CUMHURİYET DÖNEMİNDE FENER RUM PATRİKLERİNİN SEÇİMİ

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 1 - 36, 31.03.2022

Salih İnci

https://doi.org/10.33415/daad.1010461

Cited By: 1

Öz

İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesi, Hristiyanlığın en önemli kiliselerinden biridir. Patrikhanenin başındaki en yüksek dini lider, İstanbul Kilisesi Başpiskoposu ve Fener Patriği olarak bilinir. Patrik seçimleri, Bizans döneminde oluşturulan kilise geleneğine göre gerçekleşmiştir. Kilise, patrik seçimlerinin Tanrı’nın inayeti ve kutsal ruhun rehberliği sayesinde ilahi bir lütufla gerçekleştiğine inanmaktadır. Hristiyan inancına göre bu, patriğe yardımcı olmak için onun başkanlığında patrikhaneyi yönetmekle görevli olan o zamanki Kutsal Sinod’daki piskoposlar aracılığıyla gerçekleşmekteydi. Bizans, Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde de patrik seçimlerine etki eden üç temel aktör ön plana çıkmıştır. Bunlar patrik, Kutsal Sinod ve siyasi iktidarlardır. Ancak seçimlerde her dönemin kendine özgü sosyal, ekonomik, siyasi ve uluslararası şartlarına bağlı olarak başka aktörler de devreye girmiştir. Biz bu çalışmada konuyu tüm bu faktörler çerçevesinde, daha çok Türkiye Cumhuriyeti bağlamında ele almaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Patrikhane, İstanbul, Kutsal Sinod, Osmanlı, Türkiye Cumhuriyeti

Teşekkür

Makaleye, Fransızca kaynaklar konusundaki destekleri için Dr. Arş. Gör. Gülayşe ÜLGEN TÜREDİ’ye teşekkür ederim.

The Election of the Fener Greek Patriarchs in the Republic of Turkey

Öz

The Fener Greek Patriarchate in Istanbul is one of the most important churches of Orthodoxy. The supreme ecclesiastical leader at the head of the Patriarchate is known as the Archbishop of the Istanbul Church and the Fener Patriarch. Patriarch elections were held according to the church tradition established in the By-zantine period. The Church believed that the election of the Patriarch was ac-complished by divine grace, through the grace of God and the guidance of the Holy Spirit. According to the Christian faith, this was done through the bishops who attended the Holy Synod. In the Byzantine, Ottoman and Republican periods, three main actors that influenced the patriarch elections came to the fore. These; The Patriarch, Holy Synod and political powers. However, depending on each period’s specific social, economic, political and international conditions, other side actors were also involved in the elections. In this study, we will try to examine all these factors by chronology, especially in the period of the Republic of Turkey.

Anahtar Kelimeler

Patriarchate, Istanbul, Holy Synod, The Ottomans, Republic of Turkey

Kaynakça

• Akgönül, Samim. “Patrikhane, Patrik Bartholomeos ve Türkiye Kamuoyu: Uluslararasılaşmanın Arkeolojisi”. Tarihi, Siyasi, Dini ve Hukuki Açıdan Ekümenik Patrikhane. ed. Cengiz Aktar. 215-245. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Akyıldız, Ali. “Tanzimat”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 40/1-10. İstanbul: İSAM, 2011.
• Alexandris, Alexis. “Lozan Konferansı ve İstanbul Rum Patrikhanesi’nin Ekümenik Boyutu: 10 Ocak 1923 Tarihli Tutanağın Önemi”. Tarihi, Siyasi, Dini ve Hukuki Açıdan Ekümenik Patrikhane. ed. Cengiz Aktar. 70-119. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Alexandris, Alexis. “The Expulsion of Konstantine VI: The Ecumenical Patriarchate and Greek Turkish Relations, 1924-1925”. Balkan Studies 22 (1981), 333-363.
• Alexandris, Alexis. The Greek Minority of Istanbul and Greek-Turkish Relations, 1918-1974. Athens: Center for Asia Minor Studies, 1983.
• Atalay, Bülent. Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin Siyasi Faaliyetleri (1908-1923). İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, 2001.
• Bartholomeos, Ekümenik Patrik Hazretleri I. Sırla Yüz Yüze Günümüzün Gözüyle Ortodoksluğa Bakış. İstanbul: İstos, 2016.
• Bas, Bilal. Eusebius of Caesarea’s Imperial Theology and the Politics of the Iconoclastic Controversy. Lewiston, Canada: Edwin Mellen Pr, 2013.
• Bayraktar Tellan, Elif. “Sürgün Patrik, Kayıp Keşiş ve İstanbul’da Bir Ayaklanma: On Sekizinci Yüzyılda İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi”. Ayşegül Keskin Çolak’a Armağan Tarih ve Edebiyat Yazı-ları (Ayrı Basım), 99-112. https://doi.org/10.20427/turkiyat.336207
• Bayraktar Tellan, Elif. The Patriarch and The Sultan: The Struggle for Authority and the Quest for Order in The Eighteenth-Century Ottoman Empire. Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü, Doktora, 2011. file:///C:/Users/ASUS/Downloads/288398.pdf
• BBC News Türkçe. “İstanbul’da imza atıldı: Ukrayna’da bağımsız kilise kurulması neden önemli?” 05 Ocak 2019. Erişim 06 Haziran 2021. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-46583594
• Bebiroğlu, Murat. Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Nizamnameleri. ed. Cahit Külekçi. İstanbul: Akademi Matbaası, 2008.
• Cihangir, Erol. Papa Eftim’in Muhtıraları ve Bağımsız Türk Ortodoks Patrikhanesi. İstanbul: Turan Yayıncılık, 1996.
• Cin, Turgay. “Yunan Basınına Yansıdığı Şekliyle, Atina ile İstanbul Rum Başpiskoposları Arasındaki Yönetim Krizi, ‘Evrensellik’ Ve Türkiye”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 8/1 (2006), 47-86.
• Ci̇n, Turgay. Yunanistan’daki Müslüman Türk Azınlığın Din ve Vicdan Özgürlüğü (Baş Müftülük ve Müftülükler Sorunu). Ankara: Seçkin, 2003.
• Çelik, Mehmet. Fener Patrikhanesi’nin Ökümeniklik İddiasının Tarihi Seyri. İzmir: Akademi Kitabevi, 2000.
• Çimani, Prokopiu (İpirotu). Apo İpsili Skopia I Patriarhe Konstantinupoleos. Atina, 1981.
• Çipof, Bojidar. Patrikhane ile Mücadelem Bulgar Eksarhlığı Vakfı’nda 15 Yıl. İstanbul: Kitap Matbaacılık, 2010.
• Çolak, Hasan - Bayraktar Tellan, Elif. The Orthodox Church as an Ottoman Institution : A Study of Early Modern Patriarchal Berats. İstanbul: The Isis Press, 2019.
• Drake, H.A. “The Church, Society and Political Power”. The Cambridge History of Christianity. ed. Margaret M. Mitchell - Frances M Young. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
• Düstur. I. Tertip, II. Cilt. İstanbul, 1862.
• Erdal, İbrahim. “Türk Basınına Göre; Patrikhane Konusu ve Patrik Araboğlu’nun İhracı Meselesi”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 33-34 (2004), 33-49.
• Erdem, Nilüfer. “Yunan Kaynaklarına Göre 1922 Yılında Batı Anadolu’da Otonom Devlet Kurmaya Yöne-lik Faaliyetler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi XIV/29 (2014), 97-140.
• Frazee, Charles A. Katolikler ve Sultanlar : Kilise ve Osmanlı İmparatorluğu 1453- 1923. çev. Cemile Erdek. İstanbul : Küre Yayınları, 2009.
• Geanakoplos, Deno J. “Bizans İmparatorluğu’nda Kilise ve Devlet: Sezaropapizm Sorununu Yeniden Düşünmek”. çev. Mustafa Alican. Tarih Okulu IX (2011), 169-198.
• Griçopulos, Tasos Ath. “VII. Grigorios Zervudakis”. Thiriskeftiki ke İthiki Engiklopedia (Din ve Ahlak Ansiklopedisi). C. 4. Atina, 1964.
• Güllü, Ramazan Erhan. Patrik Meletios Metaksakis ve İstanbul Rum / Ortodoks Patrikhanesi (1921-1923). İstanbul: Ötüken, 2017.
• Hussey, J. M. The Orthodox Church in the Byzantine Empire. Oxford: The Clarendon Press, 1990.
• Hürriyet Gazetesi. “Patrik Adaylarına Vatandaşlık Kapıda”. 22 Temmuz 2010. Erişim 06 Haziran 2021. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/patrik-adaylarina-vatandaslik-kapida-15387311
• Hürriyet Gazetesi. “Patrikhane’de bayram havası”. 22 Mayıs 2010. Erişim 28 Eylül 2021. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/patrikhane-de-bayram-havasi-14800980
• Hürriyet Gazetesi. “Patrikhanede itaatsizlik depremi! 2 numara görevden alındı”. 18 Mart 2021. Erişim 06 Haziran 2021. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/patrikhanede-itaatsizlik-depremi-2-numara-gorevden-alindi-41765520
• İnalcık, Halil. “The Status of the Greek Orthodox Patriarch Under the Ottomans”. Turcica 23/ (1991), 407-436. https://doi.org/10.2143/TURC.23.0.2014212
• İnci, Salih. Heybeliada Ruhban Okulu. İstanbul: Yedirenk Kitapları, 3. Basım, 2011.
• İnci̇, Salih. “Osmanlı Dönemi Fener Rum Patriklerinin Seçimi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (01 Nisan 2016), 9-58.
• İnci, Salih. “Üsküdarlı Bir Patrik Vasilios Yeorgiadis (1925-1929)”. Uluslar arası X. Üsküdar Sempoz-yumu Bildiriler Kitabı. X/215-231. Üsküdar Belediyesi Yayınları, 2019.
• Jorga, Nicolae. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. çev. Nilüfer Epçeli. 5 Cilt. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2009.
• Jorga, Nicolae. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. çev. Nilüfer Epçeli. 5 Cilt. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2009.
• Kaçar, Turhan. “Doğu Roma Başkentinde Patrik Seçimi: Ioannes Chrysostomus Örneği (Ms 398)”. ÖZSAİT ARMAĞANI Mehmet ve Nesrin Özsait Onuruna Sunulan Makaleler. ed. Hamdi Şahin. 225-232. Antalya: Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2011.
• Kaçar, Turhan. Geç Antikçağ’da Hristiyanlık : Doğu’da İsa doktrininin siyasi ve entelektüel tarihi. İstan-bul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2009.
• Karaca, Filiz. “Pişkeş”. DİA. 34/294-296. İstanbul: İSAM, 2007.
• Karpat, Kemal H. Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk. çev. Recep Boztemur. Ankara: İmge Kitabevi, 2004.
• Karpat, Kemal H. “Ottoman Views and Policies Toward the Orthodox Christian Church”. The Greek Ortho-dox Theological Review 31/1/2 (1986), 185-194.
• Katar, Mehmet. “Ortodokslukta Din-Devlet İlişkisi (Bizans Örneği)”. Dinler Tarihi Araştırmaları Seküler-leşme ve Dini Canlanma. ed. Ali İsra Güngör. VI/162-176. Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği, 2008.
• Kenanoğlu, M. Macit. Osmanlı Millet Sistemi : Mit ve Gerçek. İstanbul: Klasik Yayınları, 2004.
• Konortas, Paraskevas. “Osmanlı İmparatorluğunda En Üst Düzey Ruhban Sınıfının ve Özellikle Patriğin Konumu Üzerine Bazı Hipotezler (1453-1923”. Ortodoksia (II. Period) 7/3 (Selanik 2000), 461-480.
• Konortas, Paraskevas. “Tarihi Uzlaşmadan EntenteCordial’e?: İstanbul Ortodoks Patrikhanesi ile Osmanlı İdaresi Arasında İdeolojik ve Siyasi Amaç Birliği (15. Yüzyıl Ortası-16. Yüzyıl Sonu)”. çev. Yaman Aksu. Tarihi Siyasi Dini ve Hukuki Açıdan Ekümenik Patrikhane. ed. Cengiz Aktar. 27-68. İs-tanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Konstantinides, Chrysostomos. “The Ecumenical Patriarchate and the Ecumenical Patriarchs from the Treaty of Lausanne (1923) to the Present”. The Greek Orthodox Theological Review 45/1-4 (2000), 5-22.
• Kurat, Akdes Nimet. “Panslavizm”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XI/2-4 (1953), 241-278.
• Kurban, Dilek - Hatemi, Kezban. Bir ‘Yabancı’laştırma Hikâyesi: Türkiye’de Gayrimüslim cemaatlerin Vakıf ve taşınmaz Mülkiyet sorunu. TESEV Yayınları, 2009.
• Lacombe, J.V. Grégorie. “Chroniquedes Eglises Orientales”. Echosd’Orient, 23/133 (1924), 93-111.
• Lacombe, J.V. Grégorie. “Chroniquedes Eglises Orientales”. Echosd’Orient, 24/137 (1924), 86-116.
• M. Sharp, Andrew. Postmodern Çağda Ortodoks Hristiyanlar ve İslamiyet. çev. Seda Doğan. İstanbul: Tekin Yayınevi, 2016. http://www.dr.com.tr/Kitap/Postmodern-Cagda-Ortodoks-Hristiyanlar-ve Islamiyet/Andrew-M-Sharp/Din-Mitoloji/Hristiyanlik/urunno=0000000689411
• Macar, Elçin. Cumhuriyet Döneminde İstanbul Rum Patrikhanesi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Maluhos, Yeorgios P. Ego O İakovos. Atina: Ekdotikos Organismos Livani, 2002.
• Meray, Seha L. Lozan Barış Konferansı Tutanaklar - Belgeler 1 Kitap. VIII Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
• Meyendorff, Jean - Meyendorff, John. The Orthodox Church: Its Past and Its Role in the World Today. St Vladimir’s Seminary Press, 1996.
• Milliyet Gazetesi. “Bartholomeos: Çarmıha gerilmiş gibi hissediyorum”. 18 Aralık 2009. Erişim 23 Nisan 2020. https://www.milliyet.com.tr/siyaset/bartholomeos-carmiha-gerilmis-gibi-hissediyorum-1175352
• Oran, Baskın. Türk-Yunan İlişkilerinde Batı Trakya Sorunu. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1991.
• Osmanağaoğlu, Cihan. 1862 Rum Patrikliği Nizamatı Çerçevesinde Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi. İstanbul: On İki Levha Matbacılık, 2010.
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 5. Basım, 1999.
• Özel, Sibel. Heybeliada Ruhban Okulu ve Patrikhane. İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları, 2007.
• Religion, Science & the Environment. “Who is the Ecumenical Patriarch?” Erişim 06 Haziran 2021. http://www.rsesymposia.org/more.php?theitemid=3&catid=27
• Runciman, Steven. The Byzantine Theocracy. London: Cambridge University Press, 1977.
• Runciman, Steven. The Great Church in Captivity. Cambridge: Cambridge University Press, 1968.
• Seidler, G. L. Bizans Siyasal Düşüncesi : Bizans Halk Hareketlerinin İdeolojik Kökeni. çev. Mete Tunçay. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1980.
• Seyfeli, Canan. Millet Sistemi mi? Rum ve Ermeni Patrikliği’nin İdaresi ve Osmanlı Devlet Salnameleri (1847-1918). Konya: Çizgi Kitabevi, 2019.
• Stavridis, Vasilios. “A Concise History of The Ecumenical Patriarchate”. çev. George Dion Dragas. The Greek Orthodox Theological Review 45/1-4 (2000), 57-140.
• Stavridis, Vasilios. İstoria tu İkumeniku Patriarhiu 1453-Simeron. Selanik: Ekdotikos İkos Adelfon Kiriakidi, 1987.
• Stavridis, Vasilios. “Two Ecumenical Patriarchs from America: Meletios IV Metaxis and Athenagoras I Spyru (1948-1972)”. The Greek Orthodox Theological Review 44/1-4 (1999), 55-85.
• Şahin, M. Süreyya. Fener Patrikhanesi ve Türkiye. İstanbul: Ötüken, 1980.
• Tosun, Ramazan. “Patrik VI. Konstantin Arapoğlu’nun Mübadelesi”. Askeri Tarih Bülteni 46 (1999), 53-59.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi Cilt II. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 7. Basım, ts.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi : II. Selim’in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar. Ankara : Türk Tarih Kurumu, 7. Basım, 2009.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi : XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna Kadar. Ankara : Türk Tarih Kurumu, 7. Basım, 2011.
• Ware, Timothy. Ortodoks Kilisesi Doğu Hristiyanlığına Giriş. çev. Mehmet Katar - Arif Gören. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2019.
• Οικουμενικον Πατριαρχειον/Ecumenical Patriarchate. “Γαβριὴλ Β´ (II. Gabriel)”. Erişim 09 Ocak 2020. http://ec- patr.eu/list/index.php?lang=gr&id=229
• Οικουμενικον Πατριαρχειον/Ecumenical Patriarchate. “Μητροπολίτες / Αρχιεπίσκοποι του Θρόνου (Tahtın Metropolitleri/Başpiskoposları)”. Erişim 06 Haziran 2021. https://ec-patr.org/mitropolites-arxiepiskopoi-tou- thronou/
• Οικουμενικον Πατριαρχειον/Ecumenical Patriarchate. “Το Οικουμενικό Πατριαρχείο”. Erişim 30 Mayıs 2021. https://ec-patr.org/oikoymeniko-patriarxeio/
• Güneş. “‘Batı Trakya’da dini lider seçimini ipotek altına almışlardı. Patrikhane’de özgür seçim’” (23 Ekim 1991), 1.
• “BOA.HAT.,/180 / 8136, 3 Zilkade 1211 (30 Nisan 1797)”, 03 Nisan 1211.
• “HAT., 184/ 8513, 1204 Zilhicce 29 (9 Eylül 1790)”, 29 Eylül 1204.
• “HAT. /270, / 15764, 29 Zilhicce 1220 (20 Mart 1806)”, 29 Mart 1220.
• İmerologion tu İkumeniku Patriarhiu Etus 2009. Selanik: Ekdosis İkumeniku Patriarhiu, 2009.
• Tercüman. ““İstanbul Valiliği patriklik makamı için kararı Sen Sinod Meclisine bıraktı. Saygısız Yunanlı utansın"” (22 Ekim 1991), 1.
• https://www.sabah.com.tr/yasam/2011/03/07. “mubadil_patrik_86_yil_sonra_huzura_kavustu”, ts. Erişim 06 Haziran 2021
• “MV. (Meclis-i Vükela Mazbataları)102, / 41, 18.Safer 1319 /1901”, Safer /1901 1319.
• Hürriyet. “‘Patrik adaylarına kısıtlama olmadı’” (23 Ekim 1991), 1.
• “Y.EE.(Yıldız Eas ve Sadrazam Kamil Paşa)38 / 85, 14 Cemaziyülahir /1312 (13 Aralık 1894”, 14 Aralık 1312.
• Ortodoksia 21 (1946), 37-147; Ortodoksia 23 (1948), 335-336.