God and Human Conceiving According to Sehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 635 - 664, 31.03.2022

Mustafa Ünverdi , Veysi Ünverdi

https://doi.org/10.33415/daad.1049541

Öz

This article aims to examine the views of Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi about God and man. The opinions of Filibeli, one of the last period Ottoman thinkers, on the concepts of God and humans are philosophical and mystical. When positivist thought, which denies God and spirit, became widespread, Filibeli's defence of religion was based on the view of Wahdat al-wujud. Filibeli, who argues that there is only one truth with the attribute of existence, defines man as a manifestation and reflection of Allah's command, will, and power attributes. According to him, man is the unity of soul and body. The only being with a personality on earth is man, and this feature gives him understanding and morality. The only be-ing with a personality on earth is man, and this feature gives him insight and morality. Although He realized that such interpretations, especially seen in Western thought, would lead to secularization and from there to deism, and gave weight to the concept of God embodied in the idea of unity of existence with a unique interpretation. The human interpretation of Filibeli, who reduced the truth to a single entity, is in a close relationship with the spirit and religion. We believe that examining Filibeli's views in this period when anti-religion gained momentum under the shadow of secularism will contribute to the solution of today's prob-lem of creed and kalam.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Şehbenderzade, Filibeli, God, Human, Wahdat al-wujud, Materialism

ŞEHBENDERZÂDE FİLİBELİ AHMED HİLMİ’NİN ALLAH VE İNSAN TASAVVURU

Öz

Bu makalenin amacı Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi’nin Allah ve insan hakkındaki görüşlerini incelemektir. Son dönem Osmanlı düşünürlerinden olan Filibeli’nin Allah ve insan kavramlarına ilişkin görüşleri felsefî ve tasavvufî niteliktedir. Tanrı ve ruhu inkâr eden pozitivist düşüncenin yaygınlık kazandığı bir dönemde Filibeli’nin din savunusu temelde vahdet-i vücûd görüşüne dayanmaktadır. Vücûd sıfatına sahip tek hakikatın olduğunu savunan Filibeli, insanı Allah’ın irade ve kudret sıfatlarının bir tecellisi ve yansıması olarak tanımlar. Ona göre insan ruh ve cesedin vahdetidir. Yeryüzünde şahsiyet sahibi yegâne varlık insan olup ona bu özelliğini idrak ve ahlak sahibi oluşu verir. Ahlak için dinin zorunlu olması, insanın dine muhtaç oluşunun temel sebebi niteliğindedir. Filibeli vahdet-i vücûdu savunsa da Allah tasavvurunda teşbihi reddetmiştir. Keza Filibeli aşırı tenzihî yoruma çıkmışsa da özellikle Batı düşüncesinde görülen bu tip yorumların dünyevileşmeye ve oradan da deizme yöneleceğini fark etmiş ve kendine has bir yorumla vahdet-i vücûd düşüncesinde somutlaşan Tanrı tasavvuruna ağırlık vermiştir. Hakikati tek varlığa indirgemiş olan Filibeli’nin insan yorumu, ruh ve din ile sıkı bir ilişki içerisindedir. Sekülerizmin gölgesinde din karşıtlığının ivme kazandığı bu dönemde Filibeli’nin görüşlerini incelemek, günümüz akaid ve kelam probleminin çözümüne katkı sağlayacağına inanıyoruz.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Şehbenderzâde, Filibeli, Allah, İnsan, Vahdet-i Vücûd, Materyalizm

Kaynakça

• Âlûsî, Muhammed. Rûhu’l-Meânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Aydın, Ömer. “Filibeli Ahmed Hilmi’nin Din Anlayışı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Dergisi 4 (2001), 69-85.
• Bigiyef, Musa Carullah. Büyük Mevzûlarda Ufak Fikirler. haz. Musa Bilgiz. Ankara: Kitâbiyât, 2001.
• Bigiyef, Musa Carullah. Hatun. haz. Mehmet Görmez. Ankara: Otto Yayınları, 2014.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Sahih-i Buhârî. thk. Mustafa Dîb Elboğa. Yemâme-Beyrut:Dâru İbn Kesîr, 1987.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2002.
• Coşkun, İbrahim. “Filibeli Ahmet Hilmi’nin Allah Tasavvuru”. Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. 07-09 Mayıs 2014. İstanbul, 2014, 319-345.
• Coşkun, İbrahim. Ateizm ve İslam. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Culi, Rabbi Yaakov. MeAm Lo’ez, Yaratılış 2:7 tefsiri, t.y. http://meamloez.net/2018/05/03/yaratilis-27/ (İnternet Erişim: 20.12.2021).
• Doğan, Cem. “Filibeli Ahmed Hilmi’nin Geç Dönem Osmanlı Materyalistlerine Cevapla-rı”. Kutadgubilig Felsefe Bilim Araştırmaları 24 (2013), 254-282.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ. Mısır: es-Saâde, 1974.
• Filibeli, Şehbenderzâde Ahmed Hilmi. Hikmet Yazıları. haz. Ahmet Koçak. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Filibeli, Şehbenderzâde Ahmed Hilmi. Huzûr-ı Akl ü Fende Mâddiyyûn Meslek-i Dalâle-ti. haz. Erdoğan Erbay-Ali Utku. Konya: Çizgi Kitapevi, 2012.
• Filibeli, Şehbenderzâde Ahmed Hilmi. Beşeriyetin Fahr-i Ebedîsi Nebimizi Bilelim. haz. Rukiye Özer. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2017.
• Filibeli, Şehbenderzâde Ahmed Hilmi. Allah’ı İnkar Mümkün müdür? Yahut Huzur-ı Fende Mesâlik-i Küfür. haz. Saliha Çetinkaya. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2019.
• Filibeli, Şehbenderzâde Ahmet Hilmi. Ruh Hallerinin İlmi -İlm-i Ahvâli’r-Rûh-. haz. Hicret Osta. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2019.
• Filibeli, Şehbenderzâde Ahmed Hilmi. İnsanlık Âlemi Akvâm-ı Cihân. haz. Abdullah Tarık Ömeroğlu. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2021.
• Filibeli, Şehbenderzâde Ahmed Hilmi. Üss-i İslâm. haz. Hicret Yavuz. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2021.
• Gaskin, Charles Addison. The Quest for Eternity: An Outline of the Philosophy of Reli-gion. Harmondsworth: Penguin Books, 1989.
• Kaya, Mahmut. “Tasavvur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansikopledisi. 40/126-127. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kılıç, Mustafa Erol. “Muhyiddîn İbnu’l-Arabî’de Varlık ve Mertebeleri”. İstanbul: Mar-mara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
• Koçak, Ahmet. “Bir Balkan Muhaciri: Filibeli Ahmed Hilmi ve “Hikmet” Gazetesinde Balkanlar”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2/2012 (Balkan Özel Sayısı), 252-273.
• Tanrıverdi, Hasan. “Vahdet-i Vücûd ve Panteizm Karşılaştırması”. Dini Araştırmalar 14/40 (2012), 65-89.
• Tirmizî, Muhyammed b. Îsâ. Sünen-i Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Ülken, Hilmi Ziya. “Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi”. haz. Hüseyin Rahmi Yananlı. İslâm Tarihi. İstanbul: Huzur Yayınevi, 2021.
• Yıldız, Nedim. “İnsanın Arayışı: Kendini Bilmek’. Felsefe Arkivi 36/1, 2012, 7-15.