Biyolojik Determinizm İddialarına Epigenetik ve Beyin Plastisitesi Özelinde Teolojik bir Çözümleme

Yıl 2024, Cilt: 35 Sayı: 2, 413 - 435, 29.12.2024

Seyithan Can

https://doi.org/10.26650/di.2024.35.1.1375664

Öz

Biyolojik determinizmin teolojik olarak birçok problemi de beraberinde getirmiştir. Bunlardan ilki Tanrı'ya herhangi bir etkinlik alanı bırakmamasıdır. İkincisi de insan davranışlarının meydana gelmesinde kalıtımın etkili olduğunu belirtmeleridir. Bu düşünce insanın özgür ve iradeli bir varlık olma tasavvurunu ortadan kaldırmaktadır. Çünkü biyolojik determinizme göre DNA`mız tarafından önceden belirlenen ve davranışlarımız, beynin fizyolojik aktivitesinden başka bir şey değildir. Dolayısıyla insan özgürlüğü dediğimiz şey aslında bir yanılsamadır. Şayet insanın sergilediği davranışlar onun iradesiyle gerçekleşmiyorsa, Tanrı'nın insan davranışlarına karşılık verdiği ceza ve mükâfat, adalet problemini doğuracaktır. Biyolojik determinizmin bu iddialarının teolojik açıdan ortaya çıkardığı problemlere karşılık, epigenetik ve beyin plastisitesini temel alarak insanın özgürlüğü, iradesi ve sorumluluğunu, Tanrı'nın adaleti perspektifinde temellendirmeye çalıştık. Bununla beraber, genetik bilimdeki yeni keşifler, daha önce sahip olduğumuzu düşündüğümüz özgürlüğü bir yanılsama olarak ortaya çıkarmada insan davranışını eksiksiz bir şekilde açıklar mı? Sorusunun cevap bulması, çalışmanın temel amaçları
arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Biyolojik Determinizm, İnsanın Özgürlüğü, Epigenetik, Beyin plastisitesi

A Theological Analysis of Biological Determinism Claims in the Context of Epigenetics and Brain Plasticity

Öz

Several theoretical studies have investigated biological determinism. First, it leaves no room for divine intervention in the various spheres of human activity. Second, it asserts that heredity significantly influences human behavior. This notion emphasizes the idea that humans possess both freedom and wildness. According to biological determinism, behavior is predetermined by DNA, reducing physiological brain activity. Consequently, what is commonly perceived to be human freedom is illusory. If an individual’s actions are not a result of their own will, the issue of justice arises from the rewards and punishments that God metes out in response to human behavior. To address the theological dilemmas posed by these assertions of biological determinism, we sought to ground human freedom, will, and responsibility within the framework of God’s justice, by drawing on insights from epigenetics and brain plasticity. However, can recent developments in genetic science comprehensively elucidate human behavior, potentially revealing the freedom we once believed we possessed to be an illusion? Answering this question was one of the primary objectives of this study.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Biological Determinism, Human Freedom, Epigenetics, Brain Plasticity

Kaynakça

• Arvas, Hamdullah. “Kelâm’da Akıl Delili: Aklın Mahiyeti Bağlamında Natüralist- Antropolojik Tezlerin Eleştirisi”. İçinde İlahiyatta Araştırma ve Değerlendirmeler, editör Fevzi Rençber ve Salih Arı, 145-65. Ankara: Gece Kitaplığı, 2022. google scholar
• Aydın, İsmail Hakkı. Beyin Sizsiniz. İstanbul: Girdap Yayınları, 2020. google scholar
• ———. Beyin Sizsiniz 2.0 Metaverse Beyinler Arası İnternet Dünya Beyin Ağı, Wbw. İstanbul: Girdap Yayınları, 2021. google scholar
• Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 1987. google scholar
• Azmitia, Efrain C. “Cajal and Brain Plasticity: Insights Relevant to Emerging Concepts of Mind”. Brain Research Reviews 55, sy 2 (Ekim 2007): 395-405. https://doi.org/10.1016/j.brainresrev.2007.01.010. google scholar
• Baer, John, James C. Kaufman, ve Roy F. Baumeister, ed. Are We Free? Psychology and Free Will. Oxford ; New York: Oxford University Press, 2008. google scholar
• Bakıllâni, Muhammed b. Ebu Bekr. el-İnsâf. Kahire: Mektebetu’l-Ezheriyyetu li’t-Turasi, 2000. google scholar
• Bandura, Albert. “Reconstrual of ‘Free Will’ From the Agentic Perspective of Social Cognitive Theory”. Içinde Are We Free? Psychology and Free Will, editör John Baer. Oxford: Oxford Univ. Press, 2008. google scholar
• Barış, Maide. Umut ve Kaygı Arasında Genetik Müdahale. İstanbul: BETİM, 2022. google scholar
• Baroncelli, L, C Braschi, M Spolidoro, T Begenisic, A Sale, ve L Maffei. “Nurturing Brain Plasticity: Impact of Environmental Enrichment”. Cell Death & Differentiation 17, sy 7 (Temmuz 2010): 1092-1103. https://doi.org/10.1038/cdd.2009.193. google scholar
• Bates, David W. “Unstable Brains and Ordered Societies”. Içinde Distributed Perception, kitap editörü Natasha Lushetich ve Iain Campbell, 117-29, 1. bs. London: Routledge, 2021. https:// doi.org/10.4324/9781003157021-10. google scholar
• Bird, Adrian. “Perceptions of Epigenetics”. Nature 447, sy 7143 (Mayıs 2007): 396-98. https://doi. org/10.1038/nature05913. google scholar
• Boaler, jo. Sınırsız Zihin. Çeviren Zeynep Nur Ayanoğlu. İstanbul: Küy, 2021. google scholar
• Bulgen, Mehmet. “Al-Mâtundı and Atomism”. ULUM Dini Tetkikler Dergisi 2, sy 2 (2019): 223-64. https://doi.org/10.5281/ZENODO.3601653. google scholar
• ———. “Science and Philosophy in the Classical Peniod of Kalâm: An Analysis Centened Upon the Daqıq and Latıf Matters of Kalâm”. Kader 19, sy 3 (31 Aralık 2021): 938-67. https://doi. ong/10.18317/kadendengi.1017086. google scholar
• Can, Seyithan. Cehm b. Safvân ve Teolojik Paradigmasını Anlamak. Ankara: Fecr Yayınları, 2021. google scholar
• ———. “Modern Anatominin Hareket Kuramı Ekseninde Klasik Kelâmın İnsan Fiilleri Anlayışına Uzlaşımcı Yaklaşım”. Kader 18, sy 2 (2020): 570-86. google scholar
• Carroll, Joseph, John A. Johnson, Catherine Salmon, Jens Kjeldgaard-Christiansen, Mathias Clasen, ve Emelie Jonsson. “A Cross-Disciplinary Survey of Beliefs About Human Nature, Culture, and Science”. Evolutionary Studies in Imaginative Culture 1, sy 1 (31 Temmuz 2017): 1-32. https:// doi.org/10.26613/esic/1.1.2. google scholar
• Castera, Jeremy, ve Pierre Clement. “Teachers’ Conceptions About the Genetic Determinism of Human Behaviour: A Survey in 23 Countries”. Science & Education 23, sy 2 (Şubat 2014): 41743. https://doi.org/10.1007/s11191-012-9494-0. google scholar
• Dahm, Ralf. “Friedrich Miescher and the Discovery of Dna”. Developmental Biology 278, sy 2 (Şubat 2005): 274-88. https://doi.org/10.1016/j.ydbio.2004.11.028. google scholar
• Dawkins, Richard. Gen Bencildir. Çeviren Melisa Miller. 6. baskı : Temmuz 2014. İstanbul: Kuzey, 2021. google scholar
• De Melo-Martin, I. “Firing up the Nature/Nurture Controversy: Bioethics and Genetic Determinism”. Journal of Medical Ethics 31, sy 9 (01 Eylül 2005): 526-30. https://doi.org/10.1136/jme.2004.008417. google scholar
• De Melo-Martm, Inmaculada. “Biological Explanations and Social Responsibility”. Studies in History and Philosophy of Science Part C: Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences 34, sy 2 (Haziran 2003): 345-58. https://doi.org/10.1016/S1369-8486(02)00070-5. google scholar
• Doidge, Norman. Kendini Değistiren Beyin. Çeviren İbrahim Şener. İstanbul: Pegasus Yayıncılık, 2019. Eagleman, David. Beyin: Senin Hikayen. Çeviren Zeynep Arık Tozar. İstanbul: Domingo Yayınevi, 2019. google scholar
• Ellison, George T. H., ve Thea De Wet. “Biological Determinism”. Içinde The International Encyclopedia of Biological Anthropology, editör Wenda Trevathan, Matt Cartmill, Dana Dufour, Clark Larsen, Dennis ORourke, Karen Rosenberg, ve Karen Strier, 1-4. Hoboken, NJ, USA: John Wiley & Sons, Inc., 2018. https://doi.org/10.1002/9781118584538.ieba0056. google scholar
• Eş‘arî, Ebû’l-Hasan el-. Kitabu’l-luma’ fi’r-reddi alâ ehli’z-zeygi ve’l-bida’. Kahire: Matbatu Mısır Şirketü Musâheme Mısriyye, 1955. google scholar
• Gericke, Niklas, Rebecca Carver, Jeremy Castera, Neima Alice Menezes Evangelista, Claire Coiffard Marre, ve Charbel N. El-Hani. “Exploring Relationships Among Belief in Genetic Determinism, Genetics Knowledge, and Social Factors”. Science & Education 26, sy 10 (Aralık 2017): 1223-59. https://doi.org/10.1007/s11191-017-9950-y. google scholar
• Gildersleeve, Matthew, ve Andrew Crowden. “Genetic Determinism and Place”. Nova prisutnost XVII, sy 1 (26 Mart 2019): 162-162. https://doi.org/10.31192/np.17.1.9. google scholar
• Guyton, Arthur C., ve John E. Hall. Tıbbi fizyoloji. Çeviren Hayrunnisa Çavuşoğlu. İstanbul: Nobel Yayınları, 1996. google scholar
• Güngör, Sümeyye, ve Ramazan Erdem. “Genetik Determinizme Dair Kavramsal İnceleme”. 19 Mayıs google scholar
• Sosyal Bilimler Dergisi 2, sy 3 (30 Eylül 2021): 660-74. https://doi.org/10.52835/19maysbd.934782. google scholar
• İnan, Mert. “Beyin Nedir?”den “Yaşam Nedir”e: Bir hayat serüveni Türker Kılıç. İstanbul: Epsilon, 2021. google scholar
• İnan, Sibel. “Genin Ötesine Geçmek: Biyoloji Eğitiminde Epigenetik”. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 26 Mart 2021. https://doi.org/10.29129/inujgse.867966. google scholar
• İrfan Abdülhamit, Fettâh. “Cebriyye”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 7:205-8. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. google scholar
• Kâdî Abdülcebbâr. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. C. 6/2. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısriyyetü’l-Amme, t.y. google scholar
• Karaçay, Bahri. Mutlu Beyin. Editör Nurulhude Baykal. 1. basım. Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2018. google scholar
• Kegel, Bernhard. Epigenetik. Çeviren Sema Özgün. İstanbul: SaY Yayınları, 2022. google scholar
• Kılıç, Türker. Yeni Bilim: Bağlantısallık Yeni Kültür: Yaşamdaşlık. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2022. google scholar
• Kolb, Bryan, Robbin Gibb, ve E. Robinson Robinson. “Brain Plasticity and Behavior”. Current Directions in Psychological Science 12, sy 1 (2003). google scholar
• Küçüksönmez, Nermin. “Azınlık Raporu: Determinizm- Özgür İrade Paradoksu Ve Gözetim”. SineFilozofi 7, sy 14 (28 Aralık 2022): 176-93. https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.1087408. google scholar
• Lewontin, Richard C. “Biological Determinism”. The Tanner Lectures on Human Values University of Utah, 1982. google scholar
• Lewontin, Richard C., Steven Rose, ve Leon J. Kamin. Genlerimizden İbaret Değiliz. İstanbul: Yordam Kitap, 2015. google scholar
• ———. Not In Our Genes: Biology, Ideology, and Human Nature. New York: Pantheon, 1984. google scholar
• Malabou, Catherine. Beynimizle Ne Yapmalıyız? Çeviren Selim Karlıtekin. İstanbul: Küre Yayınları, 2018. google scholar
• Martucci, Pierpaolo. “At the Beginning Was the Evil: Biological Determinism and Destiny in Lombrosian Criminology”. Rassegna Italiana di Criminologia, sy 1 (2013). google scholar
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbu’t-Tevhîd. Ankara: İSAM Yayınları, 2003. google scholar
• Meaney, Michael J. “Nature, Nurture, and the Disunity of Knowledge”. Annals of the New York Academy of Sciences 935, sy 1 (Mayıs 2001): 50-61. https://doi.org/10.1111/j.1749-6632.2001. tb03470.x. google scholar
• Muskavitch, Marc A.T. “Genetic Determinism in the Post-Genomic Age”. Integritas: Advancing the Mission of Catholic Higher Education 3, sy 1 (15 Ekim 2014): 1. https://doi.org/10.6017/ integritas.v3i1p1. google scholar
• Myers, David G. “Determined and Free”. Içinde Are We Free? Psychology and Free Will, editör John Baer. Oxford: Oxford Univ. Press, 2008. google scholar
• Newson, Ainsley. “The Nature and Significance of Behavioural Genetic Information”. Theoretical Medicine and Bioethics 25, sy 2 (Nisan 2004): 89-111. https://doi.org/10.1023/ B:META.0000033764.50604.85. google scholar
• Nureddin Es-Sabuni, ve Bekir Topaloğlu. Mâtürîdiyye Akaidi, 2015. google scholar
• Ödemiş, Mehmet. “Determinizmin Yeni Savunması: Nörobiyolojik İndirgemecilik”. Kader 19, sy 1 (30 Haziran 2021): 29-54. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.913449. google scholar
• Paterson, Mark. “Molyneux, Neuroplasticity, and Technologies of Sensory Substitution”. Içinde The google scholar
• Senses and the History of Philosophy, editör Brian Glenney ve Jose Filipe Silva. Rewriting the History of Philosophy. London New York: Routledge, 2019. google scholar
• Peckham, Haley. “Epigenetics: The Dogma-Defying Discovery That Genes Learn from Experience”. International Journal of Neuropsychotherapy 1, sy 1 (2013): 9-20. https://doi.org/10.12744/ ijnpt.2013.0009-0020. google scholar
• Peters, Ted. Playing God? genetic determinism and human freedom. 2nd ed. New York: Routledge, 2003. google scholar
• Resnik, David B, ve Daniel B Vorhaus. “Genetic Modification and Genetic Determinism”. Philosophy, Ethics, and Humanities in Medicine 1, sy 1 (2006): 9. https://doi.org/10.1186/1747-5341-1-9. google scholar
• Ridley, Matt. Genom: Bir Türün Yirmi Üç Bölümlük Otobiyografisi. Çeviren Mehmet Doğan ve Nıvart Taşçı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2012. google scholar
• Ryan, Kevin. “A Thumb on the Scale: Biological Determinism and the Essays of Stephen Jay Gould”. google scholar
• Theses, 31 Ocak 2000. https://digitalcommons.njit.edu/theses/811. google scholar
• Sarraf, Matthew Alexandar, Michael Anthony Woodley Of Menie, ve Colin Feltham. Modernity and Cultural Decline: A Biobehavioral Perspective. Cham: Springer International Publishing, 2019. https://doi.org/10.1007/978-3-030-32984-6. google scholar
• Shafique, Muhammad, ve Umar Azhar Wyne. “Beyond Theology into Biological Sciences? Historical Discourse on the Concept of Determinism”. Pakistan Journal ofSocial Sciences 35, sy 1 (2015): 361-75. google scholar
• Smith, George P., ve Thaddeus J. Burns. “Genetic Determinism or Genetic Discrimination?” Journal of Contemporary Health Law & Policy 11, sy 1 (1994). google scholar
• Soysal, Esra Kartal. Gen Ötesi-İnsan Sonrası. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2022. google scholar
• Sutton, John. “Religion and the Failures of Determinism”. İçinde The Uses of Antiquity: The Scientific Revolution and the Classical Tradition, editör Stephen Gaukroger. Australasian studies in history and philosophy of science, v. 10. Dordrecht ; Boston: Kluwer Academic Publishers, 1991. google scholar
• Tuinen, Sjoerd van. “Plasticity”. Içinde 50 Key Terms in Contemporary Cultural Theory, editör Joost de Bloois, Stijn De Cauwer, ve Anneleen Masschelein, 229-34. Kalmthout, Belgium: Pelckmans Pro, 2017. google scholar
• Winston, Robert. Evrenin En Karmaşık ve Gizemli Nesnesi İnsan Beyni. İstanbul: Say Yayınları, 2012. google scholar
• Zwart, Hub. “Genetic Determinism”. Içinde Encyclopedia of Global Bioethics, editör Henk Ten Have, 1-10. Cham: Springer International Publishing, 2014. https://doi.org/10.1007/978-3-319-05544-2_208-1. google scholar