BUHÂRÎ NÜSHALARININ CEM‘İ AÇISINDAN YÛNÎNÎ’YE AİT TASARRUFLARIN ANLAMI ER-RUMÛZ ALÂ SAHÎHİ’L-BUHÂRÎ ÖZELİNDE

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 1, 529 - 559, 31.03.2021

Osman Aydın

https://doi.org/10.33415/daad.835017

Öz

Sahîh-i Buhârî’nin bugüne ulaşması noktasında en önemli isimlerden biri Yûnînî’dir. Kendisini diğer Sahîh râvilerinden ayrı kılan husus ise nüsha farklılıklarına okuyucuların da ulaşabileceği bir şekilde sayfa kenarlarında ve kendi rivayetine müdahalede bulunmaksızın remizlerle işaret etmiş olmasıdır. Ancak ilerleyen süreçte, Sahîh nüshalarında yer alan remizlerin; yazımı, müellife aidiyeti ve onlara yüklenen manalar sorun oluşturmuştur. Özellikle Kastallânî’nin (öl. 923/1517) konuya dair izahları ile Yunînî’nin kendi açıklamalarının kimi zaman ayrışması, sonraki yorumlamaları da ciddi oranda etkilemiştir. Bu bağlamda araştırmanın amacı, müellife ait remizlerin tespiti ve doğru bir şekilde anlamlandırılabilmesidir. Çalışmada, Yunînî’nin bizzat bu meseleye hasrettiği Rumûz isimli risalesi dikkate alınarak meseleye ilişkin hatalı yorumlamalar tespite çalışılmıştır. Keza mezkûr risâlenin neşri de çalışma sonunda verilmiştir. Kendisinin bizzat belirlediği kısaltmalar ve onlara verdiği anlamlar yapılan diğer değerlendirmelerle mukayeseli bir şekilde ortaya konulmuştur. Netice olarak gerek şekilsel gerekse anlamsal açıdan bazı hataların varlığı belirlenmiştir. Sahîh metninin sıhhati açısından bu hususların ortaya konulması ve kısaltmaların doğru anlaşılması büyük bir önemi haizdir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Yûnînî, Rumûz, Sahîh-i Buhârî, Nüsha Farklılıkları

The Meaning of the Effects of Yūnīnī In Terms of Consolidation of The Copies of Bukharī’s Named Ṣaḥīḥ, An Investigation Specific to “Al-Rumūz Alā Ṣahīh Al-Bukhārī”

Öz

One of the most important names for Ṣaḥīḥ al-Bukharī to reach this day is Yūnīnī. What makes Yūnīnī different from other names that convey Ṣaḥīḥ is; The fact that he used abbreviations for the different versions of the Ṣaḥīḥ in a way that the readers can understand. However, in the following process, the abbreviations of Yunîni in Ṣaḥīḥ; Writing styles, belonging to the author, and the meanings given to the abbreviations created problems. Particularly, the separation of Qasṭallānī’s explanations on the subject and Yūnīnī’s own explanations from time to time significantly affected the interpretations made in the following process. In this context, the aim of the research is to determine the abbreviations belonging to the author and to be able to interpret them correctly. In the study, taking into account the treatise "Rumūz" written by Yūnīnī personally on this issue, erroneous interpretations regarding the issue were determined. Likewise, it is given at the end of the study in the verified publication of the aforementioned booklet. The abbreviations Yūnīnī personally determined and the meanings he gave to them and the other evaluations made were compared. In conclusion; It has been determined that there are some errors in both form and semantics. It is of great importance to put forward these issues and to understand these abbreviations correctly in terms of the correct determination of the authentic text.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, Yūnīnī, Rumūz, Ṣaḥīḥ al-Bukhārī, Copy Differences

Kaynakça

• Abdulhâlik, Abdulğanî b. Sahîhu Ebî Abdillâh el-Buhârî. Mekke: Mektebetü’n-nehdati’l-hadîsiyye, 1984.
• Abdulkadir er-Reyyân, Nezzâr. “el-İmâm el-Yûnînî ve cuhûduhû fî hıfzi Sahîhi’l-İmâmi’l-Buhârî ve tahkîku rivâyâtihî”. Mecelletu câmiati’l-islâmiyye 1/ (2002).
• Abdulkerîm b. Ubeyd, Muhammed b. Rivâyâtü ve neshu’l-Câmi’i’s-sahîh li’l-İmâm Ebî Abdillâh Muhamed b. İsmâîl el-Buhârî. b.y.: Mültekâ Ehli’l-hadîs, t.y.
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler. İstanbul: İSAM Yayınları, t.y.
• Aydın, Arafat - Albayrak, Ali. “Sahîh-i Buhârî Nüshalarına Dair Yeni Bulgular: Bulak Baskısı, Yûnînî Yazmaları ve Abdullah b. Sâlim el-Basrî Nüshası”. İslâm Araştırmaları Dergisi 35 (2016), 1-39.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetu’l-kâri şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2001.
• Behî, Muhammed el-. el-Ezher: târîḫuh ve teṭavvürüh. Kahire: Dârü’ş-Şa‘b, t.y.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. Sahîhu’l-Buhârî. Ürdün: Dâru tavki’n-necât, 1422.
• Cuma Fethi, Abdulhalim. Rivâyâtü’l-Câmi‘i’s-Sahîh ve Nüsehuh. Mısır: Dâru’l-felâh, 2013.
• Ebşer Avz, Ebşer Avz Muhammed İdris. “Cuhûdu’l-imâmeyn el-Hâfız el-Yûnînî ve’l-Hâfız İbn Hacer fî tahkîki Sahîhi’l-İmâm el-Buhârî”. Mu’temeru’l-intisâr li’s-Sahîhayn 15/ (2010).
• Fuck, Johann - Ezer, Bekir. “Buhari’nin Hadis Tedvininin Rivayet Tarihine Katkıları”. Hadis Tetkikleri Dergisi VIII/1 (2010), 145-164.
• Goldziher, Ignaz Goldziher. Muhammedanische Studien II. Hidesheim: Repr. of the ed. Halle, 1888.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, t.y.
• Hudayr, Abdurrahamân b. Hamd el-Hudayr el-. Şerhu Elfiyeti Irakî. b.y.: el-Lecnetü’d-dâime li’l-buhûsi’l-ilmiyye, t.y.
• İbn Ebû Ya’lâ, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn el-Bağdâdî. Ṭabaḳātü’l-Ḥanâbile. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, t.y.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-Bâri bi şerhi imâm Ebî Abdillâh Muhammed b. İsmâil el-Buhârî. Riyad: y.y., t.y.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Taġlîḳu’t-taʿlîḳ. Beyrut: el-Mektebetu’l-islâmiyye, 1405.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehẕîbü’t-Tehẕîb. Hind: Matbaatu dâirati’l-meârif, t.y.
• İbn Imâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. Beyrut: y.y., 1986.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî. ez-Zeyl alâ Tabakâti’l-Hanâbile. Riyad: y.y., 2005.
• İbnü’l-Faradî, Ebü’l-Velîd Abdullāh b. Muhammed b. Yûsuf. Târîhu ʿulemâʾi’l-Endelüs. Kahire: y.y., 1966.
• İşbîlî, Muhammed b. Hayr el-. Fehrese mâ revâhu ʿan şüyûhih. Kahire: y.y., 1963.
• Kandemir, Yaşar Kandemir. “Câmiu’s-Sahîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 7. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşadü’s-sâri li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Mısır: Matbaatü’l-kübrâ, 1323.
• Kâtib Çelebi. Süllemül-vüsûl ilâ tabakâti’l-fuhûl. İstanbul: Mektebetü ircica, 2010.
• Kızıl, Fatma. “Yûnînî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 43. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kirmânî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî. el-Kevâkibû’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi Turâsi’l-Arabî, t.y.
• Kutbuddîn Yûnînî, Kutbuddîn Mûsâ el-Yûnînî. Zeylü Mirâtü’z-zemân. Kahire: Dâru’l-kütübi’l-islâmî, 1992.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1980.
• Necdî, Muhammed b. Abdullah b. Humeyd en-Necdî. es-Sehabu’l-vâbile alâ darâihi’l-hanâbile. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1996.
• Özsoy, Abdulvahap Özsoy. Buhârî Nüshaları ve Nüsha Farklılıklarının Mahiyeti Üzerine. Kayseri: Fenomen, 2016.
• Özşenel, Mehmet. “Sahîh-i Buhârî Neşirleri: Sehârenpûrî Neşri ile II. Abdülhamid Neşrinin Karşılaştırılması”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi XI/21 (2013), 454-484.
• Provençal, E. Levi - Cihan, Sadık. “Sahihi Buhari’nin Magrib Nüshasının İncelenmesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1986), 59-76.
• Rosemarie, Quiring-Zoche, Rosemarie. “How al-Buhari’s Sahih Was Edited in the Middle Ages: ‘Ali al-Yûnînî and His Rumuz”. Bulletin d’Studes Orientales 50/ (1998).
• Sezgin, Fuat. Buhârî’nin Kaynakları. Ankara: Otto, 2015.
• Şâkir, Ahmed Muhammed. en-Nakd en-Nüshatü’l-Yûnînîyyeti min Sahîhi’l-Buhârî. Mısır: Âlemü’kütüb, t.y.
• Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn b. Abdillâh el-Bağdâdî. Mu‘cemü’l-büldân. Beyrut: Dâru sâdır, 1995.
• Yûnînî. er-Rumûz alâ Sahîhi’l-Buhârî, el-Usûl ve’r-rumûz. Riyad: Merkezü Melik Faysal, 05116-2/ 74718.
• Yûnînî. Rumûzu’l-Câmii’s-Sahîh li’l-İmâm el-Buhârî. Medine: Mektebetü Melik Abdülazîz Vizâretü’l-hacc ve’l-evkâf Mektebetü Şeyhu’l-islâm Ârif Hikmet, 61/232.
• Yûnînî, Ebü’l-Hüseyn Şerefüddîn Alî b. Muhammed b. Ahmed el-Yûnînî. er-Rumûz ’alâ Sahîhi’l-Buhârî. (Berlin: Prusya Kültür Mirası Devlet Kütüphanesi, 4460), ts.
• Yûnînî, Ebü’l-Hüseyn Şerefüddîn Alî b. Muhammed b. Ahmed el-Yûnînî. Meşyehatü Şerefiddîin el-Yûnînî (Mukaddime). Beyrut: Mektebetü’l-asriyye, 2002.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-islâm ve vefeyâtu meşâhir ve’l-a’lam. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-islamî, 2003.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezkiretü’l-huffâz. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1998.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân Zehebî. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1982.
• Zekî, Abdurrahmân. Mevsû‘âtü medîneti Kâhire fî elfi ‘âm. Kahire: Mektebetü’l-anglo el-Mısriyye, 1987.
• Ziriklî, Hayreddîn. el-A‘lâm. Kahire: Dâru’l-ilmi li’l-melâyîn, 1956.