A Shaykh Al-Islam Guiding The Sultan with Her Intuition in the Otto-man Empire: Ankaravî Mehmed Emin Efendi (Öl. 1098 /1687)

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 313 - 337, 31.03.2022

Ali Aslan Topçuoğlu

https://doi.org/10.33415/daad.1049456

Öz

Mehmed Emin Efendi, who is known as Ankaravî about her birthplace, received knowledge from different scholars in the Ottoman education system and served as a professor in the Sahn-ı Semân and Süleymaniye madrassas. In addition, Mehmed Emin Efendi, a fatwa surety and a kadi in different places, was appointed as a judge in Rumelia. During this duty, he acted as the deputy of sheikh al-Islam Minkârîzâde Yahyâ Efendi due to his disease. In 1685, he was appointed as a judge for the second time and then as a sheikh al-Islam instead of Çatalcalı Ali Efendi. He was fond of hunting during his Shaykh al-Islam, IV. Mehmed Emin Efendi, who took an active role in preventing a possible uprising by convincing Mehmed to deal with his primary duty due to his staying away from state affairs and bad news from the fronts, gathered the fatwas he gave, especially during his sheikh al-Islam period under the name "Fetava-yi Ankaravî.” On the other hand, after he was dismissed from Rumelia qazaskari in 1676, he wrote an annotation for his work called "Tenvîru'l Ebsâr", which was compiled from reliable books by Timurtaşî, one of the Hanafi fiqh scholars, while he was residing in Ankara. Mehmed Emin Efendi, who also has works on tafsir, is one of the important figures who inspired the next generations with her knowledge in religious sciences from previous periods.

Anahtar Kelimeler

Faqih, Madressa, Shaykh al-Islam, Fatwa, Hashiye

OSMANLIDA FERASETİYLE PADİŞAHA YÖN VEREN BİR ŞEYHÜLİSLAM: ANKARARAVÎ MEHMED EMİN EFENDİ (Öl. 1098/1687)

Öz

Doğduğu yere nispetle Ankaravî diye anılan Mehmed Emin Efendi, Osmanlı eğitim sisteminde farklı âlimlerden ilim tahsil etmiş, Sahn-ı Semân ve Süleymaniye medreselerinde müderrislik görevinde bulunmuştur. Ayrıca fetva eminliği ve farklı yerlerde kadılık yapan Mehmed Emin Efendi, Rumeli kazaskerliğine tayin edildikten sonra bu görevi esnasında Şeyhülislâm Minkârîzâde Yahyâ Efendi’nin rahatsızlığı nedeniyle ona vekâlet etmiştir. 1685 yılında ikinci defa kazaskerliğe ve sonrasında Çatalcalı Ali Efendi’nin yerine şeyhülislamlık görevine getirilmiştir. Şeyhülislamlığı esnasında avcılığa düşkün olmasıyla bilinen IV. Mehmed’in devlet işlerinden uzak kalması ve cephelerden gelen kötü haberler sebebiyle onu asli göreviyle uğraşmaya ikna ederek muhtemel ayaklanmayı önlemede etkin bir rol üstlenen Mehmed Emin Efendi, bilhassa şeyhülislamlığı döneminde verdiği fetvaları “Fetâvâ-yı Ankaravî” adı altında toplamıştır. Diğer taraftan 1676’da Rumeli kazaskerliğinden azledildikten sonra Ankara’da ikamet ettiği dönemde Hanefî fıkıh âlimlerinden Timurtâşî’nin güvenilir kitaplardan derleyerek telif ettiği “Tenvîru’l Ebsâr” adlı eserine hâşiye yazmıştır. Bunun yanında tefsirle ilgili çalışmaları da bulunan Mehmed Emin Efendi, önceki dönemlerden almış olduğu dinî ilimlerdeki birikimiyle sonraki nesillere ilham kaynağı olan önemli simalardan biridir.

Anahtar Kelimeler

Fâkîh, Medrese, Şeyhülislam, Fetva, Hâşiye

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed. “Fetâvâ-yı Ankaravî”, TDV İslam Ansiklopedisi. 12/438-439. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Altunsu, Abdulkadir. Osmanlı Şeyhülislamları. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1972.
• Atar, Fahrettin. “Fetva”. 12/486-496. TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Aydın, Hakkı. İslam Hukuku ve Molla Fenârî. İstanbul: İşaret Yayınları, 1991.
• Aydın, Mehmet Akif. Osmanlı Devleti’nde Hukuk ve Adalet. İstanbul: Klasik Yayınları, 2. Baskı. 2017.
• Baltacı, Cahit. “Arpalık”, TDV İslam Ansiklopedisi. 3/392-393. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• ……., “Fahredîn-i Acemî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 12/82. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• el-Bağdâdî, İsmâil Paşa. Hediyetü’l- ‘arifîn esmâ’ü’l- müellifin ve asârü’l- musannifin. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ-it Turasil Arabî, 1955.
• Baysun, M. Cavit. “Mehmed IV”. İslâm Ansiklopedisi. 12 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basıme-vi, 1993.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhatı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1992.
• Bursalı Mehmet Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. haz. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınevi, tsz.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (Ankara: Aydın Kitabevi Yayınla-rı, 11. Baskı, 1993.
• İlmiyye Sâlnâmesi. haz. Seyyit Ali Kahraman- Ahmet Nezih Galitekin- Cevdet Dadaş. İstan-bul: İşaret Yayınları, 1998.
• İpşirli Mehmet. “Şeyhülislâm”. TDV İslam Ansiklopedisi. 39/91-96. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• ---------, “Kazasker”. TDV İslam Ansiklopedisi. 25/14-143. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Kazıcı, Ziya. İslâm Müesseseleri Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1991.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemü’l müellifîn terâcimü musannifi’l- kütübi’l Arabiyye. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r Risâle, 1414/1993.
• el-Muhibbî, Muhammed Emin b. Fazlullah b. Muhibbillah ed-Dımeşkî. 4 Cilt. Hülâsetü’l –eser fî terâcimi a’yâni’l –karni’l- hâdî ‘a’şer. Beyrut: 1290.
• Müstakimzâde Süleyman Sâdettin. Devhatü’l Meşayih. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1978.
• Nugay, Kübra, Şeyhülislam Mehmed Emin Ankaravî’nin Fetâvâ-yı Ankaravî Adlı Eserinde-ki Metodu (Aile Hukuku Örnekliğinde). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bi-limler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Ortaylı İlber. “Kadı”. TDV İslam Ansiklopedisi. 24/69-73. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Özcan, Tahsin. “Mehmed Emin Efendi, Ankaravî”. 28/461-462. TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• -------, “Köprülü Fâzıl Ahmed Paşa”. TDV İslam Ansiklopedisi. 22/260-263. Ankara: Tür-kiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Özel, Ahmet. Hanefî Fıkıh Âlimleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Baskı, 2013.
• -------, “Timurtâşî Muhammed b. Abdullah”, TDV İslam Ansiklopedisi. 41/188-189. İstan-bul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 2 Baskı, 1971.
• Sâmî, Şemseddin. “Şikâr”. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 3. Baskı, 1989.
• Silâhdar Mehmed Ağa. Silahtar Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Süreyyâ, Mehmed. Sicilli Osmanî. 6 Cilt. çev. Seyyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Şeyhî Mehmed Efendi. Vekâyiü’l fuzalâ. 3 Cilt. nşr. Abdulkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayın-ları, 1989.
• Unan, Fahri. “Sahn-ı Semân”. TDV İslam Ansiklopedisi. 35/532-534. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 6. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi, 6. Baskı, 1988.
• --------, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 4. Baskı, 2014.
• Yakıt, İsmail. “Şeyhülislam Ankaravî Mehmed Efendi”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 51(Aralık 1987), 9-42.
• ez-Ziriklî, Hayreddin. el-A’lam Kâmûsu terâcim. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l İlm li’l Melayin, 15. Baskı, 2002.