BİR YÜKSEKÖĞRETİM MODELİ OLARAK MEDRESE VE GÜNÜMÜZ YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARINA YÖNELİK ÇIKARIMLAR

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 1, 263 - 298, 31.03.2020

Enes Eryılmaz

https://doi.org/10.33415/daad.632045

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmada medrese modelinin kavramsal çerçevesi ve karakteristik özellikleri çı-karılarak modelin genel hatları ortaya konulmuş ve bir yükseköğretim modeli olarak medresenin kavramsal ve kurumsal yapısı gösterilmiştir. Bunun için araş-tırmada tümevarım yöntemi kullanılmıştır. Ardından medrese modelinden gü-nümüz yükseköğretim kurumlarına bakılarak eksiklikler tespit edilmiş ve bu ek-siklikleri giderebilmek için eğitim politikaları önerilmiştir. Sonuç olarak bu ça-lışmada, günümüz yükseköğretim kurumlarının eğitim-öğretim-araştırma faali-yetlerini bir arada yürütmesi, öğrenci ve öğretim üyesi hareketliliğini artırması, öğrenci ve öğretim üyelerinin temel ihtiyaçlarını karşılaması, kapsamlı kütüpha-neler oluşturması, öğrenme ve öğretme hürriyetini artırması, fırsat eşitliğini ger-çekleştirmesi, özel, bağımsız, esnek ve dinamik bir yapıda olması gerektiği ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Medrese Modeli, Yükseköğretim Kurumları, Üniversite, Eğitim, Öğretim, Araştırma, Vakıf

Destekleyen Kurum

Değerler Eğitimi Merkezi

Teşekkür

Bu çalışma Değerler Eğitimi Merkezi (DEM) Yüksek Din Öğretimi Araştırmaları Projesi çerçevesinde hazırlanmıştır. Proje boyunca verdiği destekten dolayı DEM’e teşekkür ederiz.

Madrasa As A Higher Education Model And Its Implications For Today's Higher Education Institutions

Öz

In this study, the conceptual framework and characteristic features of madrasa model are inducted to outline it; and the conceptual and institutional struc-ture of madrasa as a higher education model is shown. To that end, the induc-tive method is used in this research. Then, the deficiencies are observed by looking today's higher education institutions through the lens of madrasa model and the following educational policy suggestions are given to overcome these deficiencies. As a consequence, in this paper it is put forward that today's higher education institutions should carry out education-teaching-research activities together, increase student and faculty mobility, fulfill basic needs of faculty and students, provide comprehensive libraries, enhance the freedom to learn and freedom to teach, realize equality of opportunity, have a private, independent, flexible, and dynamic structure.

Anahtar Kelimeler

Madrasa Model, Higher Education Institutions, University, Education, Teaching, Research, Waqf

Kaynakça

• Açıkgenç, Alparslan. İslâm Medeniyetinde Bilgi ve Bilim. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
• Ahmed, Shahab - Filipovic, Nenad. “The Sultan's Syllabus: A Curriculum for the Otto-man Imperial medreses Prescribed in a ferman of Qānūnī I Süleymān, Dated 973 (1565)”. Studia Islamica 98/99 (2004): 183-218.
• Atçıl, Abdurrahman. “‘Osmanlı Devleti’nin Ulemâsı’ / Osmanlı Âlim-Bürokratlar Sınıfı (1453-1600)”. Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası: İstanbul’un Fethinden Süleymaniye Medreselerinin Kuruluşuna Kadar. Ed. Ömer Mahir Alper ve Mustakim Arıcı. 265-279. İstanbul: Klasik, 2015.
• Atçıl, Abdurrahman. Scholars and Sultans in the Early Modern Ottoman Empire. Cambridge: Cambridge University Press, 2017.
• Baltacı, Cahid. XV-XVI Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2005.
• Bandas, Mark. “Residential Colleges.” Encyclopedia of Education. Ed. James W. Guthrie. 2nd Edition. New York: Macmillan Reference USA, 2002.
• Bardakoğlu, Ali. “İcâre.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 379-388. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Barthold, Vasilii Vladimirovitch. Four Studies on the History of Central Asia. Vol. 2, Ulugh-Beg. Translated by V. & T. Minorsky. Leiden: Brill, 1963.
• Başoğlu, Tuncay. “George Makdisi (1920–2002)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 4 (2004): 87-115.
• Beckwith, Christopher I. Warriors of the Cloisters: The Central Asian Origins of Science in the Medieval World. Princeton: Princeton University Press, 2012.
• Berkey, Jonathan P. Ortaçağ Kahire’sinde Bilginin İntikali: İslami Eğitimin Sosyal Tarihi. Trc. İsmail Eriş. İstanbul: Klasik, 2015.
• Biçer, Bekir. “Kuruluş Devrinde Nizâmiye Medreselerinin Müderrisleri”. Tarih Okulu Dergisi Aralık 6/16 (2013): 263-287.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-u İslâmiye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1969.
• Birışık, Abdülhamit. “Medrese-Hint Alt Kıtasında Medrese”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28: 333-338. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Bozkurt, Nebi. “Medrese”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28: 323-327. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Bulliet, Richard W. “Madrasah”. Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. 2nd Edition. 8: 5556-5557. New York: Macmillan Reference USA, 2005.
• Bulliet, Richard W. The Patricians of Nishapur: A Study in Medieval Islamic Social History. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1972.
• Büyükbaş, Nihat. “Osmanlı İnsan Yetiştirme Düzeni ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuru-luşuna Etkileri”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 29/87 (Ankara 2015): 199-228.
• Cobban, A.B. The Medieval Universities: Their Development and Organization. London: Barnes & Noble, 1975.
• Çelebi, Ahmed. İslam'da Eğitim-Öğretim Tarihi. Trc. Ali Yardım. 4. Baskı. İstanbul: Damla Yayınevi, 2013.
• Çelikel, Bülent. “Gazâlî’nin Dönemindeki Ulemâya Yönelttiği Eleştiriler”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13 (2013): 117–138.
• Eickelman, Dale F. “The Art of Memory: Islamic Knowledge and Its Social Reproduc-tion”. Comparative Studies in Society and History 20 (1978): 496-502.
• Ergün, Mustafa. “II. Meşrutiyet Döneminde Medreselerin Durumu ve Islah Çalışmaları.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 30/1-2 (1982): 58-89.
• Ertem, Adnan. “Osmanlı'dan Günümüze Vakıflar.” Divan Dergisi 6 (1999/1): 114-141.
• Esed, Muhammed. Kur’ân Mesajı: Meal-Tefsir. Trc. Cahit Koytak ve Ahmet Ertürk. İstan-bul: İşaret Yayınları, 1997.
• Esposito, John L., ed. Oxford Encyclopedia of the Islamic World. New York: Oxford Univer-sity Press, 2009.
• Gazzâlî, İmam. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Trc. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1974.
• Gözütok, Şakir. “İslâm Medeniyetinin Öncü Eğitim Kurumları: Nişabur Medreseleri.” Türk Dünyası Araştırmaları 185 (Nisan 2010): 33-64.
• Gözütok, Şakir. “Medreselerin Ortaya Çıkışı ve İlk Medreseler”. Medrese Geleneği ve Mo-dernleşme Sürecinde Medreseler. 1: 199-216. Muş: Muş Alparslan Üniversitesi Ya-yınları, 2013.
• Hallaq, Wael B. “İçtihat Kapısı Kapandı mı?”. Trc. Enes Eryılmaz ve Kamil Yelek. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 29 (2017): 457-503.
• Hallaq, Wael B. An Introduction to Islamic Law. New York: Cambridge University Press, 2009.
• Haskins, Charles Homer. The Rise of Universities. Ithaca and London: Cornell University Press, 1923.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2008): 25-46.
• Idriz, Mesut. “İslâm Eğitim Yaşamında İcazet Geleneği”. Trc. İbrahim Kapaklıkaya. Değerler Eğitimi Dergisi 1/3 (2003): 169-188.
• Iqbal, Muzaffar. The Making of Islamic Science. Kuala Lumpur: Islamic Book Trust, 2009.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. Thk. M. Fuad Abdülbâkî. Dâru’l-Ma’rife: Beyrut, 1416/1995.
• İbnü’l-Mukaffa, Abdullah. “Devlet Başkanıyla İlgili Hususlar I.” Trc. Necdet Ünal. Ata-türk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2010): 221-232.
• İmamoğlu, Abdullah Taha. “‘Gevenden ancak diken çıkar’: Süyûtî’nin Gözüyle Ulema ve Siyaset”. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 35 (2013): 199–222.
• İpşirli, Mehmet. “Medrese-Osmanlı Dönemi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 327-333. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Kara, İsmail. “Şerh ve Haşiye Geleneği Kuşatılmadan İslam'ın Klasik Kaynaklan ve İlim Mirası Anlaşılabilir mi?”. Türkiye IV. Dinî Yayınlar Kongresi: Dini Klasikler (30-31 Ekim 2009 / Ankara). 61-86. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Karadaş, Cağfer. “Dâvûd-i Kayserî ve Genel Hatlarıyla Düşüncesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2006): 1-17.
• Kenan, Seyfi. “Modern Üniversitenin Oluşum Süreci”. Osmanlı Araştırmaları / The Jour-nal of Ottoman Studies 45 (2015): 333-367.
• Kenan, Seyfi. “Türk Eğitim Düşüncesi ve Deneyiminin Dönüm Noktaları Üzerine Bir Çözümleme”. Osmanlı Araştırmaları 41 (2013): 1-31.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay. et-terâtîbu’l-idâriyye: Hz. Peygamber’in Yönetimi. Trc. Doç. Dr. Ahmet Özel. 3. Baskı. 2. Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Khalidi, Tarif. “Islamic Biographical Dictionaries: A Preliminary Assessment”. Muslim World 63/1 (1973): 53-65.
• Kılıç, Ümit “Oltu’da Arslan Paşa Külliyesi”. Karadeniz Araştırmaları 17/5 (Bahar 2008): 113-128.
• Köprülü, M. Fuad - Barthold, Wilhelm. İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2014.
• Kutluer, İlhan. “İlim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 109-114. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Lapidus, Ira M. A History of Islamic Societies. 2nd Edition. Cambridge, MA: Cambridge University Press, 2009.
• Laurie, S. S. Lectures on the Rise and Early Constitution of Universities. London: Kegan Paul, Trench & Co.: 1886.
• Makdisi, George. “Madrasa and University in the Middle Ages”. Studia Islamica 32 (1970): 259-264.
• Makdisi, George. “The Scholastic Method in Medieval Education: An Inquiry into its Origins in Law and Theology”. Speculum 49 (4): 640-661.
• Makdisi, George. “Universities: Past & Present”. Culture and Memory in Medieval Islam: Essays in Honour of Wilferd Madelung. Ed. Farhad Daftary and Josef W. Meri. 43-63. London & New York: I.B.Tauris in association with The Institute of Ismaili Studies, 2003.
• Makdisi, George. İslâm’ın Klasik Çağında Din Hukuk Eğitim. Trc. Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik, 2007.
• Makdisi, George. İslam’ın Klasik Çağında ve Hıristiyan Batı’da Beşerî Bilimler. Trc. Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik, 2009.
• Makdisi, George. Ortaçağ’da Yüksek Öğretim: İslâm Dünyası ve Hristiyan Batı. Trc. Ali Hakan Çavuşoğlu ve Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik, 2012.
• Melchert, Christopher. “The Etiquette of Learning in the Early Islamic Study Circle”. Education and Learning in the Early Islamic World. Ed. Claude Gilliot. 43: 1-44. Al-dershot, UK: Ashgate, 2012.
• Mez, Adam. Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti: İslâm’ın Rönesansı. Trc. Salih Şaban. İs-tanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Mirbabaev, A. K. – Zieme, P. – Furen, Wang. “The Development of Education: Maktab, Madrasa, Science and Pedagogy”. History of Civilizations of Central Asia. Vol. 4, The Age of Achievement: A.D. 750 to the End of the Fifteenth Century, Part 2, The Achi-evements. Ed. C. E. Bosworth and M. S. Asimov (Paris: UNESCO, 2000), 4: 31-59.
• Montgomery, James E. “College and Madrasa,” Eden Oration. 1.12.2007. http://www.trinhall.cam.ac.uk/news/archive-detail.asp?ItemID=2229. Müftüoğlu, Ahmed Hikmet. “On Birinci Asr-ı Hicride Türk Menâbi’-i İrfanı”. Osmanlı Eğitim Mirası: Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler. Haz. Mustafa Gündüz. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2015.
• Müslim b. Haccâc . Sahîhu Müslim. Thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Beyrut: Dâru İhyâ’it-Türâsi’l-Arabî.
• Noor, Farish – Sikand, A. Yoginder - van Bruinessen, Martin. Eds. The Madrasa in Asia: Political Activism and Transnational Linkages. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2008.
• Okçu, Davut. “Eğitimde Fırsat ve İmkân Eşitliği Açısından Medreseler”. Medreseler ve Din Eğitimi Sempozyumu. Siirt, 25-27 Ekim 2013.
• Pedersen, J. – [G. Makdisi]. “Madrasa”. The Encyclopedia of Islam. New Edition. 5: 1123-1134. Leiden: Brill, 1980.
• Pedersen, Johannes. İslâm Dünyasında Kitabın Tarihi. Trc. Mustafa Macit Karagözoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Pedersen, Olaf. The First Universities: Studium Generale and the Origins of University Educa-tion in Europe. Translated by Richard North. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.
• Plato. Plato with an English Translation. Vol. 2. Theaetetus; Sophist. Translated by Harold North Fowler. London: W. Heinemann, 1921.
• Pryds, Darleen. “Studia as Royal Offices: Mediterranean Universities of Medieval Europe”. Universities and Schooling in Medieval Society. Eds. William J. Courtenay and Jürgen Miethke. 83-99. Leiden: Brill, 2000.
• Rashdall, Hastings. The Universities of Europe in the Middle Ages. Oxford: Oxford University Press, 1936.
• Rosenthal, Franz. Knowledge Triumphant: The Concept of Knowledge in Medieval Islam. Leiden: E. J. Brill, 1970.
• Rüegg, Walter. Ed. A History of the University in Europe. Vol. 1, Universities in the Middle Ages. Ed. Hilde de Ridder-Symoens. Cambridge: Cambridge University Press, 1992.
• Saliba, George. “The Central Asian Role in the Making of Modern European Science”. Cliodynamics: The Journal of Quantitative History and Cultural Evolution 6/1 (2015): 111-114.
• Sarıkaya, Yaşar. “Osmanlı Medreselerinin Gerilemesi Meselesi: Eleştirel Bir Değerlendir-me Denemesi”. İslam Araştırmaları Dergisi 3 (1999): 23-39. Sarıkaya, Yaşar. Medreseler ve Modernleşme. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Saunders, J. J. A History of Medieval Islam. London and New York: Routledge, 2002.
• Sezgin, Fuat. İslâm’da Bilim ve Teknik. Trc. Abdurrahman Aliy. İstanbul: İstanbul Bü-yükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2008.
• Şanal, Mustafa. “Osmanlı Devleti’nde Medreselere Ders Programları, Öğretim Metodu, Ölçme ve Değerlendirme, Öğretimde İhtisaslaşma Bakımından Genel Bir Bakış”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/1 (2003): 149-168.
• Talas, M. Asad. Nizamiye Medresesi ve İslâm’da Eğitim-Öğretim. Trc. Sadık Cihan. Sam-sun: Etüt Yayınları, 2000.
• Tâzî, Abdülhâdî. “Karaviyyîn Camii”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 478-479. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Tibawi, A. L. “Origin and Character of Al-Madrasah”. Bulletin of School of Oriental and African Studies 25 (1962): 227-229.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. el-Câmiü’s-Sahih/Sünenü’t-Tirmizî. Thk. Ahmed Muhammed Şakir, Muhammed Fuad Abdu’l-Bâki, İbrahim Atve. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî: Beyrut.
• Touati, Houari. Ortaçağ’da İslam ve Seyahat: Bir Âlim Uğraşının Tarihi ve Antropolojisi. Trc. Ali Berktay. Yapı Kredi Yayınları: İstanbul, 2004.
• Uludağ, Süleyman. “Halka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15: 358-359. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Unan, Fahri. “Klasik Dönem Osmanlı Medreselerinde Eğitim üzerine Yapılmış Çalışmala-ra dair bir Bibliyografya Denemesi”. DÎVÂN İlmî Araştırmalar Dergisi 18 (2005/1): 79-114.
• Ülken, Hilmi Ziya. Aşk Ahlâkı. 9. Basım. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Vesey-Fitzgerald, Seymour. Muhammadan Law: An Abridgement According to its Various Schools. Oxford: Oxford University Press, 1931.
• Yılmaz, Harun. “Medrese Nedir? XII. ve XIII. Yüzyıllarda Dımaşk Medreseleri üzerine bir İnceleme”. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 40/21 (2016/1): 33-70.
• Yusuf, Hamza. “Is the Matter of Metaphysics Immaterial? Yes and No.” Renovatio: The Journal of Zaytuna College (May 10, 2017).
• https://renovatio.zaytuna.edu/article/the-matter-of-metaphysics.
• Zaimeche, Salah. “Baghdad”. Foundation for Science, Technology, and Civilization (June 2005): 1-28.
• Zengin, Zeki Salih. “Osmanlı Medreselerindeki Gerilemenin Sebep ve Sonuçları Üzerine bir Değerlendirme”. Vakıflar Dergisi 26 (1997): 401-409.
• Zerrînkûb, Abdülhüseyin. Karnâme-i İslâm: İslâm Medeniyeti Mucizesi. Trc. Abuzer Dişka-ya. İstanbul: Ağaç Kitabevi, 2009.