İBN ŞİHÂB EZ-ZÜHRÎ’YE (ÖL. 124/742) NİSPET EDİLEN MISIR MENŞELİ BİR PAPİRÜSTEKİ RİVÂYETLERİN MÜTÂBAAT BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 2, 651 - 687, 30.09.2020

Hüseyin Akgün

https://doi.org/10.33415/daad.750836

Öz

Bu araştırmada daha önce Nabia Abbott (1897-1981) tarafından yayımlanan Chicago Oriental Institute Kütüphanesi’nde 17627 numara ile kayıtlı bulunan hicrî 2. yüzyılın sonu veya 3. yüzyılın başlarına ait olduğu tespit edilen bir papirüs ele alınarak tahlil edilmeye çalışılmıştır. Papirüsteki hadislerin tamamı (16 hadis) İbn Şihâb ez-Zührî’den (öl. 124/742) Ukayl b. Hâlid el-Eylî (öl. 144/761) aracılığıyla nakledilmektedir. Dolayısıyla Zührî’ye ait yazılı bir kaynaktan nakledildiği kuvvetle muhtemeldir. Bunların 14’ü merfû, 1’i mevkûf, 1’i maktûdur. Çalışmadaki diğer bir amaç ise farklı coğrafyalardaki hadis verileri arasındaki uyumu göstermektir. Bu doğrultuda papirüs sayfasındaki hadisler, rivâyetlerin Zührî’ye aidiyetleri ve sıhhati noktasında mütâbaat bakımından ele alınmıştır. Bu araştırmayla bazı oryantalistlerin hadislerin senedlerinin sistematik olarak vasledildiği yönündeki iddialarının da asılsız olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Farklı coğrafyalardaki hadis verileri arasındaki uyumu da göstermeyi amaçlayan bu çalışmada, Mısır özelinde hadiste yazılı edebiyatın yaygınlığı ve bunun sonraki musanniflere etkisi ortaya konulmaya da çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zührî, Mısır, Papirüs, Mütâbaât, Rivâyet Coğrafyası

REVIEWING NARRATIVES ON AN EGYPTIAN PAPYRUS THAT IS ATTRIBUTED TO IBN SHIHĀB AL-ZUHRĪ (D. 124/742) IN TERMS OF MUTĀBA‘ĀT

Öz

We endeavored to review a papyrus that was published by Nabia Abbott (1897-1981) and is numbered as 17627 in Chicago Oriental Institute Library and also dated to the Hijri 2nd century or early 3rd century. All the hadiths (16 hadiths) in papyrus are cited by ‘Uqayl b. Hālid al-Aylī (d. 144/761) who was a student of Ibn Shihāb al-Zuhrī. Accordingly, it is highly possible that it was transferred from a written source belonging to Zuhrī. 14 of related hadiths are marfu‘; 1 of them is maqtu‘. Another purpose was to show the harmony between hadith data in different geographies. In this respect, hadiths on papyrus page were analyzed based on accuracy and belongingness of narratives to Zuhrī in terms of followers (mutāba‘āt). This study also tried to reveal the rootlessness of allegations which assume that hadiths that are narrated by some orientalists are systematically combined. We, in addition to all these, endeavored to reveal the currency of literature of hadith specific to Egypt and its effects on the following musannifs in this study which also aimed to show the harmony between the data of hadith

Anahtar Kelimeler

Narrative Geography, Mutāba‘āt, Papyrus, Egypt, al-Zuhrī

Kaynakça

• Abbott, Nabia. Studies in Arabic literary Papyri II: Qur’anic commentary and tradition. Chicago: The University of Chicago, 1967.
• Abdürrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekr es-San’ânî. el-Musannef, thk. Habîburrahmân el-A’zamî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Âcurrî, Ebû Bekr Muhammed b. Huseyn b. Abdullah el-Bağdâdî. eş-Şerî’a. thk. Abdullah b. Ömer ed-Demîcî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1999.
• Akgün, Hüseyin. “Bölgelerarası Rivâyet Farklılıkları Açısından Mısır’daki Hadis Kültürünün Tahlili (Yezîd b. Ebî Habîb’in (öl. 128) Rivâyetleri Özelinde)”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (2015), 7-29.
• Akgün, Hüseyin. Hadis Rivâyet Coğrafyası. İstanbul: İFAV, 2019.
• Akgün, Hüseyin, “Hicrî 2. ve 3. Yüzyıllara Ait Mısır Menşeli Papirüslerdeki Hadislerin Kaynakları”. Tokat İlmiyat Dergisi. 8/1 (2020), 2-34.
• Bâhilî, Ebu’l-Cehm el-Alâ b. Mûsâ. Cüz’ü Ebi’l-Cehm el-Alâ b. Mûsâ el-Bâhilî. thk. Abdurrahim b. Muhammed el-Kaşkarî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Huseyn. es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-kebîr. Haydarabad: Dâiretü’l-Meârifi’l-Usmâniyye, 1943.
• Cirit, Hasan. “Hicrî II. Asır Muhaddis ve Fakihlerden Leys b. Sa‘d, İlmi Kişiliği ve Eserleri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18 (2000), 183-201.
• Cirit, Hasan. Leys b. Sa‘d ve Hadis Cüz’ü. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer. el-İlelü’l-vâride fî’l-ehâdîsi’n-Nebeviyye. thk. Mahfûzu’r-rahmân Zeynullah. Riyad: Dâru Taybe, 1985.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. İshak el-İsfahânî. Ma’rifetü’s-sahâbe. thk. Adil b. Yûsuf el-Azzâzî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1998.
• Ebû Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm el-Herevî. Kitâbu’l-Emvâl. thk. Halîl Muhammed b. Herrâş. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali el-Mevsılî. Müsnedu Ebî Ya’lâ el-Mevsılî. thk. Hüseyin Selîm Esed. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1984.
• Ertürk, Mustafa. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14/349-352. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Erünsal, İsmail E. Orta Çağ İslâm Dünyasında Kitap ve Kütüphâne. İstanbul: TİMAŞ, 2018.
• Fesevî, Ya’kûb b. Süfyân. el-Ma’rife ve’t-târîh. thk. Ekrem Ziyâ el-Umerî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Harâitî, Ebû Bekr Muhammed b. Ca’fer b. Muhammed es-Sâmirî. Mekârimü’l-ahlâk. thk. Eymen Abdülcâbir el-Buhayrî. Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-Arabiyye, 1999.
• Harâitî, Ebû Bekr Muhammed b. Ca’fer b. Muhammed es-Sâmirî. Mesâviü’l-ahlâk ve mezmûmuhâ. thk. Mustafa b. Ebu’n-Nasr eş-Şelebî. Cidde: Mektebetü’s-Sevâdî, 1993.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Bağdâdî. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdullah es-Sevrakî ve İbrahim Hamdî el-Medenî. Medine: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Bağdâdî. Târihu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
• İbn Adî, Ebû Ahmed el-Cürcânî. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasen. Târihu Medîneti Dımaşk. thk. Ömer b. Garâme el-Amravî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Batta, Ebû Abdullah Ubeydullah b. Muhammed el-Ukberî. el-İbâne an şerîati’l-firkati’n-nâciye ve mücânebeti’l-fıraki’l-mezmûme. thk. Rızâ Mu’tî vd. Riyad: Dâru’r-Râye, 1994.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî. Âdâbü’ş-Şâfiî ve menâkıbuhû, thk. Abdülganî Abdülhâlik. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Ebî Hâtim Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1952.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. thk. Kemal Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1988.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• İbn Sîrîn, Ebû Bekr Muhammed b. Sîrîn el-Basrî. Tefsîru’l-ahlâm. Kahire: Şeriketü ve Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhu, 1940.
• İbn Zencûye, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled el-Ezdî. Kitâbü’l-Emvâl, thk. Şâkir Zîb Feyyâz. Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1986.
• İbnü’l-Bahterî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr b. Bahterî b. Müdrik el-Bağdâdî. Mecmû’un fîhi musannefâtu Ebî Ca’fer İbnü’l-Bahterî. thk. Nebîl Sa‘deddin Cerrâr. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2001.
• Juynboll, G. H. A. “Nāfi‘, the Mawlā of Ibn ‘Umar, and His Position in Muslim Hadīth Literature”. Der Islam. 70/2 (1993), 207-244.
• Juynboll, G. H. A. “(Re)Appraisal of Some Technical Terms in Hadith Science”. Islamic Law and Society. 8/3 (2001), 303-349.
• Kızıl, Fatma, Müşterek Râvi Teorisi ve Tenkidi. İstanbul: İSAM, 2013.
• Leys b. Sa‘d. Cüz’ fîhi meclis min fevâidi’l-Leys b. Sa‘d. thk. Muhammed b. Rızk b. Tarhûnî. Riyad: Âlemü’l-Kütüb, 1987.
• Ma‘mer b. Râşid el-Ezdî. el-Câmi‘. nşr. Habîburrahmân el-A’zamî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvaṭṭa’. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
• Özen, Şükrü. “Leys b. Sa‘d”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/164-168. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Princeton Üniversitesi Kütüphanesi. Islamic Manuscripts, Garrett no. 543H, 18a (9. satır). https://dpul.princeton.edu/islamicmss/catalog/vq27zn471 Erişim: 12.04.2020
• Râmehürmüzî, Ebû Muhammed Hasan b. Abdurrahman. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâ’î. thk. Muhammed Acâc el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Sa‘lebî, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Ali el-Bağdâdî. Şerhu’r-Risâle. thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007.
• Sezgin, M. Fuad. Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar. Ankara: kitâbiyât, 2000.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebîr. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu Müşkili’l-âsar. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. İlelu’t-Tirmizî’l-kebîr. thk. Subhî es-Sâmerrâî vd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1989.
• Ukaylî, Muhammed b. Ömer. Duafâü’l-kebîr. thk. Abdülmu’tî Emin Kal’acî. Beyrut: Dâru’l-Mektebetü’l-İlmiyye, 1984.
• Vekî’ b. el-Cerrâh, Ebû Süfyân er-Ruâsî. Kitâbü’z-Zühd. thk. Abdurrahman Abdülcebbâr el-Ferîvâî. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1984.
• Yezîd b. Ebî Habîb. Cüzü ehâdîsi Yezîd b. Ebî Habîb el-Mısrî. Ehâdîsu’ş-şuyûhi’l-kibâr – Akdemü’l-mahtûtâtı’l-hadîsiyye içerisinde (s. 11-64). thk. Hamza Ahmed Zeyn (Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn. Tezkiretü’l-huffâz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zührî, Ebu’l-Fadl Ubeydullah b. Abdurrahman b. Muhammed. Hadîsü’z-Zührî. thk. Hasan b. Muhammed b. Ali. Riyad: Mektebetu Edvâi’s-Selef, 1998.
• Zürkânî, Muhammed b. Abdülbâkî b. Yûsuf. Şerhü’z-Zürkânî alâ Muvatta’ el-İmâm Mâlik. thk. Tâha Abdurraûf Sa‘d. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfiyyeti’d-Dîniyye, 2003.