Cemheretu’l-Emsâl’de أفعل من Kalıbında Gelen Hayvan Motifli Deyimler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 157 - 180, 31.03.2023

Yusuf Bildik

https://doi.org/10.33415/daad.1205096

Öz

Kültür, bir toplumun tarihi boyunca biriktirdiği yaşanmışlıklar, acılar ve sevinçler bütünüdür. Atasözleri ve deyimler ise bu kültüre ait geçmişin arıtılıp öze indirilmiş halleridir. Zira her bir atasözü ve deyimin arkasında bir sebep ya da hikâye bulunmaktadır. İnsanlarla birlikte bu dünyayı paylaşan ve insan hayatının değişmez parçalarından birisi olan hayvanların, atasözü ve deyimlerde zikredilmemiş olması düşünülemez. Öyle ki bütün dillerde var olan deyimlerde hayvanlara da yer verilmiş olması, atasözü ve deyimlerin, kültürlerin özeti olduğu fikrine daha uygundur. Atasözleri bir yargı bildirirken deyimler bir kavram ya da durumu açıklamaktadır. Bu çalışmaya konu olan deyimlerde, genellikle hayvanların fiziksel ya da psikolojik davranışlarına benzetmeler yapılmaktadır. Bir hayvanın kurnaz, diğerinin inatçı olması bu duruma örnek verilebilir. Deyimlere konu olan hayvanların türleri ise tamamen o kültürün yaşatıldığı coğrafya ile bağlantılıdır. Zira deniz kıyısına kurulmuş bir medeniyet ile denizden uzak bir medeniyetin yaşam biçimi değişkenlik gösterdiği gibi kullanılan deyimler de değişken olabilir. Bir yerde deniz hayvanlarının ismi daha fazla deyimlere konu edilirken diğer yerde bu hayvanların ismi çok zikredilmeyebilir. Bu çalışmamızda da Cemheretu’l-emsâl isimli mesel kitabında أفعل من veznindeki deyimlerden hayvan motifli olanlar incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Deyim, Hayvan Motifleri, Ebû Hilâl el-Askerî, Cemheretu’l-emsâl

An Investıgatıon On Anımal Motıf Idioms İn أفعل من Meter İn Cemheretu'l-Emsâl

Öz

Culture is the totality of experiences, pains, and joys that society has accumulated throughout its history. Proverbs and idioms are the refined and reduced versions of this culture. Because there is a reason or a story behind every proverb and idiom, it is unthinkable that animals, which share this world with people and are one of the invariable parts of human life, are not mentioned in proverbs and idioms. The fact that animals are also included in idioms in all languages is more appropriate for the idea that proverbs and idioms are summaries of cultures. Proverbs express judgment, while idioms describe a concept or situation. In the idioms that are the subject of this study, analogies are usually made to animals' physical or psychological behaviors. An example is that one animal is cunning, and the other is stubborn. The types of animals that are the subject of idioms are entirely related to the geography where that culture is lived. Because the lifestyle of a civilization established on the seaside and civilization far from the sea may vary, and the idioms used may also be variable. In one place, the names of sea animals are subject to more idioms, while in another place, the names of these animals may be mentioned little. In this study, the idioms with animal motifs in the أفعل من meter in the parable book called Cemheretu'l-emsâl were examined.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Idiom, Animal Motifs, Abu Hilâl al-Askerî Cemheretu’l-emsal

Kaynakça

• Afîf, Abdurrahman. “el-Emsâlu-arabiyye ala sîgati efâli’t-tafdîl”. el-Mecelletu’l-arabiyye li’l-’ulûmi’l-insâniyye 6/21 (1986), 40-86.
• Akalın, Şükrü Halûk - diğerleri. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. Basım, 2011.
• Arslan, Ahmet Turan. “Askerî, Ebû Hilâl”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1991.
• Askerî, Ebû Hilâl. Cemheretu’l-emsâl. (2 cilt) thk. Ebu’l-Fazl İbrâhim - Kutâmış Abdulmecîd. (2. bs.) Beyrut: Dâru Cîl, 1988.
• Balaban, Adem - Seçkin, Armağan. “Türkçe Deyim ve Atasözleri Perspektifinden Evcil Hayvan İsimlerinin Türk Kültürüne Yansıması”. Bildiri Kitabı. Tirana: Hena e Plote Beder University, 2015.
• Doğan, Ahmet. Deyimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Basım, 1995.
• Durmuş, İsmail. “Mesel”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 29. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2004.
• Halaylı, Kemal. Mu’cemu kunûzi’l-emsâl ve’l-hikemi’l-’arabiyye. Beyrut: Mektebetu Lubnân Nâşirûn, 1998.
• Hamevî, Yâkût. Mu’cemu’l-udebâ İrşâdu’l-erîb ilâ ma’rifeti’l-edîb. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru’l-garbi’l- İslâmî, 1993.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-muellifin Terâcimu musannifî’l-kutubi’l-’arabiyye. Beyrut: Muessesetu’r- Risâle, 1993.
• Kıftî, Cemâlu’d-din Ebû’l-Hasan. İnbâhu’r-ruvat ʿalâ enbahi’n-nuhât. thk. Ebu’l-Fadl İbrâhim. Beyrut: Muessesetu’l-kutubi’s-sekafiyye, 1986.
• Meydânî, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim el-. Mecmau’l-emsâl. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid. Kahire: Matbaatu’s-sunneti’l-Muhammediyye, 1955.
• Nuveyhid, Âdil. Mu’cemu’l-mufessirîn min sadri’l-İslâm vehatta asri’l-hâzır. Beyrut: Muessesetu Nuveyhid, 1988.
• Serkîs, Yûsuf b. İlyân. Mu’cemu’l-matbu’âti’l-’arabiyyeti ve’l-muarraba. Mısır: Matbaatu Serkîs, 1928.
• Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. Buğyetu’l-vuât fî tabakâti’l-lugaviyyin ve’n-nuhât. thk. Ebu’l-Fadl İbrâhim. Kahire: Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1964.
• Şahin, Şener. “Mecmau’l-emsâl’de Yer Alan أَفْعَلُ Veznindeki Hayvan Konulu Deyim ve Atasözleri Üzerine Bir İnceleme”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2008), 177-191.
• Yanar, Ahmet. Hayvan Motifli Atasözleri ve Deyimlerimiz. Ankara: Devran Matbaacılık, 1997.
• Yurtbaşı, Metin. Sınıflandırılmış Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Barış Matbaası, 2012.
• Ziriklî, Hayreddîn. el-A’lâm Kâmusu’t-terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-’arab ve’l-musta’ribîn ve’l- musteşrikîn. Beyrut: Dâru’l-’ilmi’l-melâyîn, 2002.