekr Muhammed (ö. 380/990). et-Ta’arruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1994.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim b. Hevâzin (ö. 465/1072). er-Risâletü’lKuşeyriyye. Thk. Abdulhalîm Mahmûd-Mahmûd b. eş-Şerîf. Kâhire: Dâru’ş-şa‘b, 1989.
• Mathew, K. J. v.dğr. “Evolution of Altruism In Humans”, İnternational Journal of Social Scien-ce& Interdisiplinary Research. 5 (2016): 45-65.
• Monroe, Kristen Renwick “A Fat Lady in a Corset: Altruism and Social Theory”. American Journal of Political Science 38/4 (1994): 861-893.
• Özgökman, Fatih. “Evrimsel Ahlak ve Eleştirisi”. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 19 (2015): 153-173.
• Patten, William. Grand Strategy of Evolution. Boston: The Gorham Press, ts.
• Pusmaz, Durak. “Kur’an’da İsar Kavramı”. İ.Ü.İ.F.D. 25 (2011): 77-104.
• Reis, Harry T. “Altruism”, Encyclopedia Of Social Psychology. Ed. Nicole L. Mead. 1: 29-31. London: Sage Publication, 2007.
• Sancaklı, Saffet. “Hz. Peygamber’in Erdemli Erdemli İnsan Yetiştirme Bağlamında Îsâr (Diğer-gamlık) Kavramına Verdiği Önem”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 7/17 (2006): 29-56.
• Taberî, Ebû Halef. Selvetü’l-arifin ve ünsü’l-müştâkîn, Nşr. Gerhard Böwering-Bilal Orfali. Leiden-Boston: Brill, 2013.
• Topses, Gürcan. “Elseverlik (Alturizm) ve Benseverlik (Egoizm) Ölçeğiyle İlgili Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. International Journal of New Trends in Arts Sports&Science Education 1/2 (2012): 60-71.
• Tûsî, Ebû Nasr Serrâc (378/988). el-Lüma‘. Thk. Abdulhalîm Mahmûd TâhâAbdulbâkî Surûr. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Hadîs, 1960.
• Vassilis Soroglou, “Religion, Spirituality, and Altruism”, Handbook of Psychology Religion, and Spirituality, Volume, 1, Washington: American Psychological Association, 2013, 1-19.
• Yavuzer, Nurgül. “Bir Prososyal Davranış Kaynağı Olarak Özgeci Motivasyonun İlgili Yazını Işığında Değerlendirilmesi”. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi 14-1/27 (2017): 105-126.