The Relationship between Revelation and Real-Life Phenomena: An Analysis of the Ratio, Style, and Frequency of the Word Rabb in the Qur’an

Yıl 2021, Cilt: 32 Sayı: 1, 65 - 88, 16.06.2021

Hasan Nas

Öz

Various key concepts in the Qur’an serve a critical role in correcting misconceptions in the minds of its addressees, transforming these erroneous understandings into correct ones and progressively constructing a new mentality in the person. The Arabic word rabb (lord) used in the Qur’an to mean “God’s subjugation and uninterrupted administration of the entire cosmos as owner of all creation” is one such concept. Given the obscure and contradictory conceptions of God and lordship (rububiyyah) that the Qur’an’s first addressees had, this term serves an important function in emphasizing God’s continuous administration of the cosmos and, more particularly, of man as the lord of all of creation. Accordingly, considering how frequently and in what ways the word rabb is used in the Qur’an during the first half of the Meccan period, we observe that it constitutes one of the cornerstones and fundamental concepts of the Qur’an. In our aim to
depict the current situation, we will discuss certain key points that demonstrate how the first addressees of the Qur’an, i.e., the Meccan polytheists, perceived both God and the concept of lordship. After this, we attempt to determine the style in which the word rabb is used, the number of times it appears, and its ratio of use compared to other words over the course of the Qur’an’s revelation. Then, we will attempt to identify how this data resonated in the mentality of the Qur’an’s original addressees, the Meccan polytheists.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’an, Rabb, Revelation-Phenomenon, Mentality

Nas-Olgu İlişkisi Bağlamında Kur’ân’da Rab Kavramının Kullanım Oranı, Biçimi ve Zamanı

Öz

Kur’an-ı Kerim’de yer alan anahtar kavramlar, muhatapların zihinlerindeki geçersiz telakkileri tashih etmek ve tedrici olarak yeni bir zihniyet inşa etmek bakımından önemli bir işleve sahiptir. Kur’anî terminolojide “Mahlûkatın sahibi olarak her şeyi egemenliği altında bulunduran Allah Teâlâ’nın varlık âlemi üzerinde kesintisiz tasarruflarda bulunması” anlamında kullanıldığı anlaşılan rab kavramı da bunlardan biridir. Nitekim Kur’an’ın ilk muhataplarının sahip oldukları silik ve çelişkili Allah tasavvurlarıyla birlikte düşünüldüğünde, mahlûkatın Rabbi olarak Allah’ın evren ve özelde de insan üzerinde süregelen tasarruflarını vurgulayan bu kavramın önemli bir misyona sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu çerçevede nas-olgu ilişkisi bağlamında Kur’an’da rab kavramının kullanım oranı, biçimi ve zamanının izleri takip edildiğinde onun Mekkî dönemin ilk yarısında Kur’an’ın köşe taşı kavramlarından biri haline geldiği görülmektedir. Bu çalışmada öncelikle mevcut olguyu yansıtmak amacıyla Kur’an’ın ilk muhatapları olan Mekkeli müşriklerin Allah telakkilerine dair bazı hususları takdim edeceğiz. Akabinde rab kavramının nüzul sürecindeki kullanım oranı, biçimi ve zamanını tespit etmeye çalışacak ve bu verilerin onların zihniyetlerine bir karşılık olarak nasıl yansıdığını değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an, Rab, Nas-Olgu, Zihniyet

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. Fuâd. el-Mu‘cemu’l-müfehres lielfâzı’l-Kur’âni’l-Kerim. Kahire: Dârü’l- hadîs, 2007.
• Ali, Cevad. el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm. Dımaşk: Dârü’s-sâkî, 4. Basım, 1422/2001.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’da İman Esasları. Ankara: Atay Yayınevi, 1998.
• Aydın, Halil İbrahim. Kur’an’da Rab Kavramı. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Azimli, Mehmet. Cahiliyye’yi Farklı Okumak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Bulut, Ali. “Cahiliye Şiirinde Bazı Dini Motifler”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18-19 (2005), 213-235.
• Temizer, Aydın. “Kur’an’da ‘Rab’ Kavramı Üzerine Semantik Bir Analiz”. MÜİFD 44 (2013/1), 39-66.
• Temizer, Aydın. “Kur’an’a Göre Cahiliye Zihniyetinin Rubûbiyet Anlayışındaki Çelişki”. Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmi Dergisi 15-16 (2013), 5-22.
• Ayhan, Bayram. Kur’an’ın Nüzul Sürecinde Vahyin İlk Yılının Tahlili. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Bâzergan, Mehdi. Kur’an’ın Nüzul Süreci. çev. Yasin Demirkıran - Muhammed Feyzullah. Ankara: Fecr Yayınevi, 1998. Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü’l-Kur’an (Nüzul Sırasına Göre Hikmetli Kur’an’ın Anlaşılır Tefsiri). çev. Muhammed Coşkun, 3 Cilt. İstanbul: Mana Yayınları, 2013.
• Çalışkan, İsmail. “Kur’an Vahyinin Mekke Yıllarında Kelimelerle ve Kavramlarla Zihniyet İnşası”. Kur’an Nüzûlünün Mekke Dönemi Sempozyumu. ed. Mesut Okumuş. 257-274. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
• Çiçek, Yakup - Yıldız, Fahrettin. Hamd-Rabb. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1986.
• Derveze, M. İzzet. ‘Asru’n-nebî (Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı). çev. Mehmet Yolcu. 2 Cilt. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
• Dîneverî, İbn Kuteybe. Ğarîbu’l-Kur’ân. thk. Ahmed Sakr. Beyrut: Dârü'l-kütübi'l-‘ilmiyye, 1398/1978.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. “Nass-Olgu İlişkisi Bağlamında İlk Vahiy Tecrübesinin Değerlendirilmesi”. çev. Mehmet Emin Maşalı. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/7 (1998) 671-688.
• Ezherî, Ebû Mansûr. Tehzîbü'l-luğa. thk. Muhammed Abdünnaim Hafaci - Mahmûd Ferec Ukde. 15 Cilt. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, ts.
• Gözeler, Esra. Kur’an Âyetlerinin Tarihlendirilmesi. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2016.
• Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-‘Ayn. thk. Abdulhamîd el-Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2003.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Tanrı ve İnsan. çev. M. Kürşad Atalar. İstanbul, Pınar Yayınları, 2012.
• İbnu’d-Dureys. Fedâilü’l-Kur'ân ve mâ ünzile mine’l-Kur’ân bi-Mekke vemâ ünzile bi’l-Medîne. thk. Gazve Bedir. Dımaşk: Dârü'l-fikr, 1988.
• İbn Fâris. Mu’cemu mekâyîsi’l-luğa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. b.y: Dârü’l-fikr, 1979.
• İbnü’l-Kelbî. Putlar Kitabı. çev. Beyza Bilgin. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan Davûdî. Dımeşk: Dârü’l-kalem - Beyrût: Dârü’ş-şamiyye, 1412.
• Müftüoğlu, Ömer. “Nüzul Döneminde Putlar” Hakkında Bilgi Sahibi Olmanın Kur’an’ın Anlaşılmasına Katkısı (Arzın Ağırlıkları Örneği)”. Kur’an’ın Anlaşılmasına Katkısı Açısından Kur’an Öncesi Mekke Toplumu Sempozyumu. ed. Mevlüt Güngör. 91-104. İstanbul: İ.B.B. Kültür Müdürlüğü Yayınları, 2011.
• Kaya, Remzi. “Vahiy Öncesi Hicaz’da Müşrik Arapların İnanç Esasları”. Kur’an’ın Anlaşılmasına Katkısı Açısından Kur’an Öncesi Mekke Toplumu Sempozyumu. ed. Mevlüt Güngör. 123-135. İstanbul: İ.B.B. Kültür Müdürlüğü Yayınları, 2011.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Kur’an’ın Dört Temel Terimi. çev. Mahmut Osmanoğlu. İstanbul: Özgün Yayıncılık, 1999.
• Öztürk, Resul. “İslam Öncesi Arap Toplumunun Tanrı Tasavvuru ve Bu Tasavvurun İslam’ın Tanrı Tasavvuruna Etkisi Sorunu”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 7/1 (2007), 133-158.
• Pak, Zekeriya. “‘Âlemîn’ Kelimesinin Kur’an’daki Anlamı Üzerine”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (2009), 1-24.
• Pak, Zekeriya. “Cahiliye Araplarındaki Allah İnancının Kur’anî Boyutu”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2001), 311-326.
• Söylemez, M. Mahfuz. “Cahiliye Arap İnancında Putların Yeri”. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 11/1 (2014), 9-50.
• Suyûtî, Celâleddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur'ân. thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-âmme li’l-kitâb, 1394/1974.
• Topaloğlu, Bekir. “Rab”. DİA. 34/372. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Ulutürk, Veli. Kur’an-ı Kerim Allah’ı Nasıl Tanıtıyor?. İzmir: Nil Yayınları, 1994.
• Yazır, M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Huzur Yayınevi, 2005.
• Zemahşerî, Cârullah. el-Keşşâf an hakâikı ğavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1407.
• Zerkeşî, Bedrüddîn. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrahim. Kahire: Dârü ihyai'l-kütübi'l-‘Arabiyye, 1376/1957.