Müneccimbaşı Tarsûsîzâde’nin Risâle fî Usûli’l-hadîs Tercümesi ve Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 34 Sayı: 1, 147 - 188, 24.07.2023

Mustafa Celil Altuntaş

Öz

Tarsûsîzâde diye meşhur olan Müneccimbaşı Osman Kâmil Efendi, erken yaşlarından itibaren cami derslerinde ilmî eğitimini almaya başlamış ve medreseden mezun olmasının ardından ruûs imtihanında başarılı olup birçok medresede müderris olarak görev yapmış bir âlimdir. Müneccimbaşı unvanı onun II. Abdülhamîd döneminde bu görevi yapmasından dolayıdır. Osman Kâmil Efendi, 1274-1280 yılları arasında yaklaşık altı yıl Medine Mahmûdiye Medresesi’nde müderris olarak bulunmuş ve bu süreçte Birgivî’ye atfedilen Risâle fî usûli’l-hadîs isimli eseri tercüme etmiştir. Bu makalede söz konusu tercüme ilk defa tespit edilerek yayımlanmıştır. Aynı zamanda Osman Kâmil Efendi’nin hayatı da arşiv ve sicil dosyaları taranarak kayda geçirilmiştir. Bunların yanında Osmanlı döneminde Türkçe yazılmış hadis usûlü eserlerinin tespiti yapılmaya çalışılmıştır. Bu eserler, tespit edilecek yeni eserlerle Osmanlı dönemi hadis usûlü yazıcılığının daha net olarak anlaşılması için önemli bir adım olarak değerlendirilebilir. Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler

Hadis Usûlü, Osmanlı âlimleri, Birgivî, Dâvûd-i Karsî, Osman Kâmil Efendi, Salih Rüşdi Efendi

An Evaluation of Müneccimbaşı Ṭarsūsīzāde’s (1821-1896) Translation of Risāla fī Uṣūl al-Hadīth

Öz

Abstract Müneccimbaşı [Chief Astrologer] ʿOs̱mān Kāmil Efendi, also known as Ṭarsūsīzāde, received his early education in mosques before attending a madrasa. After graduating from the madrasa, he successfully passed the ruʾūs examination and served as a professor in many madrasas. He held the title of müneccimbaşı during the reign of ʿAbdülhamīd II. ʿOs̱mān Kāmil Efendi was assigned as a professor at the Madrasa of Maḥmūdiyya in Medina for almost six years between 1274-1280 AH and translated the Risāla fī uṣūl al-ḥadīth, attributed to al-Birgivī, during this time. The current article publishes this translation for the first time. At the same time, the article has also scanned and recorded the archives and registers in order to construct ʿOs̱mān Kāmil Efendi’s biography. This article additionally attempts to identify the works on the methodology of ḥadīth that were written in Turkish during the time of the Ottoman Empire. These works can be considered as a step toward a clearer understanding regarding the writing of uṣūls on ḥadīth works during the Ottoman era.

Anahtar Kelimeler

Hadith Methodology, Ottoman Scholars, Birgivī, Dāvūd-i Karsī, Osman Kāmil Efendi, Salih Ruşdī Efendi

Kaynakça

• Abdullah Edib, Bayramzâde. Usûl-i Hadîs Dersleri. Gaziantep: Havâdis Matbaası, 1341. google scholar
• Abdullah Salâhî Uşşâkî. “Usûl-i Hadîs”, t.y. Pertev Paşa. Süleymaniye Kütüphanesi. google scholar
• Akdağ, Eyyup. “Rüştiye Okulları ve Kazancızâde Emîn Edîb’in Tuhfe-i Hulûsiyye fî Usûli’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyye Adlı Hadis Usulü Ders Kitabı”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10, sy 10 (2016): 51-76. google scholar
• Albayrak, Sadık. Son devir Osmanlı uleması : (ilmiye ricalinin teracim-i ahvali). C. 4. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1996. google scholar
• ———. Son devir Osmanlı uleması : (ilmiye ricalinin teracim-i ahvali). C. 3. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1996. google scholar
• Altuntaş, Mustafa Celil. “Risâle fi Usûli’l-Hadîs’in İmam Birgivî’ye Aidiyeti”. İçinde Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî, 2:651-67. Balıkesir: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2019. google scholar
• Aydüz, Salim. “Osmanlı Devleti’nde Müneccimbaşılık”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları -İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilim Tarihi Bölümü’nün Kuruluşunun 10. Yıldönümü Münasebetiyle Ekmeleddin İhsanoğlu’na Armağan, 1995. google scholar
• Balâtîzâde, Kemâlî. “Risâle fî Usûli’l-hadîs”, t.y. Kılıç Ali Paşa. google scholar
• Birgivî. Risâle fî Usûli’l-Hadîs. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1272. google scholar
• ———. Risâle fî Usûli’l-Hadîs. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1275. google scholar
• ———. “Risâle fî Usûli’l-Hadîs”, t.y. Laleli, 3704. Süleymaniye Kütüphanesi. google scholar
• ———. “Risâle fî Usûli’l-Hadîs”, t.y. Yazma Bağışlar Koleksiyonu, 1109. Süleymaniye Kütüphanesi. google scholar
• Dâvûd-i Karsî. Şerhu Risâleti fî Usûli’l-Hadîs. 1. bs. Ervika li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 2016. google scholar
• Ezherî, Yusuf Ziyâeddin (Ersal). Telhîsu’l-Fusûl fî Usûli Hadîsi’r-Resûl. Sofya: Nüvvab Matbaası, 1941. google scholar
• Fevzî Efendi. Taksîm-i hadîs-i şerîf. Dersaadet: Âlem Matbaası, 1310. google scholar
• Furat, Ahmed Hamdi. “17. Asır Osmanlı Taşrasında Bir Fakih Portresi: Ali en-Nisâri”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy 15 (2019). google scholar
• Gümüş, Fatih, ve Abdullah Taha İmamoğlu. “İskilipli Mehmed b. Ömer’in Nuhbetu’l-Fiker Haşiyesi ve Tercümesinin Neşri”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10, sy 10 (30 Aralık 2016): 127-64. google scholar
• Hafîd Efendi. ed-Dürerü’l-müntehabâtü’l-mensûre fî ıslâhi’l-galatâti’l-meşhûre. İstanbul: Dârü’t-Tıbâa[ti’l-Âmire], 1221. google scholar
• Hakkı Efendi. “Risâle fî usûli’l-hadîs”, t.y. Hacı Mahmud Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi. google scholar
• Hasanova, Selime Veysal. “Yusuf Ziyaeddin Ezheri ve Bulgaristan’da hadis eğitimi (1920-1950)”. Yüksek Lisans, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007. google scholar
• Havvâs, Şihâbüddin Ahmed b. Abbâd el-Kinânî. “el-Kâfî fî ilmeyi’l-arûz ve’l-kavâfî”, 1256. Hacı Mahmud Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi. google scholar
• Kazancızâde, Emîn Edîb. “Tuhfe-i Hulûsiyye fî Usûli’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyye”, t.y. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi. google scholar
• Mardmı, Ebü’l-Ûla. Huzur Dersleri. C. II-III. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1966. google scholar
• Nisârî, Ali en-. “Mâ yeteallaku bi’l-hadîs”, t.y. Esad Efendi. google scholar
• Osman Kâmil Efendi, Müneccimbaşı. “Tercüme-i Usûlü’l-Hadîs”, t.y. 9455. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi. google scholar
• “Osman Kâmil Efendi Sicil Dosyası”, t.y. Sicill-i Ahvâl Dosyaları. İstanbul Müftülüğü Şer‘iyye Sicilleri Arşivi. google scholar
• Özcan, Tahsin. “Mehmed Nûri Efendi”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 28:503-4. Ankara: TDV Yayınları, 2003. google scholar
• Seydişehrî, Mahmud Esad. Usûl-i Hadîs. 2. bs. İstanbul: Cemal Efendi Matbaası, 1316. google scholar
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmânî. C. 4. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1308. google scholar
• Şenburç, M. Masum. “Osmanlı Müelliflerinden Yusuf Zâhir Efendi ve Usûl-i Hadîs’e Dair Eseri”. Yüksek Lisans, Marmara Üniversitesi, 2004. google scholar
• Yusuf Zâhir Efendi. “el-Muktetaf Mine’l-Âsâr fî İlmi Usûli’l-Âsâr”, t.y. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi. google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Bâb-ı Âlî Evrak Odası, 791/59260. google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Sicill-i Ahvâl İdaresi Defteleri, 47/291 google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Dâhiliye Evrakı, 480/32335. google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Dâhiliye Evrakı, 498/33860, 1. google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Dâhiliye Evrakı, 498/33860, 4; google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Husûsî Evrakı, 47/52. google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Taltîfât Evrakı, 58/46 google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Mâbeyn-i Hümâyun İradeleri Evrakı 130/159. google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî Meclis-i Vâlâ Evrakı 138/20 google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî Mühimme Evrakı, 291/87. google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî Umûmî Evrakı, 308/97, 1-2 google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî Umûmî Evrakı, 563/58; 565/48; 541/30 google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî Umûmî Nezâret ve Devâir Evrakı, 462/33. google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî, Nezâret ve Devâir Evrakı, 300/41. google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî, Nezâret ve Devâir Evrakı, 351/71. google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî, Nezâret ve Devâir Evrakı, 453/81; google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektûbî, Nezâret ve Devâir Evrakı , A.MKT.NZD, 394/81. google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Esas Evrakı, 58/17. google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Mütenevvia Evrakı, 149/76. google scholar
• İstanbul Müftülüğü Meşîhat Arşivi, 1155 google scholar
• İstanbul Müftülüğü Meşîhat Arşivi, 768/03 google scholar