İSLAM SANATINDA SOYUTLAMA VE MEKÂN ALGISI

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 99 - 122, 31.03.2022

Mehmet Ali Genç

https://doi.org/10.33415/daad.1012162

Öz

Çok geniş coğrafyaya yayılmış olan İslâm sanatı alanında yeterince yayın bulunmasına karşılık İslâm sanatının iç anlamı ve biçim dili yönünden incelenmesinin yeterince yapılmadığı görülmektedir. Bu çalışmada, İslâm medeniyetinin görsel sanatlarına yansımış olan soyutlama ve mekân algısının irdelenmesi amaçlanmıştır.
Sanatın görsel biçim dili, mekân içinde ifade edilmektedir. Genel olarak dikey mekân ve yatay mekân olarak ayrılan bu mekânlara bakılarak sanatın köken ve aidiyeti hakkında fikir edinilebilmektedir. Fetihlerle farklı kültür ve medeniyetlerin sanat yaklaşımlarından yararlanarak yeni sentezlere ulaşmış olan İslâm medeniyeti, kendine has bir sanat grameri oluşturmuştur. Görülen gerçeğin ötesine geçmekte olan İslam sanatı, sade ve grafiksel bir soyutlamayı dikey bir mekân içinde göstermektedir. Sanata çoklu bakış ve çoklu zaman boyutu sağlayan dikey mekân, gerçeğin doğru ifade edilmesini sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslâm sanatı, sanat ve biçim, soyut sanat, dikey mekân, yatay mekân

Teşekkür

Teşekkürler

Abstraction and Space Perception in Islamic Art

Öz

Although there are enough publications in Islamic art, which is spread over a wide geography, it is seen that the examination of Islamic art in terms of its inner meaning and form language is not done enough. This study aims to examine the abstraction and the perception of space, which are reflected in the visual arts of Islamic civilization.
The visual form language of art is expressed in space. By looking at these spaces, which are generally divided into vertical and horizontal spaces, an idea about the origin and belonging of art can be obtained. The Islamic civilization, which has reached new syntheses by benefiting from the artistic approaches of different cultures and societies with the conquests, has created a unique art grammar. Islamic art goes beyond the visible reality and shows a graphical and straightforward abstraction in a vertical space. This space, which provides multiple perspectives and multiple time dimensions to art, ensures the correct expression of the truth.

Anahtar Kelimeler

Islamic art, art and form, abstract art, vertical space, horizontal space

Kaynakça

• Altıntaş, Ramazan. İslam Düşüncesinde Tevhid ve Estetik İlişkisi. İstanbul: Pınar Yayınla-rı, 2002.
• Arınç, Cihat. “İslam Estetiğini Yeniden Düşünmek: Oliver Leaman’ın Islamic Aesthetics: An Introduction Adlı Eseri Üzerine”. Dîvân 21 (2006), 127-168.
• Arnold, Thomasw. “İslam Dünyasında Resmin Menşeleri”. çev. Hilmi Ömer. Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 4/16 (1930), 1-19.
• Aydeniz, Hüsnü. “Din-Sanat İlişkisine Gelenekselci Bir Yaklaşım (Seyyid Hüseyin Nasr Örneği)”. İslâm ve Sanat. ed. Ahmet Ögke. 181-204. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Aydoğan, Mustafa. “Vücut ve Yön”. İslâm ve Sanat. ed. Ahmet Ögke. 20-21. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Ayvazoğlu, Beşir. Aşk Estetiği. İstanbul: Kapı Yayınları, 6. Basım, 2021.
• Berger, John. Görme Biçimleri. çev. Yurdanur Salman. İstanbul: Metis Yayınları, 27. Basım, 2020.
• Bingöl, Yüksel. “İslâm ve Modern Sanat”. İslâm ve Sanat. ed. Ahmet Ögke. 65-91. İs-tanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Burckhardt, Titus. Aklın Aynası Geleneksel Bilim ve Kutsal Sanat Üzerine Denemeler. çev. Volkan Ersoy. İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.
• Burckhardt, Titus. İslam Sanatı Dil ve Anlam. çev. Turan Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
• Cabrera, Hashim. İslam ve Çağdaş Sanat. çev. İbrahim Ayberk. Ankara: Hece Yayınları, 2017.
• Cansever, Turgut. “İslam Mimarisi Üzerine Düşünceler”. Divan 1 (1996), 119-146.
• Cansever, Turgut. Şehir ve Mimari. İstanbul: Ağaç Yayıncılık, 1992.
• Çalışkan, Adem. “İslam Estetiği Üzerine Bir Deneme”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1998), 323-350.
• Çam, Nusret. İslamda Sanat Resim ve Mimari. Ankara: Elektronik İletişim Ajansı, 1994.
• Çaycı, Ahmet. İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palet Yayınları, 2017.
• Göktaş, Yakup. “Türkiye’de Geleneğin Reddi ve Ortaya Çıkan Estetik Sorunlar”. Ekev Akademi Dergisi 16/50 (2012), 187-196.
• Hafız, Muharrem. “Gelenekselci Ekolün Kutsal Sanat Doktrini”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni. thk. Bayram Ali Çetinkaya. 26/827-857. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
• Hafız, Muharrem. “Platon, Aristoteles ve Plotinus’ta Mimesis Teorisi” Journal of Islamic Research 26/1 (2015), 45- 52.
• İpşiroğlu, Mazhar Ş - İpşiroğlu, Sabahattin. Avrupa Resminde Gerçek Duygusu. İstanbul: Hayalperest Yayınevi, 2013.
• İpşiroğlu, Nazan - İpşiroğlu, Mazhar Şevket. Sanatta Devrim. İstanbul: Hayalperest Yayınevi, 2011.
• Koç, Turan. İslâm Estetiği. İstanbul: İsam Yayınları, 2008.
• Koç, Turan. “İslâm Estetiği ve Sanatı”. İslâm ve Sanat. ed. Ahmet Ögke. 23-29. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Koç, Turan. İslâm Sanat Geleneği ve Estetik. İstanbul: İsam Yayınları, 2. Basım, 2009.
• Konak, Ruhi. Boş Özne Dolu Nesne. İstanbul: Lâkin Yayınları, 2017.
• Kutup, Muhammed. İslam Düşüncesinde San’at. İstanbul: Fikir Yayınları, 1979.
• Leppert, Richard. Sanatta Anlamın Görüntüsü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017.
• Mutluel, Osman. S. Ahmet Arvasi’de İslam Estetik ve Sanatı. İstanbul: Lord Matbaası, 2012.
• Mülayim, Selçuk. İslam Sanatı. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
• Ögke, Ahmet. “Açılış Konuşması”. İslâm ve Sanat. ed. Ahmet Ögke. 20-21. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Özger, Mehmet. “İslam Sanatı ve Estetiğinde Hakikat ve Mecaz”. İslami İlimler Dergisi 8/1 (2013), 311-321.
• Özgül, Gönül Eda. “Farklı Bir Görme Biçimi Olarak Tasvir: Matrakçı Nasuh’un Topogra-fik Tasvirleri”. Milli Folklor 24/96 (2012), 170-189.
• Pekpelvan, Belgin. “Türkiye’de Gelenekli ve Çağdaş Sanatta Anlatım Biçimi”. Sosyal Bilimler Dergisi 2/2 (2009), 66-82.
• Saz, Süleyman - Yıldız, Şenay. “Titus Burckhardt: İslam Sanatına Aşk(ın)cı Bir Bakış”. TJSS 3/3 (2019), 277-284.
• Tahir, Hüseyin - Behzad, Zade. “Minyatürün Tekniği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (1953), 29- 32.
• Tansuğ, Sezer. Resim Sanatının Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 3. Basım, 1995.
• Tartı, Nevzat. “Sanat İle Dinin Bazı Ortak Yönleri Üzerine Bir Deneme”. İslâm ve Sanat. ed. Ahmet Ögke. 33-44. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Taşpınar, İsmail. “Titus Burckhardt ve Mimaride Dini Sembolizm”. Milel ve Nihal 14/2 (2017), 160-174. https://doi.org/10.17131/milel.377641
• Worringer, Wilhelm. Soyutlama ve Özdeşleyim. çev. İsmail Tunalı. İstanbul: Hayalperest Yayınevi, 1. Basım, 2017.
• Yetkin, Suut Kemal. İslam Mimarisi. Ankara: Türk İslam Sanatları Enstitüsü Yayımları, 1959.
• Yetkin, Suut Kemal. “İslam Minyatürünün Estetiği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi 2/1 (1953), 3-40.
• Yetkin, Suut Kemal. “İslâm Sanatının Mahiyeti”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (1952), 45-47.
• Yurdaydın, Hüseyin Gazi. “İslam Resminin Menşeleri ve Başlangıçları”. Ankara Üniver-sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1954), 31-56.