TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE DUYU EYLEMLERİ

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 25 - 49, 15.06.2021

Merve Demirbaş

Öz

Duyular hayatı anlama ve anlamlandırmada dolayısıyla
iletişimde önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle duyu kavramı
tıbbi fizyoloji, psikoloji, felsefe, dilbilim, eğitim bilimleri gibi
pek çok alanda çalışılmış, üzerine çeşitli araştırmalar
yapılmıştır. Bu araştırmalar çalışıldığı disiplinler dolayısıyla
farklılıklar gösteriyor gibi görünse de aslında hepsinin ortak
paydası aynıdır. Bu bağlamda çalışmada duyu ve algı
kavramları tıbbi fizyoloji, psikoloji, felsefe ve dilbilimdeki
bakış açılarından hareketle ele alındı ve elde edilen verilerden
hareketle duyu tasnifi yapılmaya çalışıldı. Duyu eylemlerinin
algı eylemleriyle birlikte veya algı eylemlerinin alt başlığı
şeklinde verildiği görülmektedir. Bu çalışmada yalnızca duyu
anlamı olan eylemlere yer verildi, algı eylemleri çalışmaya
dâhil edilmedi. Kimi araştırmacıların ise duygu eylemlerini
de duyu eylemleri içerisinde aldığı görülmektedir. Ancak bu
çalışmada duygu eylemleri, duyu eylemi olarak kabul
edilmediği için yer verilmemiştir. Yapılan tasniften hareketle
çalışmada duyu anlamı olan eylemler önce Türk Dil Kurumu
Türkçe Sözlükten ardından Türkmen Diliniñ Düşündirişli
Sözlüği’nden tespit edildi. Tespit edilen duyu eylemlerinin
tamamı anlamlarına göre, kılınışlarına göre ve kullanım
etiketlerine göre sınıflandırıldı. Yapılan sınıflandırmada elde
edilen veriler tablolar, şemalar ve grafiklerle karşılaştırmalı
olarak gösterildi.

Anahtar Kelimeler

Duyu, duyu eylemi, Türkiye Türkçesi, Türkmen Türkçesi

SENSE VERBS IN TURKISH AND TURKMEN LANGUAGES

Öz

Senses have had a significant role in communication with
respect to understanding and interpreting life. Therefore, the
notion of sense has been studied in plenty of fields such as
medical physiology, psychology, philosophy, linguistics,
educational sciences and various researches have been done
on it. Though these researches seem to be differing from one
another due to the disciplines under which they are studied,
their common grounds of each are basically same. In this
context, the notions of sense and perception was addressed in
this study with reference to the perspectives in medical
physiology, psychology, philosophy and linguistics and based
on the acquired data, a classification of senses was tried to
perform. It has been observed that the sense verbs are
presented either along with the verbs of perception or a subheading of the verbs of perception. From this point forth, only
the verbs that have a meaning of sense are included in this
study whereas the verbs of perception aren’t. It is found out
that some researchers implicate the verbs of emotions into the
verbs of senses. Nevertheless, the verbs of emotion aren’t
involved in this study since they aren’t considered as the verbs
of senses. With reference to the conducted classification, the
verbs having a meaning of sense were confirmed in the
Turkish Dictionary of the Turkish Language Association and
then in Turkman Explanatory Dictionary. All of the
confirmed sense verbs were classified as per their meanings,
manners of action and usage labels. The acquired data as a
result of the performed classification were comparatively
indicated in tables, charts and graphics

Anahtar Kelimeler

Sense, verb of sense, Turkish language of Turkey, Turkmen Turkish

Kaynakça

• Aristoteles, (çev. Aygün, Ö; Sev, Y. G.) (2018) Ruh Üzerine, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Ayan, Ekrem; Türkdil, Yakup (2004) “Anlam Bilimi Açısından Kazak Türkçesinde Görme Duyu Eylemleri” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, s. 26 - 41.
• Biray, Nergis (2007) “Kazak Şivesi ve Denizli Ağzında Kök Halindeki Benzer İdrak Eylemlerinde Anlam Farklılaşmalar” I. Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yayınları, s. 307 - 314
• Croft, William (2010) Verbs Aspect and Argument Structure, Unıversity of New Mexico
• Cüceloğlu, Doğan (2006) İnsan ve Davranışı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Erdem, Mevlüt (2016) “Türkçede Fiillerin Sınıflandırma Sorunları” Turkish Studies, s. 185-200.
• Hall ve Guyton. (çev. Solakoğlu, Z.), (2013), Tıbbi Fizyoloji, İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri.
• Hirik, Erkan (2017) ” Türkiye Türkçesinde Duyu Eylemlerinde Anlam ve Kelime Sıklığı İlişkisi” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s. 53 - 74.
• Ibarretxe-antunano, Iraide (1999) Polysemy and Metaphor in Perception Verbs: A Cross-Linguistic Study. University of Edinburgh.
• Kamchybekova, Kiyal (2010) Kırgız Türkçesinde Duyu Eylemleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri Anabilim Dalı.
• Levin, Beth, (1999) English Verb Classes and Alternations, London: The University of Chicago Press.
• Morgan, Clifford T. (Karakaş, S; Eski, R.) (2011), Psikoloji'ye Giriş, Konya: Eğitim Kitabevi Yayınlar.
• Platnik, Rod (çev. Geniş, T.) (2000) Psikoloji'ye Giriş. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Tanalp, Rüknettin (1975) Duyu Fizyolojisi, Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp ve Eczacılık Fakülteleri.
• Türkdil, Yakup (2013) Anlam Bilimi Açısından Kazak Türkçesinde Duyu Eylemleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Muğla, Muğla Sıktı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Viberg, Ak. (2001) “Verbs Of Perception” Language Typology and Language Universals, German, Berlin.
• Yaylagül, Özen (2005) “Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Eylemler” Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, s. 17 - 51.
• Yıldırımer, Şeniz (2013/1) “İbni Sina ve Descartes'ın Bilgi Anlayışları Bakımından Karşılaştırılması” I. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 22, s. 97 - 129.
• Türkmen Diliniñ Düşündirişli Sözlügi, (2015), Türkmenıstanyň Ylymlar Akademıýasy Magtymguly Adyndaky Dıl We Edebıýat Instıtuty, Aşgabat.
• Delice, Tuna B. (2010) Türkmen Türkçesinde Fiil, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5c4efbf8 d20be3.76278833 28 Ocak 2019
• Türkçe Ulusal Derlemi Web sayfası: https://www.tnc.org.tr/tr/