Fıkıh Usûlünde Âhâd Haberle Nesh Meselesi

Yıl 2023, Sayı: 5, 161 - 178, 30.12.2023

Ahmet Batur

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1382207

Öz

Özet
Haber kavramı fıkıh usulü âlimleri tarafından "mahiyeti itibariyle doğru ve yalan olma ihtimali bulunan söz" manasında kullanılmaktadır. Haber, aktarılması yönünden mütevâtir ve ahâd olarak iki kısma ayrılmaktadır. Usûl âlimleri arasında mütevâtir haberin hüccüyeti ve kendisiyle neshin yapılabileceği hakkında neredeyse tartışma bulunmazken âhâd haberin delil oluşu ve kendisiyle neshin olması hususunda ise tartışma bulunmaktadır. Bu tartışmaların yanında nesh kavramı, usûl kaynaklarında farklı şekillerde tarif edilmiştir. Bu tanımlardan biri “Şer´î bir hükmün daha sonra ortaya çıkan kendisi gibi şer´î bir hüküm ile kaldırılması” şeklinde olup ve tarif, daha evla kabul edilmiştir. Bu anlamda kabul gören neshin, ahâb haber ile vukuu meselesi belirtildiği üzere fıkıh usulünde tartışma konusu olmuştur. Zâhirîlerden İbn Hazm’ın ve Hanbelîlerden de Tûfî’nin içinde bulunduğu kimi usûlcüler, ahâd haber ile Kur’an ve mütevâtir sünnettin neshini mutlak olarak kabul ederken kimi usûlcüler ise, mutlak olarak reddetmiştir. Bâcî ve Gazâlî gibi âlimler ise, âhâd haber ile neshi kabul etmiş fakat Hz. Peygamber dönemi ve sonrası arasında bir ayrıma gitmişlerdir. Onlar, Hz. Peygamber zamanında haber-i vâhid ile neshin gerçekleşmesini kabul ederken, sonrası içinse kabul etmemektedirler. Bu çalışmada söz konusu görüşler, gerekçeleriyle birlikte değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Fıkıh usûlü, Haber, Mütevâtir haber, Âhâd haber, Nesh

The Issue of Abandonation with Ahâd News in Fıqh Methodology

Öz

The concept of khabar is mentioned by fiqh scholars as a a word which may be true but also but also possibly a lie due to its nature. In the manner of conveying the news, it is divided into two parts: mutawatir and ahåd. While there is almost no debate about the validity of the mutawatir news and the possibility of abrogation with it among methodology scholars, there is also a debate about the validity of the ahad news and the possibility of abrogation with it. In addition to these discussions, the concept of abrogation has been described in different ways in the methodology sources. One of these definitions is “the abrogation of a shar’i ruling by a similar shar’i ruling that emerged later, and the definition is more accepted. In this sense, the issue of abrogation accepted in this sense has been a matter of debate in the fiqh procedure, as stated above. While some methodology scholars, such as Ibn Hazm from the Zahiris and Tufi from the Hanbalis, accepted the abrogation of the Quran and the mutawatir sunnah with ahâd news as absolute, some other scholars rejected it absolutely. They made a distinction between the period of the Prophet Muhammad and after. While they accept the realization of abrogation with the news of the unity in the time of the Prophet, they do not accept it later periods. In this study, these approaches mentioned abovewill be evaluated through their justifications.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Methodology of Fiqh, Narrations, Mutawatir Narrations, Ahad Narrations, Abrogation

Kaynakça

• Âmidî, Ebu’l-Hasen Seyfüddîn Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiye, 1426/2005.
• Apaydın, H. Yunus. “Mütevâtir”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/208-211. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV yayınları. 7. Baskı. 2013.
• Bâcî, Ebû’l-Velid Süleymân b. Halef. İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. Thk. Abdulmecid Turkî. yy.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1415/1995.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed. et-Takrîb ve’l-irşâd (es-Sağîr). Thk. Abdülmecîd b. Alî Ebû Zende. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1998.
• Basrî, Ebu’l-Hüseyn Muhammed b Alî. Mu´temed fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhammed Hamîdullâh. 2 Cilt. Dimeşk: el-Me´hedu’l-İlmiyye, 1385/1965.
• Demirci, Muhsin. Tefsir usulü. İstanbul: Marmara Ü. İ. F. Vakfı Yayınları. 9. Baskı, 2009.
• Ebû Zehra, Muhammed. Usûlü’l-fıkh. yy.: Dâru’l-Fikri’l-´Arabî, ty.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1433/2012.
• Gazzî, Muhammed Sıdkî b. Ahmed b. Muhammed. Keşfu’s-sâtir şerhu Gevâmıdi Ravdati’n-nâzır. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2002.
• Hallâf, Abdülvehhâb. ´İlmü usûli’l-fıkh. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1423/2003.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. el-Kifâye fî me‘rifeti usûli i‘lmi’r-rivâye. Thk. İbrâhîm b. Mustafâ ed-Dimyatî. yy. : Dâru’l-Hudâ, 2003.
• Hudarî, Muhammed. Usûlu’l-fıkh. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1424/2003.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-İfâkı’l-Cedîde, ty.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed. Ravdatü’n-nâzır. Thk. Şa´bân Muhammed İsmail. Beyrut: el-Mektebetu’l-Mekkiyye, 1998.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1414/1994.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, ty.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecddiddîn Abdisselâm el-Harrânî. el-Müsevvede fî usûli’l-fıkh. Thk. Ahmed b. İbrâhîm ez-Zervî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Fadîle, 1422/2001.
• İbnu’l-Kassâr, Ebû’l-Hasan Alî b. Ömer. Mukaddime fî usûli’l-fıkh. Kahire: Dâru’l-Beyârık, 1991.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer. Muhtasaru Müntehe’s-sûl ve’l-emel fî ‘ilmeyi’l-usûl ve’l-cedel. Thk. Nezîr Hammâd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbnü’l-Hazm, 1467/2006.
• Koçinkağ, Mansur. İlk Dönem Sünnet ve Haber-i Vâhidle İlgili Tartışmalar. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2011.
• Koçyiğit, Talat. Hadîs Usulü. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Lütfullah Cebeci. “İSFEHÂNÎ, Ebû Müslim”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 22/509. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. Riyad: Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye, 1419/1998.
• Pezdevî, Ebû’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Huseyn. Usûlu’l-Pezdevî (Kenzu’l-vusûl ilâ ma´rifeti’l-usûl). yy.: Mir Muhammed Kütüphanesi, ty.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Usûlü’s-Serahsî, Thk. Ebû’l-Vefâ el-Afgânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ty.
• Sevgili, Hamit. “Ebû İshâk eş-Şîrâzî’nin Usûl Anlayışında Âhâd Haberin Epistemolojik Değeri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (Aralık 2019): 227-255.
• Subhî b. İbrâhîm es-Sâlih. Mebâhis fî ´ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, 2014.
• Subhi’s-Sâlih. U‘lûmu’l-hadîs ve mustalahuhu. yy.: Dâru’l-İlim, ty.
• Sübkî, Tâcüddîn Ebû Nasr Abdülvehhâb b. Ali b. Abdilkâfî. Cem´u’l-cevâmi´ fî usûli’l-fıkh. Diyarbakır: İlim Kitap Evi, ty.
• Şa‘bân, Zekiyüddîn. Usûlu’l-fıkhı’l-İslâmî. yy.: ty.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs er-Risâle. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1419/1999.
• Şensoy, Sedat. “Nazmü’l-Kur’ân”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/464-466. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkiki’l-hak min ´ilmi’l-usûl. Thk. Muhammed Subhî b. Hasan Hellâk. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1428/2007.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm. el-Meû´ne fi’l-cedel. Thk. Abdülmecîd Türkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmiyy, 1408/1988.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm. Lume´ fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhyiddîn Dîb Mustevi-Yûsuf Alî Bedîvî. Beyrut: Dâru’l-Kalemi’t-Tayyib, 1416/1995.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ. el-Câmi‘u’l-muhtasar min’s-Sünen. Beyrut Müessesetu’r-Risâle, 2011.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî´ Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd. el-Bülbül fî usûli’l-fıkh. Riyad: Mektebetü’l-İmâmi’ş-Şâfiî, 1410/?.
• Ünalan, Abdullah. “Kur’ân’ı Nesh Bağlamında Sünnet’in Yetkisi”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (Aralık 2018): 11-30.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Haber”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 14/346-349. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 6 Cilt. Gardeka: Dâru’s-Safva, 1409/1988.