Analysis of the Hadith of Tawsi’a (Expansion) Which Encourages Giving Treats to the Family on the Day of Ashura in Terms of Sanad (the Chain of Narration) and Matn (Text)

Yıl 2024, Sayı: 6, 35 - 55, 30.06.2024

Tahsin Kazan

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1468700

Öz

Analysis of the Hadith of Tawsi’a (Expansion) Which Encourages Giving Treats to the Family on the Day of Ashura in Terms of Sanad (the Chain of Narration) and Matn (Text)
It is basically the Quran and hadiths that shape the religious perception of Muslims. There is no doubt about the authenticity of the Quran. Although there are many criteria to determine the correction of hadiths, the prominent criterion is the criticism of the chain of narration (sanad) and the text (matn). When evaluating a hadith, most of the scholars of hadith first examined its chain of narration. It is a known fact that some hadith scholars do not criticize the text if the narration is not reliable, and they give a name to the narration by looking at the status of the narrators in the narration. Also, it is seen that the different opinions among scholars regarding the narrators are known to lead to slightly different conclusions in the application of the hadiths. In every society, there have been certain practices that shape social life and become traditions. The impact of some hadiths that support these practices and provide a basis for them is an undeniable fact. Today, the tradition of Ashura is widely observed in some countries, particularly in Turkey, and it is believed that the influence of the hadith of tawsi’a (expansion) has played a role in the formation and continuation of this tradition. This study will analyze in terms of the chain of narration and the text whether giving treats to family members particularly and other people on the day of Ashura is based on solid evidence. In addition, the issue of whether having multiple chains of transmission for a narration enhances its authenticity will also be addressed.

Anahtar Kelimeler

Hadith, tawsi’a (expansion), sanad (the chain of narration), matn (text), reinforcement

Âşûrâ Günü’nde Aileye İkramda Bulunmaya Teşvik Eden Tevsi‘a Hadisinin Sened ve Metin Açısından Tahlili

Öz

Müslümanların din tasavvurunu şekillendiren temelde Kur’ân ve hadislerdir. Kur’ân’ın sıhhati noktasında bir kuşku bulunmamaktadır. Hadislerin tashih ve tadîfini belirlemek için birçok kıstâs bulunmakla birlikte öne çıkan kriter, sened ve metin tenkididir. Muhaddisler bir hadisi değerlendirirken öncelikle senedine bakmışlardır. Sened sağlam değilse metin tenkidine gidilmemiş senette yer alan râvilerinin durumuna bakarak rivâyete bir isim vermişlerdir. Muhaddislerin râviler hakkında farklı içtihatta bulunmalarının, hadislerin uygulanmasında az da olsa farklı sonuçlara yol açtığı bilinmektedir. Her toplumda sosyal hayatı şekillendiren ve gelenek haline gelmesini sağlayan bazı uygulamalar var olmuştur. Bu uygulamaları besleyen ve onlara dayanak oluşturan bazı hadislerin etkisi ise inkâr edilmez bir hakikattir. Günümüzde ‘Âşûrâ' geleneği bazı ülkelerde ve özellikle Türkiye’de yaygın bir şekilde sürdürülmekte, bu geleneğin oluşmasında ve devam etmesinde ise tevsi‘a hadisinin etkisi olduğu düşünülmektedir. Bu çalışmada ‘Âşûrâ’ gününde başta aile fertlerine ve insanlara yapılan ikramların sağlam bir delile dayanıp dayanmadığı, sened ve metin açısından tahlil edilecektir. Ayrıca bir haberin fazla tarikinin olmasının, rivâyete sıhhat hükmünü kazandırıp kazandırmayacağı de ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Tevsi‘a, Sened, Metin, Takviye

Kaynakça

• Alâî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî el-. Câmiʿu’t-tahsîl fî ahkâmi’l-merâsîl. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Beyrut: ’Alemü’l-kütüb, 1407.
• Atik, M. Kemal vd. İslamî Kavramlar. Ankara: Sema Yazar Gençlik Vakfı, 1997.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Telhisü’l-müteşâbih fi’r-resm. Dımeşk: Talâs, 1985.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit Hatîb. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr ’Avvâd Ma’rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, ts.
• Baş, Eyüp. “Aşûre Günü, Tarihsel Boyutu ve Osmanlı Dinî Hayatındaki Yeri Üzerine Düşünceler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XLV/1 (2004), 167-190.
• Bedreddin ez-Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. en-Nüket ʿalâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. thk. Zeynelâbidîn b. Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Edvâu’s-selef, 1419.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. Şuʿabü’l-îmân. thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid. Riyad: Dârü’r-rüşd, 1423.
• Bozkuş, Metin. “Aşure Günü, Muharrem Matemi/Orucu Ve Sivas’ta Aşure Uygulamaları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (15 Haziran 2008), 33-61.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Dâru tavkı’n-necât, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Muhammed Abdülmuîd Hân. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Cemalüddîn Kâsimî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd b. Kāsım. İslâhü’l-mesâcid mine’l-bida’ ve’l-’avâid. thk. Nâsırüddin el-Elbânî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1403.
• Derviş, Muhammed b. Muhammed. Esna’l-metâlib fî ehâdîsi muhtelifi’l-merâtib. thk. Mustafa Abdülkadir ’Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1418.
• Diyârbekrî, Kādî Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasen ed-. Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs. 2 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, ts.
• Ebû Mu’âz, Târik b. Avdullah b. Muhammed. el-İrşâdât fî takviyeti’l-ehâdîs bi’ş-şevâhid ve’l-mutâbe’ât. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1417.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Maʿrifetü’s-sahâbe. thk. ‘Adil b. Yûsuf el-‘Azâzî. Riyad: Dârü’l-vatan, 1419.
• Eryiğit, Yılmaz. “Aşure ve Muharrem”. Nuh Kitabı, 265-271.
• Gumârî, Ebû Abdillah b. Sıddîk el-. Hidayetü’s-sağrâ’ bi tashîhi hadîsi tevsi’ati yevmi “âşûrâ”. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1. Basım, 1439.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb. Me’âlimü’s-Sünen. 4 Cilt. Halep: el-Matba’tü’l-ilmiyye, 1351.
• Huveynî, Ebû İshâk el-. Faslü’l-hitâb. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1905.
• ‘Irâkî, Ebû İshâk İbrahim b. Muhammed b. Ezher b. Ahmed b. Muhammed el-. el-Müntehab min kitâbi’s-Siyâk li Târihi Nîsâbûrî. thk. Hâlid Haydar. Beyrut: Dârü’l-fıkr, 1414.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. Cüzü tavsi’a “ala’l-’iyâl yevme’l-’Âşûra”. Y.y.: Y.y., ts.
• İbn ’Adî, Ebû Ahmed b. ‘Adî Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1418.
• İbn Arrâk, Ebü’l-Hasen Nûruddîn (Sa‘düddîn) Alî b. Muhammed b. Alî el-Kinânî ed-Dımaşkī. Tenzîhü’ş-şerîʿati’l-merfûʿa ʿani’l-ahbâri’ş-şenîʿati’l-mevżûʿa. thk. Abdulvahab Abdullatîf, Abdullah Muhammed Sıddîk el-Gumârî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1399.
• İbn ‘Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkī. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Garâme el-‘Umerî. Beyrut: Dârü’l-fıkr, 1415.
• İbn Büşrân, Ebü’l-Kâsım Abdülmelik b. Muhammed b. Abdullah. Emâlî. thk. Ahmed b. Süleymân. Riyad: Dârü’l-vatan, 1420.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs b. Münzîr er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. Haydarâbâd: Dâiretü’l-me‘ârifi’l-osmâniyye, 1271.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-Emâliyü’l-mutlaka. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1416.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İmtâʿ bi’l-erbaʿîne’l-mütebâyineti (bi-şarti)’s-semâʿ. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1418.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. ’Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Mu’avid. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415.
• İbn Hacer el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhibüddîn el-Hatîb. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ma’rife, 1379.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhibüddîn el-Hatîb. Beyrut: Dârü’l-ma’rife, 1379.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2000.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbü’s-sikât. Haydarâbâd: Dâiretü’l-me‘ârifi’l-osmâniyye, 1393.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Meşâhîru ʿulemâʾi’l-emsâr. thk. Merzûk Ali İbrahim. Dârü’l-vefâ, 1411.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî. et-Tekmîl fî maʿrifeti’s-sikāt ve’d-duʿafâʾ ve’l-mecâhîl. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim. Yemen: Merkezü Nu‘mân, 1432.
• İbn Kutluboğa, Zeynüddîn Kāsım b. Kutluboğa b. Abdillâh es-Sûdûnî. es-Sikât mimmen lem yaka‘ fi’l-kütübi’s-sitte. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim. Kahire: Mektebetü İbn Abbâs, 1432.
• İbn Nukta, Ebû Bekr Muînüddîn (Muhibbüddîn) Muhammed b. Abdilganî b. Ebî Bekr b. Şücâ‘ el-Bağdâdî. et-Takyîd li-maʿrifeti ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1408.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Ehâdîsü’l-kussâs,. thk. Muhammed Lütfî es-Sabbâğ. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1408.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. el-Fetâva’l-kübrâ. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1408.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. İktizâʾü’s-sırâti’l-müstakīm (li-)muhâlefeti ashâbi’l-cahîm. thk. Nâsır Abdülkerîm el-’Akl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru ’âlemi’l-kütüb, 1419.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Minhâcü’s-sünne. thk. Muhammed Raşid Sâlim. 9 Cilt. Suudi Arabistan: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1406.
• İbni’l-A‘râbî, Ebû Saîd b. el-A‘rabî Ahmed b. Muhammed b. Ziyâd b. Bişr b. Dirhem. Mu‘cemu İbni’l-A‘râbî. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1418.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Mevzûʿât. thk. Abdulvahab Abdullatîf, Abdullah Muhammed Sıddîk el-Gumârî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1399.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Üsdü’l-gâbe fî maʿrifeti’s-sahâbe. thk. ’Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Mu’avid. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415.
• İbnü’l-Ferrâ, Ubeydullah b. Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. Tecrîdü’l-esmâ ve’l-küna’l-mezkûre fî kitabi’l-müttefik ve’l-müfterik. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim. Yemen: Merkezü Nu‘mân, 1432.
• İbnü’l-Kayserânî, Ebü’l-Fazl İbnü’l-Kayserânî Muhammed b. Tâhir b. Alî. el-Etrâf li’l-efrâd li’d-Dârekutnî. thk. Mahmûd Muhammed b. Mahmûd. 5 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1419.
• Kâsimî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd b. Kāsım ed-Dımaşkī. Kavâʿidü’t-tahdîs min fünûni mustalahi’l-hadîs. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Kaya, Zeynep Sena. İran’da Âşûrâ Merasimleri ve Tarihsel Gelişimi. Sosyal Bilimler Enstitüsü: Uludağ Üniversitesi, 218M.S.
• Mansûrî, Ali el-. ed-Delîlü’l-muğnî li şuyûhi’l-imâm Ebi’l-Hasan ed-Darekutnî. thk. Sa‘d b. Abdullah el-Hamîd. Riyad: Dârü’l-keyyân, 1428.
• Mansûrî, Ali el-. er-Ravdü’l-bâsim fî terâcim şüyûhi’l-Hâkîm. thk. Sa‘d b. Abdullah el-Hamîd. Riyad: Dârü’l-‘âsime, 1432.
• Mevsılî, Ebû Hafs Ziyâüddîn Ömer b. Bedr b. Saîd. Cünnetü’l-murtâb. thk. Ebû İshâk el-Huveynî. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-arabî, 1407.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr ’Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 1400.
• Mohammadi, Abdullah. “Mezar-i Şerif’te Yaşayan Hazaralarda Aşura (Aşure) Geleneği”. Toplum Bilimleri (Dergi) X/19 (2016), 151-166.
• Mutaf, Rana Sena. Âşûrâ Gününün İslâm’daki Önemi ve Bugünle İlgili Rivâyetlerin Değerlendirilmesi. Bayburt Üniversitesi, Thesis, 2019.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, ts.
• Nehhâl, Mahmûd b. Abdülfettâh en-. İthâfü’l-murtekî bi terâcim şuyûhi’l-Beyhakî. thk. Mustafa el-‘Adevî. Riyad: Dârü’l-meymân, 1429.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Erbaʿûne’n-Neveviyye. Beyrut: Dârü’l-minhâc, 1430.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, 1392.
• Özlü, Zeynel. “Osmanlı Devletinde Tekkelere Bir Bakış: Aşure Geleneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 57 (2011), 191-212.
• Sa’dî, Ebû Habîb. el-Kâmûsü’l-fikhiyu lugaten ve ıstılâhen. Dımeşk: Dârü’l-fıkr, 1408.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî es-. Tabakātü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî ve Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. Kahire: Hicrun li’t-tibâati ve’n-neşr, 1413.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Leʾâli’l-masnûʿa fi’l-ahbâri. thk. Sallâh b. Muhammed b. ’Uveyda. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1417.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteybe Nazar. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-kevser, 1414.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî. el-İʿtisâm. thk. Sa‘d b. Abdullah Âl el-Hamîd. 3 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1429.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-evsat. thk. Târik b. ’İvadullah b. Muhammed vd.,. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-haremeyn, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et-. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Tâhir el-Cezâirî, Tâhir b. Muhammed Sâlih b. Ahmed es-Sem‘ûnî el-Hasenî. “Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli’n-nazar”. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-matbû’âti’l-İslâmiyye, 1416.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. Mısır: Matba’atü Mustafa el-Bâbî el-Halbelî, 1395.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. ed-Duʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdulmu’tî Emîn Kal’acî. Beyrut: Dârü’l-mektebi’l-ilmiyye, 1404.
• Yaşaroğlu, M. Kamil. “Muharrem”. İslâm Ansiklopedisi. C. 31. Ankara: TDV, 2020.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “ÂŞÛRÂ - TDV İslâm Ansiklopedisi”. 23 Eylül 2020. Erişim 22 Mart 2024.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî ez-. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kāmûs. thk. Heyet. 40 Cilt. Beyrut: Dârü’l-hidâye, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Dîvânü’l-duʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî. Mekke: Mektebetü’n-nahdati’l-hadîse, 1387.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-iʿtidâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dârü’l-ma’rife, 1382.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 1405.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhü’l-İslâm. thk. Beşşâr ’Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Telhîsu kitâbi’l-Mevdû’ât li’bni’l-Cevzî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim b. Muhammed. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1419.
• Zirikli, Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-Aʿlâm. Beyrut: Dârü’l-ilim li’l-melâyîn, 2002.