Klasik Şiirde Aşkın Gizlenmesi ve İfşası -Arap ve Türk Şiiri Arasında Karşılaştırmalı Bir Çalışma-

Yıl 2024, Cilt: 35 Sayı: 1, 37 - 57, 07.06.2024

Muhammed Faruk Çakır

https://doi.org/10.26650/di.2023.34.2.1330112

Öz

Klasik Arap ve Türk şiirine geniş bir perspektiften bakıldığında, Müslüman Doğu edebiyatının bu iki önemli temsilcisinin gerek vezin ve nazım şekilleri gerekse edebî türler ve temalar noktasında birçok müştereğe sahip olduğu görülür. Edebiyat tarihçileri Arap ve Türk şiiri arasındaki şekil ve muhteva benzerliklerine dikkat çekse de bu iki şiir geleneğinin sahip olduğu müşterekler günümüz karşılaştırmalı edebiyat çalışmaları kapsamında henüz istenen seviyede ele alınıp aydınlatılmış değildir. Bu bağlamda klasik dönem Arap-Türk şiiri sahasında yapılacak mukayeseli tematik çalışmalar için bir fikir ve yöntem sunmayı amaçlayan bu araştırma, Arap ve Türk şairlerinin üzerinde en çok kalem oynattığı konulardan biri olan “aşkın gizlenmesi ve ifşası” temasına odaklanmakta ve bu tema özelinde klasik Arap ve Türk şiiri arasındaki benzerliklere ışık tutmayı amaçlamaktadır. Klasik Arap ve Türk şiirindeki yaygın anlatılara göre âşık kınanmaktan korktuğu için aşkını gizlemekte, kalbinde yanan aşk ateşi ona türlü sıkıntılar yaşatmakta ve sakladığı aşk sırrı bazen gözyaşları bazen gönül yangını, bazen âh u enîn bazen de zayıflık ve beniz sarılığıyla aşikâr olmaktadır. İfşa edilmekten korkmasına rağmen kendi kendini ele veren âşığın bu hâli, çok sayıda şiire konu olmuş, aşk sırrını ortaya seren alametler her iki edebî gelenekte de birer ispiyoncuya teşbih edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belagati, Karşılaştırmalı edebiyat, Platonik aşk, Aşkın gizlenmesi, Aşkın ifşası

Concealment and Disclosure of Love in Classical Poetry -A Comparative Study of Arabic and Turkish Poetry-

Öz

When classical Arabic and Turkish poetry is viewed from a broad perspective, these two important representatives of Muslim literature in the East share many similarities in terms of poetic meter and verse forms, literary genres, and themes. This research focuses on the theme of “concealment and disclosure of love,” which is one of the most common subjects on which Arab and Turkish poets write. We aim to shed light on classic Arabic and Turkish poets and the similarities between their poetry in this work. According to the narratives, the lover (poet) hides his love because he fears being condemned. However, the fire of love that burns in his heart causes him all kinds of problems, and the secret of love that he hides becomes apparent, sometimes through tears, sometimes through heartache, and sometimes through physical weakness and yellowness of the face (fever). Despite the fear of being exposed, this state of the lover who betrays himself has been the subject of many poems, and the signs by which poets reveal their secret state of love have been compared to a whistleblower in both literary traditions.

Anahtar Kelimeler

Arabic language and eloquence, Comparative literature, Platonic love, Hiding love, Revealing love

Kaynakça

• Akkuş, Mehmet. “Arap ve Türk Edebiyatında Dinî Edebiyatın Müşterekleri”. ed. Yalçın Yaman. 271-280. İzmir: Sütun Yayınları, 2012. google scholar
• Arlı, Halime. Hüsn-i Hat Levhalarında Edebî Hikemî Muhtevâ (Türkçe Levhalar). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2021. google scholar
• Armutlu, Sadık. Klasik Arap, Fars ve Türk Edebiyatı İncelemeleri. 2 Cilt. İstanbul: Kesit, 1. Basım, 2021. google scholar
• Bâcûrî, İbrâhim b. Muhammed el-. el-Bürde bi-şerhi’l-Bâcûrî. thk. Yusuf Ali Büdeyvî. 1 Cilt. Dımaşk: Dâru Menâbi‘i’n-Nûr, 1. Basım, 2004. google scholar
• Bilkan, Ali Fuat. Nâbî’nin Türkçe Dîvânı. Gazi Üniversitesi, Doktora, 1993. google scholar
• Çorak, Reyhan. Klasik Edebiyat’ta Sevgilide Göz, Kirpik ve Kaş Üzerine Benzetmeler. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2002. google scholar
• Dabbî, Muhammed b. Ahmed b. Hasen ed-. Dîvânü’s-Sanevberî. thk. İhsân Abbâs. 1 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1998. google scholar
• Derman, M. Uğur. Türk Hat San’atından Seçmeler. 1 Cilt. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1. Basım, 2017. google scholar
• Durmaz, Gülay. Divan Şiirinde Rind ve Zahid Çekişmesi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2003. google scholar
• Ensârî, Müslim b. el-Velîd el-. ŞerhuDîvâniSarî'i’l-Gavânî. thk. Sâmî ed-Dehhân. 1 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 3. Basım, 1985. google scholar
• Erol, Erdoğan. Sükkerî -Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı-. 1 Cilt. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1. Basım, 1994. google scholar
• Halman, Talât Sait. Türk Edebiyatı Tarihi 1. 4 Cilt. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2. Basım, 2007. google scholar
• Hillî, Ebü’l-Mehâsin Safiyyüddîn Abdülazîz b. Serâyâ el-. Dîvânü Safiyyiddîn el-Hillî. 1 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts. google scholar
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1993. google scholar
• İbn Ma‘tûk, Şihâbuddîn el-Mûsevî. Dîvânü İbn Ma‘tûk. thk. Sa‘îd eş-Şertûnî. 1 Cilt. Beyrut: el-Matba‘atü’l-Edebiyye, 1885. google scholar
• İbn Münkız, Ebü’l-Hâris Müeyyidüddevle Necmüddîn Üsame. Dîvânü Üsame b. Münkız. thk. Ahmed Bedevî - Hâmid Abdülmecîd. 1 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1983. google scholar
• İbn Nümeyr, Ebü’n-Nedâ Hassân. Dîvânü ‘Arkale el-Kelbî. thk. Ahmed el-Cündî. Beyrut: Dâru Sâdır, 1992. google scholar
• İbnü’l-Ahnef, Ebü’l-Fazl el-‘Abbâs. Dîvânü’l-‘Abbâs b. el-Ahnef. nşr. Antuvân Na‘îm. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1. Basım, 1995. google scholar
• İbnü’l-Hatîb, Ebû Abdillâh Zü’l-vizâreteyn Lisânüddîn Muhammed. Dîvânü Lisâniddîn İbni’l-Hatîb. thk. Muhammed Miftâh. 2 Cilt. Dârülbeyzâ: Dâru’s-Sekâfe, 1. Basım, 1989. google scholar
• İbnü’l-Verdî, Zeynüddîn. Dîvânü İbni’l-Verdî. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 1 Cilt. Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-‘Arabiyye, 1. Basım, 2006. google scholar
• Kâtib, Ebü’l-Heysem Hâlid b. Yezîd el-. Dîvânü Hâlid el-Kâtib. thk. Kârîn Sâdır. 1 Cilt. Dımaşk: Menşûratü Vizâreti’s-Sekâfe, 2006. google scholar
• Köprülü, M. Fuat. Türk Edebiyatı Tarihi. 1 Cilt. İstanbul: Ötüken, 2. Basım, 1980. google scholar
• Mengi, Mine. Eski Türk Edebiyatı Tarihi. 1 Cilt. Ankara: Akçağ, 25. Basım, 2018. google scholar
• Mütenebbî, Ebü’t-Tayyib el-. Dîvânü’l-Mütenebbî. 1 Cilt. Beyrut: Dâru Beyrût, 1983. google scholar
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. 1 Cilt. İstanbul: L&M Yayınları, 9. Basım, 2002. google scholar
• Sıbt İbnü’t-Te‘âvîzî, Ebü’l-Feth Muhammed. Dîvânü Sıbt İbnü’t-Te‘âvîzî. thk. D. S. Margoliouth. 1 Cilt. Mısır: Matba‘atü’l-Müktetaf, 1903. google scholar
• Şah İsmail. Hatâyî Dîvânı. haz. Muhsin Macit. 1 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2017. google scholar
• Şensoy, Sedat. “Sıbt İbnü’t-Teâvîzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/88-89. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. google scholar
• Top, Yılmaz. “Şiirin Ankâ’sı Şirâzî Molla Hüseyin (ö. h.1023-1025/ 1614-1616)’in Gazelleri”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 11/11 (01 Aralık 2013), 237-272. https://doi.org/10.15247/dev.188 Yılmaz, Nevin. Abbasî İhtilâli’nde Türkler. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2007. google scholar
• Yüksel, Yahya. “Divan Şiirinde Para Birimlerinin Gerçek Anlamı Dışında Kullanımı”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 3/1 (30 Nisan 2019), 75-95. https://doi.org/10.34083/akaded.543128 google scholar
• Bâkî Dîvânı. haz. Sabahattin Küçük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1. Basım, 1994. google scholar
• Dîvânü Ebî Nüvâs. thk. Behcet Abdülgafûr el-Hadîsî. 1 Cilt. Abu Dabi: Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, 1. Basım, 2010. google scholar
• Fâtih Dîvânı ve Şerhi. haz. Muhammet Nur Doğan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2014. google scholar
• Fuzûlî Dîvânı. haz. Abdülhakim Kılınç. 1 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2021. google scholar
• Hayâlî Bey Dîvânı. thk. Ali Nihat Tarhan. 1 Cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1945. google scholar
• Mesîhî Dîvânı. haz. Mine Mengi. 1 Cilt. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2020. google scholar
• Muhibbî Dîvânı. haz. Kemal Yavuz - Orhan Yavuz. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2016. google scholar
• Murâdî Dîvânı. haz. H. Ahmet Kırkkılıç. 1 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2015. google scholar
• Nedîm Dîvânı. haz. Muhsin Macit. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017. google scholar