Centralization of Power in Classical Mainstream Islamic Political Thought

Yıl 2024, Cilt: 35 Sayı: 2, 317 - 352, 29.12.2024

Mehmet Akif Kayapınar

https://doi.org/10.26650/di.2024.35.1.1409970

Öz

This article analyzes the theoretical foundations of traditional mainstream Islamic political thought regarding establishing political authority, or the concentration of power, and establishing the “state.” One of humanity’s two major political challenges is state-building (or creation), which is defined as the hierarchical structuring of power to ensure people’s material (physical) security, obedience to the government, and, eventually, the establishment of a public order. The other is how to limit power while protecting the spiritual existence and integrity of the relevant human group—that is, how to allow people to realize themselves. The classical Islamic political thought is centered on three principles for establishing political authority: First, the primary goal of political order is to ensure social existence and unity. Second, the rulings based only on ijtihād (dhanniyyât) in response to the circumstances of the time should not be confused with specific rules (qatiyyât) about the foundation of the political system derived from the Qur’an, Sunnah, and ijmā. Third, political authority derives from law, not cosmological or theological claims about the ruler. This article discusses the major theories and models developed during the classical period of Islamic political thought in light of these three issues.

Anahtar Kelimeler

Islam, political order, state formation, concentration of power, qatiyyât-dhanniyyât, the unity of community, shari’ah law

Klasik Ana-akım İslam Siyaset Düşüncesinde İktidarın Temerküzü

Öz

Bu makalede klasik dönemde ana-akım İslam siyaset düşüncesinde teorik düzeyde iktidar alanının oluşumu, diğer bir deyişle iktidarın temerküzü ve “devlet” inşası meselesi incelenecektir. İnsanların maddi (bedensel) güvenliğini sağlayacak şekilde iktidarın hiyerarşik olarak yapılanması, yönetime itaatin halk nezdinde benimsenmesi ve bu şekilde bir kamu düzeninin tesisi anlamına gelen devlet inşası, siyasal alanda insanlık durumunun karşı karşıya kaldığı iki büyük meydan okumadan biridir. Diğeri ise yine ilgili insan grubunun manevi varoluşunu ve ruhsal bütünlüğünü mümkün kılacak, yani kendilerini gerçekleştirebilecek ve özgürlüklerini muhafaza edecek şekilde iktidarın sınırlandırılması meselesidir. Klasik İslam siyaset düşüncesinde iktidar alanının tesisi şu üç unsur etrafında kuramsallaştırılmıştır: Birincisi, siyasal düzenin en öncelikli hedefi toplumsal varlığın ve birliğin muhafazasıdır. İkincisi, siyasal düzenin tesisi söz konusu olduğunda Kur’an, Sünnet ve icmâdan çıkarılan kat’i hükümler (katiyyât) ile ilgili zamanın şartlarına cevap niteliğindeki sadece içtihada dayalı zannî (zanniyyât) hükümler birbirlerine karıştırılmamalıdır. Üçüncüsü, siyasal otoritenin kaynağı yöneticiye dair kozmolojik ya da teolojik iddialar değil, hukuktur. Makalemizde klasik dönemde İslam siyaset düşüncesine dair geliştirilen belli başlı teori ve modeller bu üç husus bağlamında ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam, siyasal düzen, devlet inşası, iktidar temerküzü, katiyyât-zanniyyât, toplumsal birlik, şer’î hukuk

Kaynakça

• Akbulut, A. Sahabe Dönemi İktidar Kavgası: Alevi Sünni Ayrışmasının Arka Planı. Ankara: Otto, 2015. google scholar
• Alper, Ö. M. “İtaat.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Son erişim 20.10.2023. https://islamansiklopedisi. org.tr/itaat google scholar
• Anjum, Ovamir. Politics, Law, And Community in Islamic Thought: The Taymiyyan Moment. New York: Cambridge University Press, 2012. google scholar
• Bardakoğlu, Ali. “Delil.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Son erişim 22.09.2023. https://islamansiklopedisi. org.tr/delil#2-fikih google scholar
• Binder, Leonard. “Al-Ghazali’s Theory of Islamic Government.” Muslim World, 45 (1955): 229-241. google scholar
• Black, Anthony. A World History of Ancient Political Thought. Oxford: Oxford University Press, 2016. google scholar
• Burgess, Glenn. (837-861). “The Divine Rights of King Reconsidered.” The English Historical Review, 107, 1992. google scholar
• Burke, Edmund. Reflections on the Revolution in France, ed. F. M. Turner. Binghamton: Yale University Press, 2003. google scholar
• Büyükkara, M. Ali. “Sünnet Ehli, Rey Ehli, Hadis Ehli, Selefilik, Vehhabilik Kavramları Üzerine Bazı Açıklamalar.” Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat: Tarihi Seyri, Kapsamı ve Algılanışı, 78-106. Köln: IGMG, 2014. google scholar
• Cooper, J. S. “Divine Kingship in Mosopotamia, A Fleeting Phenomenon.” Religion and Power: Divine Kingship in the Ancient World and Beyond, ed. N. Brisch. Chicago: The University of Chicago Press, 2008. google scholar
• Davutoğlu, Ahmet. Alternatif Paradigmalar: İslam ve Batı Dünya Görüşlerinin Siyaset Teorisine Etkisi. Türkçesi M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Küre Yayınları, 2018. google scholar
• Demir, Müddessir. “İslam Siyaset Düşüncesinin İki Klasiği: el-Ahkâmü’s-sultâniyye ile el-Gıyâsî’de google scholar
• İmamet Nazariyesi.” Zor Zamanda Siyaset: İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî ve Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem Adlı Eseri, der. Özgür Kavak ve Ömer Türker, 171-213. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020. google scholar
• Dunbar, Robin. Grooming, Gossip, and the Evolution of Language. Boston: Harvard University Press, 1997. google scholar
• Dupre, Louis. Passage to Modernity: An Essay in the Hermeneutics of Nature and Culture. New Haven: Yale University Press, 1993. google scholar
• Ebû Hanîfe. “El-Fıkhu’l-Ekber.” İslam Akâid Metinleri, der. Ali Pekcan, 51-62. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015. google scholar
• El-Bağdâdî, Abdulkâhir. Kitâbu Usûli’d-Dîn (Ehl-i Sünnet Akâidi), Türkçesi Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 2016. google scholar
• El-Kayravânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Zeyd. “Kayravâniyye Akâidi.” İslam Akâid Metinleri, der. Ali Pekcan, 145-152. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015. google scholar
• El-Makdisî, İbn Kudâme. “Lüm’atü’l-İ’tikâd el-Hâdi ilâ Sebili’r-Reşâd.” İslam Akâid Metinleri, der. Ali Pekcan, 157-176. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015. google scholar
• El-Mâverdî, Ebu’l-Hasan. El-Ahkâmu’s-Sultâniyye, Türkçesi Ali Şafak. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1976. google scholar
• Er-Rûdânî, Muhammed b. Süleyman. Cem’ul-Fevâid min Câmi’il-Usûl ve Mecma’iz-Zevâid, Cilt 5, Türkçesi Hüseyin Yıldız. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 1988. google scholar
• Et-Tahâvî, İmam Ebû Ca’fer. “Akâid Risalesi,” İslam Akâid Metinleri, der. Ali Pekcan, 99-121. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015. google scholar
• Faruki, İsmail Râci. Tevhid, Türkçesi Ejder Okumuş. İstanbul: Mahya, 2017. google scholar
• Freidel, D. “Maya Divine Kingship.” Religion and Power: Divine Kingship in the Ancient World and Beyond, ed. N. Brisch. Chicago: The University of Chicago Press, 2008. google scholar
• Fukuyama, Francis. Siyasi Düzenin Kökenleri, Türkçesi Ezgi Başer. İstanbul: Profil Yayınları, 2016. google scholar
• Fukuyama, F. Political Order and Political Decay. New York: Farrar, Straus and Giroux, 2014. google scholar
• Gazzâlî. El-İktisâd fi’l-İ’tikâd (İtikadda Orta Yol), Türkçesi Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012. google scholar
• Gazzâlî. Fedâihu’l-Bâtıniyye ve Fezâilu’l-Mustazhiriyye (Bâtınîliğin İçyüzü), Türkçesi Avni İlhan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. google scholar
• Gibb, Hamilton A. R. Studies on Civilization of Islam. Princeton: Princeton University Press, 1982. Gündüz, Şinasi. Güç, İktidar ve Kutsal: Tanrı-Kraldan Tanrı-İnsana. İstanbul: Hikav Yayınları, 2020. Hassan, Mona. “Modern Interpretations and Misinterpretations of a Medieval Scholar: Apprehending the Political Tought of Ibn Taymiyya.” Ibn Taymiyyah and His Times, der. S. Ahmed ve Y. Rapoport, 338-366. Oxford: Oxford University Press, 2010. google scholar
• Haviland, William A. ve diğerleri. Kültürel Antropoloji, çev. İ. D. E. Sarıoğlu. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2008. google scholar
• Hobbes, Thomas. Leviathan, Türkçesi Semih Lim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1995. google scholar
• Hoffmann, H. “King and Kingship in Indian Civilization.” East and West, Cilt 4, Sayı 4 (1954): 239-246. Huntington, Samuel P. Political Order in Changing Societies. New Haven: Yale University Press, 1976. İbn Haldun. Mukaddime, Türkçesi Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015. google scholar
• İbn Teymiyye. El-Hisbe fi’l-İslam (Hisbe), Türkçesi Vecdi Akyüz. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001. google scholar
• İbn Teymiyye. Es-Siyâsetü’ş-Şer’iyye fî Islâhi’r-Râî ve’r-Raiyye (Şer’î Siyaset), Türkçesi Soner Duman. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021. google scholar
• İmam Eş’ârî. “El-İbâne ‘an Usûli’d-Diyâne.” İslam Akâid Metinleri, der. Ali Pekcan, 131-140. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015. google scholar
• İmam Müzenî. “Şerhu’s-Sünne.” İslam Akâid Metinleri, der. Ali Pekcan, 75-84. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015. google scholar
• İnalcık, H. Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2000. google scholar
• Karaman, H. ve diğerleri. Kur’an Yolu Tefsiri, Cilt: 2. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007. google scholar
• Karaman, Hayreddin. “Fıkıh.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Son erişim 22.09.2023. https:// islamansiklopedisi.org.tr/fikih#1 google scholar
• Kavak, Özgür. “İki Âlim, İki Halife Adayı: Cüveynî’nin Nizâmülmülk’ü, Gazzâlî’nin Müstazhir’i.” Zor Zamanda Siyaset: İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî ve Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem Adlı Eseri, derleyenler Özgür Kavak ve Ömer Türker, 215-245. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020. google scholar
• Kavak, Özgür. İslam Siyaset Düşüncesinin Fıkhi Temelleri: Siyasi-Fıkhi Hükümlere Dair İncelemeler. İstanbul: Klasik Yayınları, 2023. google scholar
• Kaya, Eyyüp Said. “Mâlikî Mezhebi.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Son erişim 02.10.2023. https:// islamansiklopedisi.org.tr/maliki-mezhebi google scholar
• Klosko, George. History of Political Theory: Ancient and Medieval Political Theory. Stamford: Thomson Learning, 2002. google scholar
• Köksal, A. Cüneyd ve Dönmez, İ. Kafi. “Usûl-i Fıkıh.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Son erişim 20.09.2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/usul-i-fikih google scholar
• Köse, Hızır Murat. “İslam Siyaset Düşüncesini Okumada Bir Çerçeve: Cüveynî’nin Katiyyât-Zanniyyât Anlayışı.” Zor Zamanda Siyaset: İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî ve Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem Adlı Eseri, derleyenler Özgür Kavak ve Ömer Türker. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020. google scholar
• Lambton, Ann K. S. State and Government in Medieval Islam. Oxford: Oxford University Press, 1981. google scholar
• Olson, Mancur. The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups. Massachusetts: Harvard University Press, 1965. google scholar
• Özdinç, Rıdvan. İtikat ve Siyaset: Sünnî Kelâmında İmamet-Hilafet Meselesi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018. google scholar
• Qiyong, G. (53-75). “On Confucian Political Philosophy and Its Theory of Justice.” Frontiers of Philosophy in China, Cilt 8, Sayı 1, 2013. google scholar
• Rafael, G. H. de ve J. S. F. Prados. (1-8). “The Security Versus Freedom Dilemma: An Empirical Study of the Spanish Case.” Fronties in Sociology, 7/774485, Şubat, 2022. google scholar
• Rosenthal, Erwin. Political Thought in Medieval Islam: An Introductory Outline. Cambridge: Cambridge University Press, 2009. google scholar
• Rousseau, J. J. Toplum Sözlemesi, Türkçesi Vedat Günyol. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 1987. google scholar
• Schmitt, Carl. Siyasi İlahiyat: Egemenlik Kuramı Üzerine Dört Bölüm, Türkçesi Emre Zeybekoğlu. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2005. google scholar
• Soudavar, A. The Aura of Kings: Legitimacy and Divine Sanction in Iranian Kingship. California: Mazda Publishers, 2003. google scholar
• Şehristânî. Milel ve Nihal, Türkçesi Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008. google scholar
• Taylor, Charles. Modern Toplumsal Tahayyüller, Türkçesi Hamide Koyukan. İstanbul: Metis Yayınları, 2006. google scholar
• Tuininga, Matthew J. Calvin’s Political Theology and the Public Engagement of the Church: Christ’s Two Kingdoms. Cambridge: Cambridge University Press, 2017. google scholar
• Tûsî, Nasiruddin. Ahlâk-ı Nâsırî, Türkçesi A. Gafarov ve Z. Şükürov. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007. google scholar
• Türcan, Talip. “Ülü’l-Emr.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Son erişim 17.10.2023. https://islamansiklopedisi. org.tr/ulul-emr google scholar
• Vincent, A. Theories of the State. Oxford: Basil Blackwell Ltd.,1987. google scholar
• Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Ruhi Fığlalı. İstanbul: Şa-To İlahiyat, 2001. google scholar