KNOWLEDGE IN THE MAIN SOURCES OF THE PHILOSOPHY OF SUFISM IN THE PRE-GHAZZĀLĪ PERIOD

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 2, 1403 - 1427, 30.09.2020

Emrah Kaya

https://doi.org/10.33415/daad.743757

Öz

This article aims to elaborate on the pre-Ghazzālī period Sufis’ approaches to the concept of knowledge. We know that Ghazzālī, as a milestone in the Islamic thought, satisfies in taṣawwuf after a long quest. He benefits from the Sunnī taṣawwuf already established before him. Therefore, the importance of the sources feeding Ghazzālī’s Sufi view is manifest. Thus, in this article, I focus on the ideas of the main figures of the Sunnī taṣawwuf regarding the concept of knowledge. Having stated concisely about what taṣawwuf is, the concepts of knowledge and gnosis were described. And then, the ideas of the Sufis on knowledge and its ways were examined. I concluded at the end of the research that the Sufis restrict human reason (ʿaql) into the worldly life while giving the intuitional knowledge priority. Also, they separate the reality (ḥaqīqa) from religious law (sharīʿa). For the former, intuitional knowledge is a necessity, while the human reason is useful and responsible for the latter. Finally, it is hard to say that compared to Ghazzālī, Suhrawardī, and Ibn al-ʿArabī, those Sufis have a consistent epistemology when they set forth their view.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Sufism, Human Reason, Knowledge, Gnosis

GAZZÂLÎ ÖNCESİ TASAVVUFUN ANA KAYNAKLARINDA BİLGİ

Öz

Bu makalenin amacı Gazzâlî öncesi sufilerin bilgi kavramına yaklaşımlarını incelemektir. İslam düşüncesinde önemli bir dönüm noktası olan Gazzâlî’nin, dinî ve felsefî ilimlerin birçoğuna vakıf olduktan sonra, tasavvufta tatmin olduğu bilinmektedir. Onun tasavvuf anlayışında kendinden önce tesis edilen sünnî tasavvufun izlerini görmekteyiz. Bundan dolayı Gazzâlî’nin tasavvuf yönünü besleyen bu kaynakların önemi son derece açıktır. Bu makalede Gazzâlî öncesi dönemde sünnî tasavvufun önemli figürlerinin bilgi hakkındaki görüşlerine odaklanılmıştır. Kısaca tasavvufun ne olduğuna değindikten sonra bilgi ve marifet kavramları açıklanmıştır. En son olarak da sûfîlerin bilgi ve bilgiye erişme yolları hakkındaki düşüncelerine yer verilmiştir. Araştırma sonucunda ulaşılan düşünce ilk dönem sûfîlerin, aklı fizik alemi ve şeriatı algılama vasıtası olarak kabul ederken sezgisel bilgiyi hakikat konusunda daha güvenilir görmeleridir. Şeriat ve hakikat ayrımının söz konusu olduğu bu sistemde şeriat için akla, hakikat için ise sezgisel bilgi yolu olan keşf ve ilhama ihtiyaç vardır. Bu düşünceyi savunurken, Gazzâlî, Sühreverdî el-maktûl ve İbnü’l-Arabî gibi sufilerle karşılaştırılınca, ilk dönem sufilerin sistemli bir epistemolojiye sahip olduklarını söylemek biraz güçtür.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Tasavvuf, İnsan Aklı, Bilgi, Marifet

Kaynakça

• Abrahamov, Binyamin. Ibn al-ʿArabī and the Sufis. Oxford: Anqa Publishing, 2014.
• ʿAfīfī, Abū al-Alā. al-Taṣawwuf: al-Thawrat al-rūḥiyya fī al-Islām. Beirut: Dār al-shaʿbi, n.d.
• Ateş, Süleyman. Cüneyd-i Bağdâdî: Hayatı, Eserleri ve Mektupları. Istanbul: Sönmez Neşriyat, 1970.
• Çakmaklıoğlu, Mustafa M. İbn Arabî’de Marifetin İfadesi. Istanbul: İnsan Publishing, 2011.
• Demirli, Ekrem. İslam Düşüncesi Üzerine. Istanbul: Sufi Kitap, 2016.
• Filiz, Şahin. İslam Felsefesinde Mistik Bilginin Yeri. 2nd ed. Istanbul: Say Yayınları, 2014.
• Ghazzālī, Abū Ḥāmid. Fayṣal al-tafriqa bayn al-Islām wa al-zandaqa. Ed. Maḥmūd Bayjū. Damascus, s.n.,1992.
• Ghazzālī, Abū Ḥāmid. Iḥyā’ al-ʿulūm al-Dīn. 4 Volume. Beirut: Dār al-maʿrifa, 1982.
• Ghazzālī, Abū Ḥāmid. Tahāfut al-falāsifa. Ed. Sulaimān Dunyā. Cairo: Dār al-maʿrifa, 1966.
• Gündüzöz, Güldane. Tasavvuf Tarihinde Nazarî İrfan Geleneği: Tarih, Teori ve Problemler. Ankara: Fecr Publishing, 2018.
• Hücvirî, Ali b. Osman el-Jüllâbî. Hakikat Bilgisi: Keşfu’l-Mahcûb. Trans. Süleyman Uludağ. Istanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Hujwīrī, ʿAlī b. ʿUthmān al-Jullābī. The Kashf Al-Maḥjūb: The Oldest Persian Treatise on Sufism. Trans. Reynold A. Nicholson. Leiden: Brill, 1911.
• Kalābādhī, Abū Bakr Muḥammad b. Isḥāq. Kitāb al-taʿarruf li-madhhab ahl al-taṣawwuf. Cairo: Maktabat al-Khānjī, 1994.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. 14th ed. Istanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Kaya, Emrah. “İḥyâ’u ʿulûmi’d-Dîn’de Akıl ve Aklîlik.”Bilimname. 36 (2018): 135–164. http://dx.doi.org/10.28949/bilimname.434059.
• Kelâbâzî, Ebubekir Muhammed b. İshak. Doğuş Devrinde Tasavvuf: Ta’arruf. Trans. Süleyman Uludağ. 5th ed. Istanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Kuşeyrî, Abdulkerim. Tasavvuf İlmine Dair: Kuşeyri Risalesi. Trans. Süleyman Uludağ. 9th ed. Istanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Makkī, Abū Ṭālib. Qūt al-qulūb fī muʿāmalat al-maḥbūb. Ed. Maḥmūd Ibrāhīm Muḥammad al-Riḍwānī. 4 Volume. Cairo: Maktabati dār al-turāth, 2001.
• Muḥāsibī, Ḥārith. Ādāb al-nufūs. Ed. ʿAbd al-Qādir Aḥmad ʿAṭā. Beirut: Muassasa al-kutub al-thaqāfiya, 1991.
• Muḥāsibī, Ḥārith. “al-Qaṣd wa al-rujūʿ ilallāh”, in al-Waṣāyā. Ed. ʿAbd al-Qādir Aḥmad ʿAṭā. 219–328. Beirut: Dār al-kutub al-ʿilmiyya, 1986.
• Muḥāsibī, Ḥārith. al-Riʿāya li-ḥuqūq Allāh. Ed. ʿAbd al-Qādir Aḥmad ʿAṭā. Beirut: Dār al-kutub al-ʿilmiyya, 2009.
• Muḥāsibī, Ḥārith. al-ʿAql wa fahm al-Qur’ān. Ed. Hussain Quwwatlī. Beirut: Dār al-fikr, 1971.
• Muḥāsibī, Ḥārith. “Kitābu fahm al-Qur’ān wa maʿānīhi”, in al-ʿAql wa fahm al-Qur’ān. Ed. Hussain Quwwatlī. 261–502. Beirut: Dār al-fikr, 1971.
• Muḥāsibī, Ḥārith. “Kitābu mā’iya al-ʿaql wa maʿnāhu wa ikhtilāfu al-nāsi fīhi”, in al-ʿAql wa fahm al-Qur’ān. Ed. Hussain Quwwatlī. 193–260. Beirut: Dār al-fikr, 1971.
• Muḥāsibī, Ḥārith. Risāla al-mustarshidīn. Ed. ʿAbd al-Fattāḥ Abū Ghudda. Beirut: Dār al-Islām, 1974.
• Muḥāsibī, Ḥārith. Sharḥ al-maʿrifa wa badhl al-naṣīḥa. Ed. Majdī Fatḥī al-Sayyid. Ṭanṭā: Dār al-ṣaḥāba lil-turāth, 1993.
• Muhâsibî, Hâris. er-Riâye: Nefs Muhasebesinin Temelleri. Trans. Şahin Filiz - Hülya Küçük. 4th ed. Istanbul: İnsan Publishing, 2011.
• Qushayrī, ʿAbd al-Karīm. al-Risāla al-Qushayrī. Ed. Maḥmūd b. Sharīf. Cairo: Muassasa dār al-Shaʿb, 1989.
• Reis, Bedriye. “Kuşeyrî’nin Letâifü’l-İşârâtı Bağlamında Kalbin İdraki”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 8/1 (2019). 537-558.
• Rosenthal, Franz. “Ibn ʿArabī between Philosophy and Mysticism: Sufism and Philosophy are Neighbors and Visit Each Other”. Oriens. 31 (1988): 1–35. https://doi.org/doi:10.2307/1580724.
• Sarrāj, Abū Naṣr. Kitāb al-Lumaʿ fi’l-taṣawwuf. Ed. ʿAbd al-Ḥalīm Maḥmūd. Baghdād: Dār al-kutub al-ḥadīth, 1970.
• Serrâc, Ebû Nasr. El-Lüma’: İslam Tasavvufu. Trans. Hasan Kamil Yılmaz. Istanbul: Erkam Publishing, 2016.
• Sulamī, Abū ʿAbd al-Raḥmān. al-Muqaddima fī taṣawwuf. Ed. Yūsuf Zaydān. Beirut: Dār al-Jīl, 1999.
• Sulamī, Abū ʿAbd al-Raḥmān. Ṭabaqāt al-ṣūfiyya. Ed. Nūr al-Dīn Shurayba. Cairo: Maktabat al-Khānjī, 1986.
• Tenik, Ali. Tasavvufî Bilgi. Istanbul: Litera Publishing, 2017.
• Tirmidhī, Ḥakīm. Bayān al-farq bayn al-ṣadr wa al-qalb wa al-fu’ād wa al-lubb. Ed. Aḥmad ʿAbd al-Raḥīm al-Sāyiḥ. Cairo: Markaz al-kitāb li’n-nashr, 1998.
• Uludağ, Süleyman. İslam Düşüncesinin Yapısı: Selef, Kelâm, Tasavvuf, Felsefe. 12th edition. Istanbul: Dergâh Publishing, 2018.