Klasik Arap Edebiyatında Edebi Karşılaştırmalar

Yıl 2022, Cilt: 33 Sayı: 1, 93 - 113, 30.06.2022

İbrahim Şaban

Öz

19. yüzyılın ilk çeyreğinde Batı’da Villemain ve Ampère ile başlayan karşılaştırmalı edebiyat bilimi ancak İkinci Dünya Savaşı sonrasında Arap ülkelerinin akademik çevrelerinde yayılmaya başlamıştır. Modern karşılaştırmalı edebiyat bilimi öncesinde de Arap edebiyatında edebi ürünler arasında karşılaştırmalar yapılmıştır. Her ne kadar bu karşılaştırmaların çoğu aynı dildeki ürünler arasında gerçekleşse de farklı dillerdeki ürünler arasında gerçekleştirilen karşılaştırmalara da rastlanmaktadır. Kaynaklarda modern döneme kadar edebi ürün karşılaştırmaları için “mufâdale”, “tabakât”, “muvâzene”, “vasâta”, “mukâyese”, “müsâvât”, “mukâbele” ve “mukârane” gibi terimler kullanılmıştır. Bunlardan “mufâdale”; Câhiliye, Sadru’l-İslâm ve Emevi Dönemlerinde kullanılırken “tabakât”, “muvâzene” ve “vasâta” Abbasi Dönemi’nde genellikle aynı dildeki nadiren de farklı dillerdeki edebi ürün karşılaştırmalarını içeren eserler için kullanılmıştır. Modern dönemlere yaklaşıldığında karşımıza çıkan “mukâbele” terimi 19. yüzyılda; “mukârane” ise 20. yüzyılda genellikle farklı dillerdeki ürün karşılaştırmalarını içeren eserler için kullanılmıştır. Bu çalışmayla klasik Arap edebiyatında “mufâdale”, “tabakât”, “muvâzene” ve “vasâta” türünde ilk edebi ürün karşılaştırmalarının bir giriş mahiyetinde ele alınması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda Arap edebiyatında ilk edebi karşılaştırmalar ne zaman başlamıştır, nasıl gelişme kaydetmiştir, farklı dillerdeki edebi ürünlerle karşılaştırma yapılmış mıdır, karşılaştırmalarda nelere dikkat edilmiştir gibi sorular cevaplanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap, karşılaştırma, edebiyat, klasik, öncü

The Literary Comparisons In Classical Arabic Literature

Öz

“Comparative literature” that started with Villemain and Ampère in the first quarter of the 19th century began to spread in the academic circles of Arab countries after the Second World War. However, comparisons were made between literary works in Arabic before modern comparative literature. Although most of these comparisons occur between products in the same language, there are also comparisons between products in different languages. Until the modern period, terms such as “mufâdala,” “tabaqat,” “muvâzana,” “vasâta,” “comparison,” “musâvât,” “mukâbele,” and “mukarane” were used for literary product comparisons. While “mufadala” was used for works that included comparisons of literary products generally in the same language and rarely in different languages in the Jahiliyya, Sadru’l-Islam, and Umayyad Periods, “tabaqat,” “muvâzana,” and “vasâta” were used for works in the Abbasid Period. The term “mukâbala” was used to refer to product comparisons in different languages in the 19th century, and “mukarane” was generally used for works in the 20th century. This study aimed to deal with the first literary product comparisons in classical Arabic literature in the form of “mufâdale,” “tabaqat,” “muvâzene,” and “vasâta” as an introduction. For this aim, this study will attempt to answer the questions of when the first literary comparisons in Arabic literature began, how they developed, whether they were compared with literary products in different languages, and what was considered in the comparisons.

Anahtar Kelimeler

Arab, comparison, literature, classic, pioneer

Kaynakça

• ‘Abbâs, İhsân. Târîhu’n-nakdi’l-edebî ‘inde’l-‘Arab. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’s-sekâfe, 1978.
• Ahmed Mekkî, et-Tâhir. Fi’l-edebi’l-mukaren dirâsât nazariyye ve tatbîkiyye. 3. Baskı. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1998.
• Arnold, Matthew. Letter to his sister, May 1848, cited in Siegbert Prawer, Comparative Literary Studies: An Introduction. Duckworth, 1973.
• Aytaç, Gürsel: Karşılaştırmalı Edebiyat. Ankara: Gündoğan, 1997.
• Bassnett, Susan. el-Edebu’l-mukâren. Çeviren Emîra Hasan Nuveyra. y.y.: el-Meclisu’l-e‘lâ li’s-sekâfe, 1999.
• Bayram,Yavuz. “Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi ve Bir Uygulama.” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (2004): 69-93.
• Ceviz, Nurettin, Nevzat Hafis Yanık, Kenan Demirayak. Yedi Askı Arap Edebiyatının Harikaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Dayf, Şevkî. Târihu’l-edebi’l-‘Arabî. Mısır: Dâru’l-ma‘ârif, 1995.
• Djillali, Boumediene. “en-Nakdu’l-edebîyyi’l-mukaren fî’l-vatani’l-‘Arabî”, Doktora Tezi, Cezayir Üniversitesi, 2008-2009.
• el-Âmidî, Ebu’l-Kâsım el-Hasan b. Bişr. el-Muvâzene beyne şi‘r Ebî Temmâm ve’l-Buhturî. Tahkik eden Ahmed Sakr ve Abdullâh el-Mehârib. y.y.: Dâru’l-ma‘ârif, Mektebetu’l-Hâncî, 1994.
• el-Câhız, ‘Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. Beyrut: Dâr ve mektebetu’l-hilâl, h. 1433.
• el-Carbî, Muhammed Ramazan. el-Edebu’l-mukâren. Malta: Menşûrât ELGA Falîtâ/Malta-Şeriket dâri’l-hudâ li’t-tibâ‘a ve’n-neşr-, t.y.
• el-Cumahî, Muhammed b. Sellâm. Tabakât fuhûli’-şu‘arâ’, Tahkik eden Mahmûd Muhammed Şâkir. Cidde: Dâru’l-Medenî, t.y.
• el-Curcânî, el-Kâdî. el-Vasâta beyne’l-Mutenebbî ve husûmihi. y.y.: Matba‘at ‘İsâ el-Bâbî el-Halebî ve şurekâhu, 1966.
• el-Hamevî, Yâkût. Mu‘cemu’l-udebâ’=İrşâdu’l-erîb ilâ ma‘rifeti’l-edîb. Tahkik eden İhsân ‘Abbâs. Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 1993.
• el-Kayrevânî el-Ezdî, Ebû ‘Alî el-Hasan b. Reşîk. el-‘Umde fî mehâsini’ş-şi‘ri ve âdâbihi. Tahkik eden Muhammed Muhyiddin ‘Abdulhamîd. y.y.: Dâru’l-cîl, 1981.
• el-Kindî, İmruulkays b. Hucr. Divân İmru’ulkays. Beyrut: Dâru’l-Ma‘arife, 2004.
• el-Kureşî, Ebû Zeyd Muhammed. Cemheret eş‘âri’l-‘Arab, tahkik eden ‘Alî Muhammed el-Becâdî. Mısır: Nahdat Mısır li’l-tibâ‘a ve’n-meşr ve’t-tevzî‘, h. 1431.
• el-Merzubânî, Ebû ‘Ubeydullâh b. Muhammed. el-Muvaşşah fî me’âhizi’l-‘ulemâ’ ‘alâ’ş-şu‘arâ’. y.y., h. 1431.
• Emîn, Ahmed. en-Nakdu’l-edebî. Kahire: Hindâvî, 2012.
• es-Sûlî, Ebû Bekir Muhammed b. Yahyâ. Ahbâr Ebî Temmâm, Tahkik eden Halîl Mahmûd Da‘sâkir, Muhammed ‘Abde Ğarâm ve Nazîru’l-İslâm el-Hindî. y.y.: Matba‘at lecneti’l-te’lîf ve’t-terceme ve’n-neşr, 1937.
• es-Suyûtî, Celâluddîn. Şerh şevâhidi’l-Muğnî. Tahkik eden Ahmed Zâfir Kocân. y.y.: Lecnetu’l-turâs’il-‘Arabî, 1966.
• ez-Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd. el-A‘lâm. 15. Baskı. y.y.: Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, 2002.
• İbn ‘Abd Rabbihi, Ebû ‘Omar Şihâbuddîn. el-‘İkdu’l-ferîd, Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye. Beyrut, h. 1404.
• İbn Kuteybe. eş-Şi‘ir ve’ş-şu‘arâ’. Tahkik eden Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-ma‘ârif, 1967.
• İbn Ma‘sûm, Ali b. Ahmed. Envâru’r-rabî‘ fî envâ‘i’l-bedî‘. y.y.: h. 1431. (el-Mektebetu'ş-şâmile)
• İbn Vekî‘ et-Tinnîsî , Ebû Muhammed el-Hasan. el-Munsif li’s-sârik ve’l-masrûk minhu, tahkik eden ‘Omer Halîfe b. İdrîs. Bingazi: Câmi‘at Kâr Yûnus, 1994.
• İbnu’l-Mu‘tez, Abdullah. Resâ’il İbni’l-Mu‘tez fî’n-nakd ve’l-edeb ve’l-ictimâ‘, Derleyen Muhammed ‘Abdumun‘im Hafâcî. Mısır: Şeriket mektebet ve matba‘at Mustafa el-Bâbânî el-Halebî ve evlâdihi bi-Mısır, 1946.
• Kılıçlı, Mustafa. Arap Edebiyatında Şu‘ûbiyye. İstanbul: İşaret yayınları, 2015.
• Matlûb, Ahmed. Mu‘cemu’n-nakdi’l-‘Arabiyyi’l-kadîm. Bağdat: Dâru’ş-şu’ûni’s-sekâfiyyeti’l-‘âmme, 1989.
• Özdoğan, Mehmet Akif, “Klasik Arap Edebiyatında Edebi Tenkit ve İbn Raşik Al-Kayravani'nin Edebi Tenkitteki Yeri” Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2000.
• Suçin, Mehmet Hakkı. Yedi Askı Şiirleri (Muallakalar). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2020.
• Tieghem, Paul Van. Mukayeseli Edebiyat (La Litterature Comparee). Çeviren Yusuf Şerif Kılıçel. İstanbul: Büyüyen Ay, 2017.
• Wellek, Rene. The Name and Nature of Comparative Literature Discriminations. New Haven and London: Yale University Press, 1970.
• Yaltkaya, Şerafettin. Yedi Askı, İstanbul: Maarif Matbaası, 1943.
• Yılmaz, İbrahim, “Panayırlar ve Arap Dili ve Edebiyatının Gelişmesinde Oynadığı Rol” Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 1997.