BUHÂRÎ’NİN HADİS USÛLÜ KONULARINA DAİR GÖRÜŞLERİ: EL-CÂMİ‘U’S-SAHÎH’İN “İLİM” BÖLÜMÜ ÇERÇEVESİNDE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 2, 1247 - 1281, 30.09.2020

Muhammet Ali Asar

https://doi.org/10.33415/daad.780449

Cited By: 3

Öz

Hadis usûlü, Hz. Peygamber’e nispet edilen haberlerin sahîhini zayıfından ayırmayı gaye edinen, bunun için ihtiyaç duyulan kurallar ve ıstılahlardan bahseden ilimdir. Söz konusu usûl ihtiyaca göre oluşmaya başlamış, uygulanmış ve tedricî olarak geliştirilmiştir. Ancak usûle ilişkin kaide ve ıstılahların yazıya geçirilmesi yaklaşık olarak hicrî ikinci asrın sonlarından itibaren mümkün olmuştur. Üçüncü asırdaki müstakil hadis usûlü hüviyetini taşımayan eserlerde yer alan hadis usûl, kaide ve ıstılahları daha sonra telif edilen müstakil hadis usûlü eserlerine de kaynaklık etmiştir. Hicrî üçüncü asırda hadis usûlünün temel konularına temas eden eserlerden birisi de Buhâri’nin el-Câmi‘u’s-sahîh’idir. Buhârî, eserinin “kitâbü’l-ilm” bölümünde ağırlıklı olarak hadis usûlünün temel konularından olan hadis öğrenim ve öğretim (tahammül ve edâ) metotları üzerinde durmuş, bunun dışında hadis öğrencesinin ve hadis hocasının uyması gereken prensiplere (âdâbü’l-muhaddis ve âdâbü tâlibi’l-hadîs), hadis öğrenmek için çıkılan yolculuklara (er-rihle fî talebi’l-hadîs), Hz. Peygamber adına yalan söylemeye (kizbü’r-râvi) ve hadislerin korunması ve yazılmasına (hıfz ve kitâbet) dair konulara değinmiştir. Bu konuları, özgün bir yaklaşımla incelemiş, hadis rivayetleriyle oluşturduğu kurguyla delillendirmiş, hadis ilmindeki şöhretli âlimlerin görüşleriyle de delillerini güçlendirmiştir. Bu makale, hadis usûlü konularını “ilim” bölümü özelinde derinlemesine inceleyip yorumlayarak, Buhârî’nin hadis usûlü ilmine katkılarını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Buhârî, el-Câmiü's-sahîh, Kitâbü'l-ilim, Hdadis usûlü

THE IDEAS OF AL-BUK̲HĀRĪ RELATED TO HADITH METHODOLOGY: AN EVALUATION OF HIS METHODOLOGY IN THE MANNER OF CHAPTER OF “KITĀB AL-‘ILIM” OF AL-JĀMIʿ AL-ṢAḤĪḤ

Öz

Hadith methodology is the science that aims to distinguish the weak and sahih i.e genuine reports that are thought to have been narrated by the Prophet Muhammad and it describes the necessary technical terms and rules. Hadith methodology started to be formed according to the need; it was practiced and developed gradually and accumulatively. However, it has been possible to write down the hadith study methods and reforms since the end of the second century. Even the hadith methods, pedestals, and technical terms in the works in the third century that did not have suitable hadith methods, it is visible that these methods also were the source of the detached hadith method works which were later written. One of the works that covered on the main subjects of the hadith methodology in the third century is the Bukhari’s Al-Jāmiʿ al-Ṣaḥīḥ. Bukhârî focused on hadith education and teaching methods known as taḥammul and edā that are explained in detail in the "Kitāb al-‘ilm" chapter of his work, and he mentioned about the principles of the hadith student and hadith teacher (ādāb al-muḥaddith and ādāb al-ṭālib al-hadith). Moreover, he also emphasized to the journeys, that are done to learn hadiths and called as (al-riḥla fī al-hadîth), lying on behalf of the Prophet (kiz̲b al-rāwī) and the preservation and writing of hadiths (ḥifẓ and kitābāh). He examined these issues with an unique approach. He not only tried to prove them with the fiction that he created with hadith narrations, but also strengthened his methods with the views of famous scholars in the hadith science. This article aims to reveal the contributions of Buk̲h̲ārī to the hadith methodology by underliying special the references related to hadith contents, taken from the “Kitāb al-‘ilm” chapter of his work.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Al-Jāmiʿ al-Ṣaḥīḥ, Bukhārī, Kitāb al-‘ilm, Hadith methodology

Kaynakça

• Ahmed Naim. “Mukaddime”. Ṣaḥîḥ-i Buḫârî muḫtaṣarı tecrîd-i ṣarîḥ tercemesi ve şerhi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1984.
• Akyüz, Ali. “İmam Buhârî’nin Yabancı Tesirlere Karşı Tavrı ve Bunun Eserlerine Yansıması”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 11 (2003): 163-174.
• Aşık, Nevzat. Sahâbe ve Hadis Rivayeti. İzmir: Akyol Neşriyat, 1981.
• Aşıkkutlu, Emin. “Kizb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26: 126-128. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. 9. Bs. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2016.
• Aynî, Bedrüddîn. ‘Umdetü’l-ḳārî şerḥu ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. B.y: Dâru tavkı’n-necât, 1422/2001.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Usûlü. 7. Bs. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1998.
• Çakın, Kamil. “Buhârî’nin Otoritesini Kazanma Süreci”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 10/1-2-3 (1997): 100-109.
• Çelik, Abdullah. “Hicrî III. Asırda Hadis Usûlüne Kaynaklık Eden Eserler ve Özellikleri”. AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2018): 119-138.
• Ebû Dâvûd, Süleyman. Sünen. M. Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: Mektebetü’l-asriyye, ts.
• Engin, Sezai. “Erken Dönemde Hadis İlmi ve Usûlü: Süfyan es-Sevri’nin Görüşleri Özelinde Bir İnceleme”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 38 (2014): 81-100.
• Erul, Bünyamin. Hadis Tetkikleri Eleştirel Bir Yaklaşım. 1. Bs. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Görmez, Mehmet. Hadis İlminin Temel Meseleleri. 3. Bs. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed en-Nîsâbûrî. Ma‘rifetü ‘ulûmi’l-ḥadîs̲. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1977.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. el-Câmi‘ li aḫlâḳı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi‘. Thk. Mahmud Tahhan. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-meârif, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. el-Kifâye fî ‘ılmi’r-rivâye. Thk. Ebû Abdullah es-Sürakî. Medine: Mektebetü’l-ilmiyye, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. er-Rihle fî ṭalebi’l-ḥadîs̲. Thk. Nureddin Itr. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1395/1975.
• Hatipoğlu, İbrahim. “Rihle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 106-108. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Muhammed. Me‘âlimü’s-sünen. 4 Cilt. Haleb: Matbaatü’l-ilmiyye, 1351/1932.
• Işık, Kemal. Mu’tezile’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1967.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasan. Şerḥu ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2003.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî şerḥu ṣaḥîḥi Buḫârî. Thk. M. Fuad Abdülbâkî. Beyrut: Dârü’l-marife, 1379/1959.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Nüzhetü’n-naẓar. Thk. Nureddin Itr. Dımeşk: Matbaatü’sabah, 2000.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed. Müsned. Kahire: Müessetü Kurtuba, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Te’vîlü muḫtelifi’l-ḥadîs̲. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed. Sünen. M. Fuad Abdülbâkî. B.y: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn. et-Tavżîḥ li şerḥi câmi‘i’ṣ-ṣaḥîḥ. Dımeşk: Dârü’n-nevâdir, 2008.
• İbn Receb el-Hanbelî, Zeynüddîn. Şerḥu ‘ıleli’t-Tirmizî. Thk. Hemmâm Abdürrahim Said. 2 Cilt. Mektebetü’l-menâr, 1987.
• İbnü's-Salâh, Osman b. Abdurrahman. Muḳaddimetü İbni Ṣalâḥ. Thk. Nureddin Itr. Suriye: Dârü’l-fikr, 1986.
• Kādî İyâz, Ebü’l-Fadl İyâd b. Musa. el-İlma‘ ilâ ma‘rifeti uṣûli’r-rivâye ve taḳyîdi’s-semâ‘. Thk. Seyyid Ahmed Sakar. Tunus: Dârü’t-türâs, 1970.
• Kahraman, Hüseyin. “Hadis Usûlünü Nassa Dayandırma Çabası”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2001): 169-195.
• Karabacak, Mustafa. “Tirmizî’nin es-Sünen’i Çerçevesinde Buhârî’nin Kullandığı Hadis Usûlü Terimleri”. Mütefekkir 6/12 (2019): 345-378.
• Kâsımî, Muhammed Cemâleddîn. Ḳavâ‘idü’t-taḥdîs̲ min fünûni muṣṭalahi’l-ḥadîs̲. Thk. Muhammed Behcet el-Baytar. 3. Bs. Beyrut: Dârü’n-nefâis, 2001.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li şerḥi ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Mısır: Matbaatü’l-kübrâ, 1323/1905.
• Kırbaşoğlu, Hayri. İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi. 2. Bs. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Kirmânî, Muhammed b. Yusuf Şemsüddîn. el-Kevâkibü’d-derârî fî şerḥı ṣaḥîhi’l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1356/1937.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Istılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1980.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Kutluay, İbrahim. “İmam Buhârî’nin Sünnet Müdfaası: el-Câmiu’s-Sahîh’in Kitâbü’l-İ‘tisâm bi’l-Kitâb ve’s-Sünne Bölümü Çerçevesinde”. Marife 11/1 (2011): 51-73.
• Kuzudişli, Bekir. Hadis Tarihi. 2. Bs. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2018.
• Mahmûd Tahhân. Teysîru musṭalaḥi’l-ḥadîs̲. Riyad: Mektebetü’l-meârif, 1996.
• Mâlik, Malik b. Enes b. el-Muvaṭṭâ. 8 Cilt. Birleşik Arap Emirlikleri: Müessetü Zâyed b. Sultan, 2004.
• Müslim, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Haccâc. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. M. Fuat Abdülbâkî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed. Sünen. Beyrut: Müessetetü’r-risâle, 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya. el-Minhâc şerḥu ṣaḥîḥ-i Müslim ibni Ḥaccâc. 9 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya. İrşâdü ṭullâbi’l-ḥaḳâiḳ. Thk. Nurettin Itr. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1992.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadis ve Kültür Yazıları. Ankara: Kitâbiyât, 2005.
• Özmen, Ramazan. “el-Buhârî’nin Haber-i Vahid Savunusunda Kullandığı Ayetler Üzerine Bir İnceleme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/1 (2009): 218-251.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Palabıyık, Abdülkadir. “Hadis Literatüründe ‘Kitâbü’l-ilim’ler”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 13-14 (2001): 151-189.
• Polat, Selahaddin. “Buhârî’nin Sahîh’ine Yapılan Bazı Tenkitlerin Değerlendirilmesi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 4 (1990): 237-255.
• Râmehürmüzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân. el-Muḥaddis̲ü’l-fâṣıl beyne’r-râvî ve’l-vâî. Thk. Muhammed Accâc Hatib. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1984.
• Sandıkçı, Kemal. Sahîh-i Buhârî Üzerine Yapılan Çalışmlar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Sarı, Dursun. “En Uzun Hadis Yolculuğu (Rihle): Ebu’l-Esbağ Abdülaziz b. Abdülmelik b. Nasr el-Endülüsî”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 13/69 (2020): 1437-1444.
• Sehâvî, Şmsüddîn Ebü’l-Hayr Muhammed. Fetḥu’l-muġîs̲ bi şerḥı elfiyeti’l-ḥadîs̲ li’l-‘ırâḳî. Thk. Ali Hüseyin Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-sünne, 2003.
• Sezgin, Fuat. Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2000.
• Sıbâî, Mustafa. es-Sünnetü ve mekânetühâ fî teşrî’i’l-İslâmî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1982.
• Sönmez, Mehmet Ali. “İbnü’s-Salâh’ın Mukaddimesinden Önce Hadis Usûlü Alanında Yapılan Çalışmalar”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (1985): 52-60.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. et-Tevşîḥ şerḥu’l-câmi‘iṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Rıdvan Câmi Rıdvan. 9 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1419/1988.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi taḳrîbi’n-Nevevî. Thk. Ebû Kuteybe Muhammed el-Feryâbî. 2 Cilt. B.y: Dâru taybe, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. Thk. Ahmed Şâkir. Mısır: Mektebetü’l-halebî, 1358/1940.
• Şâkir, Ahmed Muhammed. el-Bâis̲ü’l-ḥas̲is̲ şerḥu iḫtiṣari ‘ulûmi’l-ḥadîs̲. Beyrut: Müessesetü’l-kütübi’s-sekâfiyye, 1408/1988.
• Taş, Mustafa. “Çeşitli Nedenlerle Tenkit Edilen Bazı Râvilere Karşı Buhârî’nin Metodu”. Hadis ve Siyer Araştırmaları Dergisi 2/2 (2016): 11-51.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-‘Ilelü’ṣ-ṣaġîr. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Sünen. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Matbaatü Mustafa, 1975.
• Turhan, Halil İbrahim - Toprak, Ayşegül. “Sahîh’i Buhârî’de Temrîz Sigasıyla Aktarılan Mu‘allak Rivayetlerin Değerlendirilmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 47 (2018): 55-99.
• Türcan, Zişan. Hadis İlminin Oluşmasında Kelamî Düşüncenin Etkisi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2019.
• Türcan, Zişan. “Hadis Usûlü Edebiyatı”. Hadis. Ed. Zişan Türcan. 413-418. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016.
• Türcan, Zişan. “Tarihte Buhârî Algılamaları”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/21 (2012): 73-97.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Uğur, Mücteba. İmam Buhârî. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Ünal, Yavuz. “Cumhuriyet Döneminde Hadis Usûlü ya da Usûl Tarihçiliği Üzerine”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/2 (2006): 283-302.
• Ünal, Yavuz. Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış. Samsun: Etüt Yayınları, 2001.
• Yardım, Ali. Hadîs I-II. 3. Bs. İstanbul: Damla Yayınları, 1997.
• Yıldırım, Enbiya. Hadiste Metin Tenkidi Tarihi Süreç Yeni Yaklaşımlar. 1. Bs. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Yücel, Ahmet. Hadis Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi Hicrî İlk Üç Asır. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014.
• Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1998.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. 40. Bs. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2018.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü. 42. Bs. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2019.
• Yücel, Ahmet. “İlk Hadis Usûlü Eserlerinin Yazıldığı İlmî Ortam”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi. 12 (2003): 53-67.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah. Siyerü A‘lâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dârü’l-hadis, 2006.
• Zerkeşî, Bedruddîn. Hz. Aişe’nin Sahâbeye Yönelttiği Eleştiriler. Trc. Bünyamin Erul. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2002.