Allah Merkezlilik ile Ahlaki Uzaklaşma Arasındaki İlişkinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 33 Sayı: 2, 567 - 596, 30.12.2022

Nurgül Bulut , Ahmet Celalettin Güneş , Hatice Ayar

https://doi.org/10.26650/di.2022.33.2.1150867

Öz

Bu çalışmanın amacı Allah merkezlilik ile ahlaki uzaklaşma arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırmanın ikinci amacı her iki değişkenin cinsiyet, yaş, medeni durum ve eğitim durumu olmak üzere demografik değişkenler ile ilişkisini incelemektir. İlişkisel tarama modeli ile betimsel analizlerin kullanıldığı araştırmanın örneklemini yaşları 16 ile 70 arasında değişen ilkokul/ortaokul, lise, üniversite, yüksek lisans ve doktora mezunu 502 katılımcı oluşturmaktadır. Araştırmanın veri toplama süreci, demografik bilgi formu, Allah Merkezlilik Ölçeği ve Ahlaki Uzaklaşma Ölçeği kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, Allah merkezlilik ile ahlaki uzaklaşma arasında olumsuz yönde anlamlı ilişki tespit edilmiştir. Diğer taraftan Allah merkezliliğin ahlaki uzaklaşma üzerindeki açıklayıcılık etkisinin %5.6 olduğu bulgulanmıştır. Araştırmada hem Allah merkezlilik hem de ahlaki uzaklaşma değişkenleri ile yaş, cinsiyet ve eğitim durumu arasında anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular tartışma kısmında literatür ile karşılaştırılmış, yorumlanmış ve öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dindarlık, Allah İnancı, İlahi Buyruk Teorisi, Ahlaki Uzaklaşma, Allah Merkezlilik

An Analysis of the Relationship Between Allah Centeredness and Moral Disengagement in terms of Some Variables

Öz

The study aimed primarily to examine the relationship between Allah centeredness and moral disengagement. The second aim of the study was to examine the relationship of both variables with demographic variables such as gender and, age, and marital and educational status. The study was conducted using, a relational screening model and descriptive analyzes, and consisted of 502 participants, aged between 16 and 70 who had graduated from primary/secondary school, high school, university or from second or third cycle degree programs. The data collection process of the study was performed using at demographic information form, Scale of Allah Centeredness, and Scale of Moral Disengagement. In the study, a negative significant relationship was found between Allah centeredness and moral disengagement. It was also found that the explanatory effect of Allah centeredness on moral disengagement was 5.6%. Significant relationships were detected between Allah centeredness and moral disengagement variables and age, gender, and educational status. The findings were compared with the literature data in the discussion section, and interpretations and recommendations were made.

Anahtar Kelimeler

Religiosity, God Belief, Divine Command Theory, Moral Disengagement, Allah Centeredness, Dindarlık, Allah İnancı, İlahi Buyruk Teorisi, Ahlaki Uzaklaşma, Allah Merkezlilik

Kaynakça

• Acar, Nilüfer Voltan et. al. “Bireylerin Dindarlık Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi” Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 12 (1996), 45-56.
• Acat, Betül. “The Relationship Between Religiosity, Values, Internet Addiction and Life Satisfaction Among Adolescents”. İstanbul: Marmara University, Institute of Social Science, Master Thesis, 2019.
• Alma, Meryem. A Field Research on the Relationship Between Others Centered Extarnality, Allah Centeredness and Getting Affected By Gossip About One’s Self. İstanbul: Istanbul University, Institute of Social Sciences, Master Thesis, 2021.
• Antony, Mary Grace. “How Moral Disengagement Facilitates the Detention of Refugee Children and Families”. Journal of Ethnic and Migration Studies 45/5 (2019), 770-786. https://doi.org/10.1080/1369183X.2017.1419860
• Arslan, Zeynep. A Research About Religiosity, Values and Job Satisfaction of Teachers. İstanbul: Marmara University, Institute of Social Sciences, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Arvas, Fatma Balcı. “A Research on the Relationship Personal Values and Religiousness”. Journal of the Human and Social Science Researches 7/5 (2018), 40-63.
• Ay, Mustafa Fatih. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi, Dindarlık, Ahlaki Olgunluk ve Saldırganlık Arasındaki İlişkiler”. Milli Eğitim 50/232 (2021), 313-334. https://doi.org/10.37669/milliegitim.747847
• Aydın, Mehmet S. Tanrı-Ahlak İlişkisi. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Aydın, Kaya. “Dini İnanç İle Ahlaki Olgunluk Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (2011), 15-42.
• Ayten, Ali. Kendini Gerçekleştirme ve Dindarlık İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Bandura, Albert et. al. “Mechanisms of Moral Disengagement in the Exercise of Moral Agency”. Journal of Personality and Social Psychology (1996), 364-374. https://doi.org/10.1037/0022-3514.71.2.364
• Bandura, Albert. “Moral Disengagement in the Perpetration of Inhumanities”. Personal and Social Psychology Review 3/3 (1999), 193-209.
• Bandura, Albert. Social Foundations of Thought and Action: A social Cognitive Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1986.
• Bandura, Albert. “Selective Moral Disengagement in the Exercise of Moral Agency”. Journal of Moral Education 31/2 (2002), 101-119 https://doi.org/10.1080/0305724022014322
• Bandura, Albert. Moral Disengagement: How People Do Harmand Live with Themselves. New York: Worth Publishers, 2016.
• Baynal, Fatma. “The Research of Religiosity and Mental Health in Adults According to Some Variables”. Journal of the Human and Social Sciences Researches 4/1 (2015), 206-231.
• Bulut, Nurgül. Dini Tasavvurun Seküler Dönüşümü. İstanbul: DBY Yayınları, 2021.
• Bulut, Nurgül. “The Reflection Forms of Perceptions Regarding God Belief and Morality on Actions”. Journal of Ilahiyat Researches 55/1 (June 2021), 473-497. https://doi.org/10.29288/ilted.887924
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi. Ankara: Pegem Akademi, 2004.
• Calvet D., Roberta. “Studies on the Effects of Sympathy and Religious Education on Income Redistribution Preferences, Charitable Donations, and Law-Abiding Behavior”. Dissertation. Georgia State University, 2011.
• Caravita, Simona et. al. “Peer İnfluences on Moral Disengagement in Late Childhood and Early Adolescence”. Journal of Youth and Adolescence 43/2 (2014), 193-207.
• Cirhinlioğlu, Fatma Gül - Ok, Üzeyir. “Kadınlar mı Yoksa Erkekler mi Daha Dindar?”. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks 3/1 (2011), 121-141.
• Codato, Marta et. al. “Civic and Moral Disengagement, Weak Personal Beliefs and Unhappiness: A Survey Study of the “Famiglia Lunga” Phenomenon in Italy”. Testing, Psychometrics, Methodology in Applied Psychology 18/2 (2011), 87-97.
• Cricchio, Maria Grazia et. al. “Moral Disengagement and Cyberbullying İnvolvement: A Systematic Review”. European Journal of Developmental Psychology, 18/2 (2021) 271-311. https://doi.org/10.1080/17405629.2020.1782186
• D’Urso, Giulio et. al. “Attachment Style, Attachment to God, Religiosity, and Moral Disengagement: A Study on Offenders”. Mental Health, Religion & Culture 22/1 (2019), 1-11. https://doi.org/10.1080/13674676.2018.1562429
• D’Urso, Giulio et. al. “Drug Use as a Risk Factor of Moral Disengagement: A Study on Drug Traffickers and Offenders against Other Persons”. Psychiatry, Psychology and Law 25/3 (2018), 417-424. https://doi.org/10.1080/13218719.2018.1437092
• Diyanet İşleri Başkanlığı Meali. Erişim 3 Mayıs 2022. https://www.theholyquran.org/
• Ekmekçioğlu, Emre Burak - Aydoğan, Enver. “The Validity and Reliability Study of the Scale of Moral Disengagement”. Third Sector Social Economic Review 54/2 (2019), 701-712.
• Ekşi Halil - Çiftçi, Muhammed. “Lise Öğrencilerinin Problemli İnternet Kullanımı Durumlarının Dini İnanç ve Ahlaki Olgunluk Düzeylerine Göre Yordanması”. Addicta: The Turkish Journal on Addictions 4/2 (2017), 181-206. https://doi.org/10.15805/addicta.2017.4.2.0013
• Gencer, Nevzat. “Gençlik ve Ahlaki Kayıtsızlık: Lise Öğrencilerinin Ahlaki Kayıtsızlık Düzeyleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 3/3 (2020), 309-335.
• Gongxing, Guo et. al. “Effects of Negative Workplace Gossip on Unethical Work behavior in the Hospitality İndustry: The Roles of Moral Disengagement and Self-Construal”. Journal of Hospitality Marketing & Management 31/3, (2022), 290-310. https://doi.org/10.1080/19368623.2021.1961111
• Graaff, Miriam C. et. al. “On Moral Grounds: Moral İdentity and Moral Disengagement in Relation to Military Deployment”. Military Psychology 32/4 (2020), 363-375. https://doi.org/10.1080/08995605.2020.1774321
• Gülmez, Çiğdem. Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet, Ahlaki Çözülme ve Dindarlık. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Güneş, Ahmet Celalettin. The Relationship Between Allah Centeredness, Others Centered Extarnality and Positive Cognitive Triad in University Students. İstanbul: Istanbul University, Institute of Social Sciences, Master Thesis, 2021.
• Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi. Amsterdam: Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı Yayınları, 1993.
• Hacıkeleşoğlu, Hızır. “Ergenlerde Sosyal Medya Bağımlılığı, Dindarlık ve Ahlaki Kayıtsızlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 21/2 (2021), 877-907. https://doi.org/10.33415/daad.954334
• Hallahmi, Benjamin Beit – Argyle. Michael The Psychology of Religious Behaviour. Belief and Experience. London: Routledge, 1997.
• Hare E., John. God and Morality: A Philosophical History. Malden: Blackwell Publishing, 2007.
• Hill, Peter C. – Hood, Ralph W. Measures of Religiosity. Birmingham: Religious Education Press, 1999.
• Hood, R. W. et. al., The Psychology of Religion: An Empirical Approach. New York: Guilford Publication, 4. Basım, 2009.
• Horozcu, Ümit - Güneş, Ahmet Celalettin. “Scale of Allah Centeredness (SAC): Reliability and Validity Study”. The Journal of Near East University Faculty of Theology 6/2 (2020), 297-327. https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2020.6.2.02
• Huismans, Sipke. “The Impact of Differences in Religion on the Relation Between Religiosity and Values”, Journeys into Cross Cultural Psychology. ed. Anne-Marie Bouvy et. al. Amsterdam 1994, 255–268.
• İnce, Numan. Dindarlık ve Psikolojik Dayanıklılık İlişkisi: Burdur Örneği. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kağan, Mücahit - Yazıcıoğlu, Müfide Merve, “Üniversite Öğrencilerinde Ahlaki Uzaklaşma Tutumunun Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”, Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi 6/1 (2011), 1-11.
• Kâğıtçıbaşı, Çiğdem - Kuşdil, Ersin. “Türk Öğretmenlerin Değer Yönelimleri ve Schwartz Değer Kuramı”. Türk Psikoloji Dergisi 15 (2000), 59-80.
• Karslı, Necmi. “Spiritual-Humanistic Values and Religiousness in University Students”. Ondokuz Mayıs University Review of the Faculty of Divinity 50 (2021), 143-174.
• Kavussanu, Maria et. al. “Antisocial Behavior, Moral Disengagement, Empathy and Negative Emotion: A Comparison Between Disabled and Able-Bodied Athletes”. Ethics & Behavior 25/4 (2015), 297-306. https://doi.org/10.1080/10508422.2014.930350
• Kaya, Mevlüt. Din Eğitiminde İletişim ve Dini Tutum. Samsun: Etüt Yayınları, 1998.
• Kaya, Mevlüt. Bazı Kişisel Değişkenlere Göre Üniversite Öğrencilerinin Ahlaki Yargıları. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
• Kaya, Mevlüt - Aydın, Cüneyd. “Üniversite Öğrencilerinin Dini İnanç İle Ahlâki Olgunluk Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 30 (2011), 15-42.
• Kayıklık Hasan – Kalgı, Mehmet Emin. “Ortaöğretim Öğrencilerinin Tahripçi Davranışlarda Bulunma ile Dindarlık Düzeyleri Arasındaki İlişki”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2017), 1-18.
• Kayıklık, Hasan. Orta Yaş ve Yaşlılıkta Dinsel Eğilimler. Adana: Baki Kitabevi, 2003.
• Kirman, Mehmet Ali. Din ve Sekülerleşme: Üniversite Gençliği Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Adana: Karahan Kitabevi, 2005.
• Kishimoto, Hideo. “An Operational Definition of Religion”. Numen 8/1 (1961), 236-24.
• Koç, Mustafa. “Demografik Özellikler İle Dindarlık Arasındaki İlişki: Yetişkinler Üzerine Ampirik Bir Araştırma”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2010), 217-248.
• Koçak, Ali. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinde Ahlaki Uzaklaşma ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Nicel Bir Araştırma”. İslam ve Yorum IV. ed. Güzel, Emine – Meşe, Ramazan. 101-128. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2020.
• Koçak, Ali. The Relationship Between Moral Maturity and Religiosity: The Case of Adana. Adana: Çukurova University, Ph.D Thesis, 2022.
• Koenig, G. H. et. al. “Measures of Religiosity”. Measures of Personality and Social Psychological Constructs. ed. Gregory Boyle et. al. Cambridge Massachusetts: Academic Press, 2015.
• Köktaş, Mehmet Emin. Türkiye’de Dinî Hayat. İstanbul: İşaret Yayınları, 1993.
• Küçükalp, Emine. Ahlâki Yargı Gelişimi ve Dindarlık Arasındaki İlişki. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Loewenthal, Kate M. The Psychology of Religion: A Short İntroduction. Oxford: Oneworld Publications, 2008.
• Mazzone, Angela et. al. Interactive Effects of Guilt and Moral Disengagement on Bullying, Defending and Outsider Behavior. Journal of Moral Education 45/4 (2016) 419-432. https://doi.org/10.1080/03057240.2016.1216399
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Tanrı’yı Tasavvur Etmek. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2011.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. “Gençlik, Değerler ve Din”. Küreselleşme, Ahlâk ve Değerler. ed. Mehmedoğlu, Yurdagül – Mehmedoğlu, Ali Ulvi. 251–319. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Değer Yönelimleri ve Dindarlık-Değer İlişkisi. (Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği)”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/1 (2006), 133-167.
• Moore, Celia et. al. “Why Employees Do Bad Things: Moral Disengagement and Unethical Organizational Behavior”. Personnel Psychology 65/1 (2012), 1-48.
• Necmi Karslı, Relationship of Anger Management and Religiousness (Erzurum: Atatürk University Institute of Social Sciences, Ph.D. Thesis, 2011), 185-190.
• Norenzayan, Ara. Big Gods: How Religion Transformed Cooperation and Conflict. Princeton University Press, 2013.
• Özbaydar, Belma. Din ve Tanrı İnancının Gelişmesi Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Baha Matbaası, 1970.
• Özcan, Zeynep - Erol, Haticetül Kübra. “Tendency of University Students towards Values and Relation of Religiousness & Values (Sample of Karabük)”. Journal of History Culture and Art Research 6/4 (2017), 913-947.
• Özyer, Kubilay – Azizoğlu, Öznur. “Demografik Değişkenlerin Kişilerin Etik Tutumları Üzerindeki Etkileri”. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/2 (2010), 59-84.
• Petruccelli, Irene et. al. ”Moral Disengagement Strategies in Sex Offenders, Psychiatry”. Psychology and Law 24/3 (2017), 470-480. https://doi.org/10.1080/13218719.2016.1252291
• Piazza, Jared – Landy F., Justin. “Lean Not on Your Own Understanding: Belief That Morality Is Founded on Divine Authority and Non-Utilitarian Moral Thinking” Judgment and Decision Making 8/6 (2013), 639-661.
• Piazza, Jared - Sousa, P. “Religiosity, Political Orientation, and Consequentialist Moral Thinking”. Social Psychological and Personality Science 5/3 (2013), 334–342.
• Robertson, Jonathan – Constandt, Bram. “Moral Disengagement and Sport İntegrity: İdentifying and Mitigating İntegrity Breaches in Sport Management”. European Sport Management Quarterly 21/5 (2021), 714-730. https://doi.org/10.1080/16184742.2021.1945122;
• Roccas, S. - Schwartz, Shalom H. “Churchstate Relations and the Association of Religiosity With Values: A Study of Catholics in Six Countries”. Cross-Cultural Research 31 (1997), 356–375.
• Saroglou, Vassilis. “Believing, Bonding, Behaving and Belonging: The Big Four Religious Dimensions and Cultural Variation”. Journal of Cross-Cultural Psychology 42 (2011), 1320–1340.
• Shah, Ashid Ali. “Self-Religiosity, Father’s Attitude and Religious Education in the Moral Behaviour of Adolescents”. Psychology and Developing Societies 16 /2 (2004), 187–207.
• Shariff, Azim F. “Does Religion Increase Moral Behavior?”. Current Opinion in Psychology 6 (2015), 108-113.
• Simpson, Ain et. al. “Belief in Divine Moral Authority: Validation of A Shortened Scale with Implications for Social Attitudes and Moral Cognition”. Personality and Individual Differences 94 (2016), 256-265.
• Stark, Rodney. “Gods, Rituals, and the Moral Order”. Journal for the Scientific Study of Religion 40/4 (2001), 619-636.
• Stark, Rodney. “Physiology and Faith: Addressing the “Universal” Gender Difference in Religious Commitment”. Journal for the Scientific Study of Religion 41/3 (2002), 495-507.
• Stanger, Nicholas et. al. “Linking Facets of Pride With Moral Behaviour in Sport: The Mediating Role of Moral Disengagement”. International Journal of Sport and Exercise Psychology 19/6 (2021), 929-942. https://doi.org/10.1080/1612197X.2020.1830825
• Schwartz, Shalom H. - Huismans, Sipke. “Value Priorities and Religiosity in Four Western Religions.” Social Psychology Quarterly 58/2 (1995), 88–107.
• Sezen, Abdulvahid. Üniversite Öğrencileri Örnekleminde İman Gelişimi ve Dinsel Fundamentalizm Arasındaki İlişkiler Üzerine Bir Çalışma. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Serwinek J., Paul. “Demographic & Related Differences in Ethical Views Among Small Businesses”. Journal of Business Ethics 11/7 (1992), 555-566.
• Şengün, Mustafa. Lise Öğrencilerinin Ahlaki Olgunluk Düzeylerinin Bazı Kişisel Değişkenler Açısından İncelenmesi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Taplamacıoğlu, Mehmet. “Yaşlara Göre Dini Yaşayışın Şiddet ve Kesafeti Üzerinde Bir Anket Denemesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1962), 141-151.
• Uysal, Veysel. Türkiye’de Dindarlık ve Kadın. İstanbul: DEM Yayınları, 2006.
• Uysal, Veysel. “İslami Dindarlık Ölçeği Üzerine Bir Pilot Çalışma”. İslami Araştırmalar 8/3-4 (1995), 262-271.
• Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan Kitabevi, 2007.
• Yapıcı, Asım - Yürük, Tuğrul. “Yüksek Din Öğretimi Öğrencilerinin Değer Tercih Sıralamaları: Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2015), 1-18.
• Yıldız, Murat. Ölüm Kaygısı ve Dindarlık. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2006.
• Young, Olga Antonenko et. al. “Thou Shalt Not Kill”: Religious Fundamentalism, Conservatism, and Rule-Based Moral Processing”, Psychology of Religion and Spirituality 5 (2013), 110–115. https://doi.org/10.1037/a0032262
• Yüksel, Büşra Nur. Invastigating the Relationship Among College Students’s Codependenct with Allah Centeredness and Others Centered Extarnality. İstanbul: Istanbul University, Institute of Social Sciences, Master Thesis, 2021.