ÇAĞATAY TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ “KĀŻĪ BİRLE DŌZNIŊ ḤİKAYESİ” ADLI ESERİN SÖZ DİZİMİ ÖZELLİKLERİ (KELİME GRUBU İNCELEMESİ – ÇEVRİYAZI – TIPKIBASIM)

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 89 - 121, 15.06.2021

Erol Topal

Öz

Çağatay Türkçesi, Türkistan’da 15-19. yüzyıllar arasında
kullanılan edebi dilin adıdır. Başlangıçta yalnız göçebe Türk
boyları arasında kullanılan Çağatay Türkçesi, özellikle
Timurlular zamanında gelişerek bütün bölgeye yayılmıştır.
Bu çalışmada Çağatay Türkçesiyle yazılmış “Kāżī birle
Dōznıŋ Ḥikayesi” adlı eserdeki kelime grupları incelenmiştir.
Metnin dil özelliklerine bakıldığında Çağatay Türkçesinin
klasik dönem sonrasına ait olduğu söylenebilir. Metnin
konusu, Bağdat’ta yaşayan bir kadı ile bir hırsızın karşılıklı
olarak birbirlerini ayet ve hadislerle alt etmeye çalışmalarıdır.
Çalışma üç ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde
metindeki kelime grupları incelenmiştir. Metinde yer alan
bütün kelime grupları değerlendirilerek istatistikleri
çıkarılmış ve örnekler verilmiştir. İkinci bölümde metnin
çevriyazısı yapılmış, son bölümde ise tıpkıbasım verilmiştir.
Metinde 13 farklı kelime grubu tespit edilmiştir. Bunların
içinde sayı bakımından en yüksek olanı sıfat tamlamasıdır.
Sıfat tamlamasından sonra en çok karşılaşılan kelime grubu
ise birleşik fiil grubudur. Bu çalışma ve bu tarz eserlerin
dilbilimi açısından çeşitli yönleriyle işlenilmesi Çağatay
Türkçesinin derinliklerinin ortaya çıkarılması açısından
önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Çağatayca, transkripsiyon, kelime grupları, söz dizimi.

THE SYNTAX CHARACTERISTICS OF THE WORK CALLED “THE STORY OF THE JUDGE AND THE THİEF” WRITTEN IN CHAGATAI TURKISH (THE ANALYSIS OF WORD GROUPS-TRANSCRIPTION-FACSIMILE)

Öz

Chagatai Turkish, 15th-19th in Turkistan. It is the name of the
literary language used between centuries. Chagatai Turkish,
which was used only among the nomadic Turkish tribes at the
beginning, developed especially during the Timurids period
and spread to the whole region. In this study, word groups in
the work named “The Story of the Judge and the Thief”
written in Chagatai Turkish were examined. looking at the
language features of the text, it can be said that the Chagatai
Turkish belongs to the post-classical period. the subject of the
text is that a judge living in baghdad and a thief try to
overcome each other with verses and hadiths.
The study consists of three main parts. In the first part, word
groups in the text were examined. All word groups in the text
were evaluated, statistics were drawn and examples were
given. In the second part, the transcription of the text was
made, and in the last part, facsimile was given. 13 different
word groups have been identified in the text. Of these, the
highest in terms of number is the adjective clause. The most
common word group after adjective clause is the compound
verb group. This study and the processing of such works in
terms of linguistics in terms of various aspects are important
in terms of revealing the depths of Chagatai Turkish.

Anahtar Kelimeler

Chagatai Turkish, Chagatai, transcription, word groups, syntax

Kaynakça

• Delice, H. İbrahim (2007), Türkçe Sözdizimi, İstanbul: Kitabevi Yayınları
• Ercilasun, Ahmet Bican (2004), Başlangıcından Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara, Akçağ Yayınları
• Ergin, Muharrem (1997), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım.
• Karaağaç, Günay (2009), Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karahan, Leyla (2013), Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özmen, Mehmet (2013), Türkçenin Sözdizimi, Adana: Karahan Kitabevi.
• Yazır, Muhammet Hamdi (Elmalılı) (2009), Kur’an-ı Kerim ve Satır Arası Meali, (sad. Mustafa Özel), Konya, Kervan Yayın-Dağıtım.