Türk Mûsikîsi ve Yasaklar (1754-1952)

Yıl 2020, Cilt: 31 Sayı: 1, 119 - 135, 30.06.2020

İrfan Yiğit , Ubeydullah Sezikli

https://doi.org/10.26650/di.2020.31.1.0012

Öz

Bu makalede Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti devletlerinde Türk mûsikîsinin karşılaşmış olduğu yasak uygulamaları ele alınmıştır. Batılılaşma, Türkiye Cumhuriyeti devleti ve toplum yapısında çok önemli değişiklikler meydana getirmiştir. Osmanlı’da modernleşmenin başlangıcı sayılan Tanzimat dönemi ile başlayıp, Türkiye Cumhuriyeti Devletinde son şeklini alan Batılılaşmanın Türk mûsikîsine etkileri ve sonucunda Türk mûsikîsine getirilen yasaklamalar makalemizin kapsamını oluşturmaktadır. Makalemizde ele alınan Türk mûsikîsi yasaklarının tarihsel zaman aralığı iki yüz yıllık dönemi kapsamaktadır. Bu iki yüz yıllık süreç Osmanlı Padişahı III. Osman’ın (1754-1757) uygulamaya koyduğu mûsikî yasağı ile başlayıp, Türkiye Cumhuriyeti Tek Parti döneminin bitiş tarihi ile son bulacaktır. Makalemizin tarihsel zaman aralığını III. Osman döneminden başlatmamızın nedeni, tahta geçer geçmez Enderun’da bulunan yetişmiş müzisyenlerin tümünü saraydan çıkartıp, saray içoğlanlarının bir asırdan fazladır mûsikî meşk edegeldiği Enderun Meşkhanesi’ni süresiz olarak tatil etmesidir. Tanzimat dönemi öncesinde karşılaşılan bu yasağın özelliği devlet tarafından uygulanan ilk mûsikî yasağı olmasıdır. 1950 yılını yasakların sonu olarak görmemizin nedeni ise, Tek Parti iktidarının son zamanlarında Türk mûsikîsi üzerindeki baskı ve yasakların azalmaya başlaması ve daha sonra gelen iktidarda, yasaklardan vaz geçilmesi gerektiği düşüncesinin hâkim olmasıdır. Makalemize özgünlük katacak olan iddiamız; Sebep-sonuç ilişkisi olarak Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı modernleşmesi arasında Türk mûsikîsi açısından bağlantı vardır. Türk mûsikîsi yasağının ilk ortaya çıktığı dönem ile kaldırılmaya başlandığı dönem arasında geçen iki yüz yıllık süreç bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Türk mûsikîsi yasakları belirli bir döneme has uygulamalar değildir. Yasakların getirdiği sorumluluk tek bir iktidara ya da döneme yüklenmemelidir.

Anahtar Kelimeler

Türk Mûsikîsi, Yasaklar, Tanzimat, Batılılaşma, Modernleşme

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Turkish Music and Prohibitions from Tanzimat to Republic

Öz

This article studies the application of the prohibitions that faced Turkish music in the Ottoman Empire and in the Republic of Turkey. Westernization brought about important changes in the Republic of Turkey in terms of structure of sociey. In the Tanzimat period, which saw the beginning of modernization in the Ottoman period, and after the Republic of Turkey took its final shape, Westernization had an impact on Turkish music and as a result, bans were placed on Turkish music. These prohibitions are the subject of our article. In our article, the historical time span of the Turkish music bans covers two hundred years. This two hundred-year period starts with the music prohibition imposed by the Sultan of the Ottoman Empire, Osman III (1754-1757), and ends with the time when the Republic of Turkey ended its single-party rule. We started the historical time interval of our article from the period of Osman III, because as soon as he rose to the throne, he removed all the musicians in Enderun from the palace and he closed Enderun Meşkhanesi for an indefinite period of time, which had been the place where palace boys had been playing music for more than a century. This ban, which occurred before the Tanzimat period, is the first music ban implemented by the state. We see 1950 as the end of the bans, because The Single Party government reduced the pressure and bans on Turkish music in the recent times of its power, and the power that replaced the Single Party thought that the bans should be dropped. Our claim will add originality to our article. Turkish music, the relationship between the Republic of Turkey and the Ottoman modernization reforms can be seen as a cause and effect relationship. The two-hundred-year period between the period when the Turkish music ban first appeared and the period when it was lifted should be evaluated as a whole. Turkish music bans are not practices specific to a certain period. The responsibility brought by the prohibitions should not be attributed to a single power or period.

Anahtar Kelimeler

Turkish Music, Prohibitions, Tanzimat, Westernization, Modernization

Kaynakça

• Akkaş, Salih. “Cumhuriyetin Müzik Devrimi.” Yeni Türkiye Dergisi Türk Mûsikîsi Özel Sayısı, no. 57, (2014): 597–600.
• Akkaş, Salih. Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Kültür ve Müzik Politikaları. İstanbul: Çağ Yayınları, 2015.
• Aksoy, Bülent. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Mûsikî ve Batılılaşma.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Aksoy, Bülent. Geçmişin Mûsikî Mirasına Bakışlar. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2018.
• Ayangil, Ruhi. “Cumhuriyetin Müzik Devrimi.” Yeni Türkiye Dergisi Türk Mûsikîsi Özel Sayısı, no. 57, (Mart-Nisan 2014): 637–648.
• Ayas, Güneş. Müziği Boğan Gürültü İdeolojinin Kıskacındaki Mûsikî. İstanbul: İthaki Yayınları, 2018.
• Balkılıç, Özgür. Cumhuriyet, Halk ve Müzik-Türkiye’de Müzik Reformu 1922-1952. Ankara: Tan Kitabevi, 2009.
• Bayındır Uluskan, Seda. Atatürk’ün Sosyal ve Kültürel Politikaları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, 2010.
• Behar, Cem. Aşk Olmayınca Meşk Olmaz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Behar, Cem. Osmanlı/Türk Mûsikîsinin Kısa Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015. Bilim, Cahit. Osmanlı Dış İlişkileri-Sefaratnameler Elçilikler Anlaşmalar. İstanbul: On bir Yayınları, 2019.
• Çetinkaya, Bayram Ali. “Modern Türkiye’nin Felsefi Kökenleri.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6, no. 2, (2002): 65–91.
• Defterdar Sarı Mehmet Paşa. Nesayıh’ul-Vüzera V’el-Ümerâ veya Kîtab-ı Güldeste Nizâm-ı Devlete Müteallik Risale. Çev. Hüseyin Ragıp Uğural. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1969.
• İnalcık, Halil, ve Mehmet Seyitdanlıoğlu. Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Türkiye İşbankası Kültür Yayınları, 2011.
• Kaya, Bayram Ali. Tekke Kapısı Yenikapı Mevlevihane’sinin İnsanları. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2012.
• Kılıçbay, Mehmet Ali. “Osmanlı Aydını”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi 1, İstanbul: İletişim Yayınları, 1985
• Köker, Levent. Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Kosal, Vedat. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Klasik Batı Müziği.” Yeni Türkiye Dergisi Türk Mûsikîsi Özel Sayısı, no. 57, (2014): 575–589.
• Kutluk, Fırat. “Atatürk ve Müzik Yazını Eleştirisi.” Cumhuriyet’in Müzik Politikaları, Der. Fırat Kutluk, İstanbul: H2O Kitap, 2018.
• Kültür Bakanlığı. “Türk Musikisinin Yasaklanması.” Son Erişim 22 Aralık 2018. http://www.kultur. gov.tr/TR-96530/turk-mûsikîsinin-yasaklanmasi.html
• Özden, Erhan. Osmanlı Maarifi’nde Mûsikî. Ankara: Türk Tarihi Kurumu Yayınları, 2015.
• Öztuna, Yılmaz. “Osmanoğulları ve Türk Mûsikîsi.” Türk Dünyası Araştırmaları, no. 46 (1987): 85–113.
• Öztuna, Yılmaz. II. Sultan Mahmud. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı, 2006.
• Öztuna, Yılmaz. Osmanlı Hareminde Üç Haseki Sultan. Ankara: Ötükern Neşriyat, 2000
• Öztuna, Yılmaz. Cumhuriyet Dönemi Öncesinde Türkler. İstanbul: Babı Ali Kültür Yayıncılığı, 2006.
• Rado, Şevket. Paris’te Bir Osmanlı Sefiri (Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin Fransa Seyahatnamesi). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Sarıkoyuncu, Ali. Atatürk Din ve Din Adamları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Say, Ahmet. Müzik Tarihi. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları, 1997.
• Tanrıkorur, Cinuçen. Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Tura, Yalçın. Türk Mûsikîsinin Meseleleri. İstanbul: Pan Yayıncılık, 1988.
• Yüksel, Dilek Yiğit. “Dünya Klasik Müzik Literatüründe ve Atatürk’ün Müzik Devrimine Türk Ezgilerinin Yeri.” Yeni Türkiye Dergisi Türk Mûsikîsi Özel Sayısı. no. 57, (2014): 711–718.