HELÂL SERTİFİKASINA YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER ve BU SERTİFİKADAN KAYNAKLANMASI MUHTEMEL ÖZEL HUKUK İHTİLAFLARI

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 17 - 31, 28.12.2020

Özlem Tüzüner

Öz

Helâl sertifikası, çift yönlü faydalarıyla, yalnız alıcı/tüketici kümesini değil, satıcı/sağlayıcı/tacir kesimini de etkisi altına almaktadır. Yine de helâl sertifikasının ticaret hayatındaki var oluşuna, gerek Türk, gerek mukayeseli öğretide eleştiriler yöneltilmektedir. Helâl sertifikasına yöneltilen eleştirilerin dikkate alınması, bu sertifikanın itibarının artmasını sağlayabilir. Bir emtianın veya hizmetin helâl olup olmadığı asla nihai anlamda şüpheli olamaz. Bahsedilen şüphe sadece üretim veya sunum sürecine dair bilgi eksikliğinden kaynaklanmakta olup geçicidir. Üretim veya sunum süreci, özellikle içerik ve katkı maddeleri tam tamına analiz edilirse, her emtia veya hizmetin helâl yahut haram olduğu derhal netleşir.
Sertifikası olmadığı hâlde sertifikalıymışçasına satılan veya haram olmasına rağmen helâlmişçesine sertifikalanan ürün, alım satımın tüm aktörleri nezdinde çeşitli hukukî ihtilaflara sebep olabilir. Helâl sertifikası kaynaklı özel hukuk ihtilaflarının ulusal çözümünde, Türk Medenî Kanunu, Türk Borçlar Kanunu, Türk Ticaret Kanunu ve Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun uygulama alanı bulabilir. Sayılan kanunların uygulanmasında belirleyici olan başat kriter, somut olayda rôl alan süjelerin hukukî statüsüdür. Helâl sertifikasından kaynaklanması muhtemel özel hukuk ihtilaflarında, ulusal hukukun sunduğu hukukî kurumlardan birini diğerine tercih ederken, alıcının, tüketici veya tacir olup olmadığı araştırılır ki, buna göre mezkûr ihtilafın vasıflandırılmasında, borçlar, kişiler, tüketici ve/veya ticaret hukukundan yararlanılır.

Anahtar Kelimeler

Helâl sertifikası, şüpheli, eleştiriler, özel hukuk ihtilaflar

Kaynakça

• Alkış, A. (2018). Genetiği Değiştirilmiş Organizmaların (GDO) İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13, 31-54.
• Alagöz Başaran, S. ve Demirel E. (2017). Helâl Gıda Sertifikalı Ürünlerin Tüketici̇ Davranışları Üzerine Etkisi̇: Konya İli̇ Üzerinde Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü̈ Dergisi, 3/28, 451-472.
• Atasoy, A. Ö. ve Özdil, H. (2017). Ticarî Satım Sözleşmelerinde Satıcının Ayıba Karşı Tekeffül Borcu Bağlamında Ayıp İhbarında Şekil ve İspat Sorunu. İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3/1, 1-19.
• Ayan, N. (2007). Taşınır Satımında Satıcının Kanundan Doğan Ayıba Karşı Tekeffül Borcu. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15/1, 11-37.
• Ayhan, L. H. (2011). Birleşmiş Milletler Viyana Satım Sözleşmesi’ne Göre Uluslararası Satım Sözleşmelerinde Satıcının Ayıba Karşı Tekeffül Borcu. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15/2, 1-57.
• Aytaç, B. M. (2017). Sinsi veya Uyanık Pazarlama(?); Kavramsal Çerçeve ve Örnek Olaylar. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12/47, 111-131.
• Bakan, M. ve Doğan, F. İ. (2018). Rekabet ve Türk Ticaret Kanunu’nda Haksız Rekabet. Social Sciences Studies Journal, 4/16, 1409-1425.
• Ballı, M. (2015). Türk Ticaret Kanunu’na Göre Haksız Rekabet. Gümrük ve Ticaret Dergisi, 62-72. 12.8.2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1020189 adresinden erişildi.
• Batu, A. (2012). Türkiye’de Helâl (Mahzursuz) Gıda ve Helâl Belgelendirme Sistemi. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 7/1, 51-61.
• Bergeaud-Blackler, F. (2005). L’État, le culte Musulman et le halal business, Le financement du culte et des pratiques Musulmans en France. Presses Universitaires de Provence, 1-35. 9.8.2020 tarihinde https://hal.archives-ouvertes.fr/file/index/docid/51905/filename/papierhalal.pdf adresinden erişildi.
• Bergeaud-Blackler, F. (2006). Halal: d’une norme communautaire à une norme institutionnelle. Journal des anthropologues, 106-107, Paragraf: 1-33. 9.8.2020 tarihinde http://jda.revues.org/1270 adresinden erişildi.
• Bonne, K., Vermeir, I., Bergeaud-Blackler, F. ve Verbeke W. (2007). Determinants of halal meat consumption in France. British Food Journal, 109/5, 367-386. https://doi.org/10.1108/0070700710746786.
• Boran, M. (2016). Gıda Katkı Maddelerinde Helâllik ve Haramlık Ölçütleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/42, 1751-1759.
• Can, M. (2007). Türk Ticaret Kanunu Tasarısına Göre Haksız Rekabet. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 69, 151-176.
• Çukadar, M. (2017). Helâl Gıda Konusunda Tüketici Davranışları. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34/3, 190-200.
• Dahlan, H. A. ve Sani, A. N. (2017). Comparison and Challenges in the Implementation of Halal Food Laws in Malaysia, the Netherlands and United States of America. The Malaysian Journal of Law and Society, 21, 53-62. 11.8.2020 tarihinde http://journalarticle.ukm.my/12992/1/26281-79266-1-PB.pdf adresinden erişildi.
• Derroisné, N. (2018). Halal, Casher: réglementations et certifications. inter France. 23.8.2020 tarihinde https://www.franceinter.fr/societe/halal-casher-reglementations-et-certifications adresinden erişildi.
• Ede, N. (1992). Manevî Tazminat Konusundaki Gelişmeler ve Tüzel Kişilerin Manevî Tazminat İstemleri. Ankara Barosu Dergisi, 5, 728-738.
• Erdoğan, Y. (2013). Yeni Türk Ticaret Kanunu’nda Haksız Rekabet Suçu. İpek Yolu Canlanıyor, Türk-Çin Hukuk Zirvesi. İstanbul: Adalet, 421-461. 11.9.2020 tarihinde http://dosya.marmara.edu.tr/huk/Sempozyumyayınları/ipekyolucanlanıyor/Dr.YavuzERDO_AN.pdf adresinden erişildi.
• Eroğlu, C. E. (2005). Aldatıcı Reklâmlar. Ankara Barosu Dergisi, 2, 15-32.
• Etri, M. ve Yücel, S. (2016). Halal Certification and Islamophobia (A Critical Analysis of Submissions Regarding the Review of Third Party Certification of Food in Australia Inquiry). Australian Journal of Islamic Studies, 1/1, 1-22.
• Fındık A. M. (2019). Malezya’nın Helâl Gıda Sertifikasyonundaki Rolü, Helâl ve Etik Araştırmaları Dergisi, 1/2, 82-104.
• Fuseini. A. (2017). Halal food Certification in the UK and its impact on food businesses: A review in the context of the European Union. CAB Reviews, 12/007, 1-21. https://doi.org/10.1079/PAVSNNR201712007.
• Göksoy, C. Y. (2007). Yeni Alman Haksız Rekabet Kanunu ve Haksız Rekabet Alanında Getirdiği Yenilikler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9/2, 143-174.
• Gönen, D. (2011). Tüzel Kişilerde Kişilik Hakkı ve Korunması. 1. Baskı. İstanbul: On İki Levha.
• Görgeç, B. (2013). Genel İşlem Koşullarının Kişilik Hakkı Kapsamında Değerlendirilmesi. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 19/1, 403-440.
• Gümüş, A. M. (2016). 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 18/II’de Yer Alan “Basiretli İş Adamı (Tacir) Davranışı” Ölçütünün İyiniyetin (TMK. m. 3) Varlığının Belirlenmesindeki İşlevi. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22/3, Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, 1221-1240.
• Günay, M. (2011). Hormonlu ve GDO’lu Ürünlerin Dinî Hükmü (Tebliğ). Güncel Dinî Meseleler İstişare Toplantısı-IV Günümüzde Helâl Gıda içinde (239-255). Afyonkarahisar: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Güven, Ş. (2011). Haksız Rekabet Hukuku’nun Amacı ve Koruduğu Menfaatler (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk (Ticaret Hukuku) Anabilim Dalı. Danışman: Kırca İsmail. Ankara.
• Güzel, Y. ve Kartal, C. (2017). Helâl Gıda Sertifikası ve Tüketici. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 5/4, 299-309.
• Halim Ab., M. A. ve Ahmad, A. A. (2014). Enforcement of Consumer Protection Laws on Halal Products: Malaysian Experience. Asian Social Science, 10/3, 9-14. Doi: 10.5539/ass.v10n3p9.
• Havinga, T. (2010). Regulating Halal and Kosher Foods: Different Arrangements Between State, Industry and Religious Actors. Erasmus Law Review, 3/4, 241-255.
• Helvacı, S. (2013). Gerçek Kişiler. 5. Baskı. İstanbul: Legal.
• Hosen, N. (2012). Hilal and Halal: How to manage Islamic Pluralism in Indonesia?. Asian Journal of Comparative Law, 7/1, 1-20. İnal, E. ve Baysal, B. (2006). Tuzak Pazarlama (Ambush Marketing), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 65/50, 195-235.
• İşgüzar, H. (1990). Kişilik Hakkının İhlâli Nedeniyle Manevî Tazminat Davasının Şartları, Ankara Barosu Dergisi, 6, 855-876. Kara, E. (2017). Ticaret Kanunlarının Varsayımsal İnsanı: Amerikan Ticaret Kanunu’nda Reasonable Man ile Türk Ticaret Kanunu’nda Basiretli Tacir. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Şeref Ertaş’a Armağan, 19, Özel Sayı, 2127-2163.
• Kaya, M. (2010). Telekomünikasyon Alanında Kişilik Haklarının Korunması. Ankara Barosu Dergisi, 68/4, 279-334.
• Keleş, Y. (2015). Helâl Gıda Sertifikasyon/Belgelendirme Sorunları ve Çözüm Önerileri. Diyanet İlmî Dergisi, 51/4, 59-101.
• Khan, M. I. ve Haleem, A. (2016). Understanding “Halal” and “Halal Certification & Accreditation System”- A Brief Review. Saudi Journal of Business and Management Studies, 1/1, 32-42.
• Kisbet, M. (2019). İslâm Hukuku’nda Ayıplı Mal Satışından Tüketicinin Korunması. İhya Uluslararası İslâm Araştırmaları Dergisi, 5/1, 161-195.
• Kizir, M. (2011). Yargıtay Kararları Işığında Basiretli İş Adamı Gibi Hareket Etme Yükümlülüğünün Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanmasına Etkisi. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19/2, 245-282.
• Köseoğlu, A. (2014). Helâl Belgelendirme Gerekliliği: Değerlendirme Notu. 1-17. Konya: Mevlana Kalkınma Ajansı. 9.8.2020 tarihinde http://www.konyadayatirim.gov.tr/images/dosya/HELAL%20BELGELENDİRME%20GEREKLİLİĞİ.pdf adresinden erişildi.
• Kurtoğlu, R. ve Çiçek, B. (2013). Tüketicilerin Helâl Ürünler Hakkındaki Algılama, Tutum ve Beklentilerini Tespit Etmeye Yönelik Bir Araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8/3, 181-205.
• Md Yusof, N. B. (2017). Abuse of Halal Certificate: Legal and Procedural Analysis. World Applied Sciences Journal, 35/10, 2245-2251. Doi: 10.5829/idosi.wasj.2017.2245.2251.
• Memiş, S., Cesur, Z. ve Akın, Ü. (2018). Tüketicilerin Helâl Sertifikalı Mamullere Yöneliminin Algılanan Risk ve Güven Arayışına Aracılık Etkisi, Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi. 4/2, 32-46.
• Mohamed A. A. (2013). Les enjeux du Halal en France. La vie des idées. 1-11. 23.8.2020 tarihinde https://laviedesidees.fr/IMG/pdf/20130709_les_enjeux_du_halal_en_france.pdf adresinden erişildi.
• Ministère de l’agriculture et l’alimentation. (2020). Tout savoir sur l'abattage rituel. 23.8.2020 tarihinde https://agriculture.gouv.fr/tout-savoir-sur-labattage-rituel adresinden erişildi.
• Oruç M. (2009). Haksız Rekabette Maddî Tazminat Davası. 1. Baskı. İstanbul: On İki Levha.
• Öcal, A. Ş. (2014). 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Kapsamında Ticarî Reklâmlar (Tebliğ). H. Tokbaş ve F. Üçışık (Der). Sektörel Bazda Tüketici Hukuku ve Uygulamaları (Eski (4077) ve Yeni Kanun (6502) Karşılaştırmalı) içinde (482-489). 1. Baskı. Ankara: Bilge.
• Özdamar, M. ve Ermenek İ. (2007). Haksız Rekabet Davaları ve Korunan Menfaat. Ankara Barosu Fikrî Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, 7/3, 43-71.
• Özdemir, H. (2004). Aldatıcı Reklâmlara Karşı Tüketicinin Korunması. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 53/3, 61-90.
• Özdemir, H. ve Yaylı A. (2014). Tüketicilerin Helâl Sertifikalı Ürün Tercihleri Üzerine Bir Araştırma: İstanbul İli Örneği, İşletme Araştırmaları Dergisi, 6/1, 183-202.
• Özel, Ç. ve Özdemir S. S. (2017). Türk Hukuku’nda Haksız Rekabete İlişkin Düzenlemeler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Şeref Ertaş’a Armağan, 19, Özel Sayı, 189-206.
• Özgen, I. ve Hazarhun E. (2019). Gıda Etiketlerindeki E Kodlu Katkı Maddelerinin Helâl Gıda Kapsamında İncelenmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22/41, 481-502.
• Ramli, N. (2010). Laws and regulations on halal production. USIM-HDC Halal Executive Programme, 1-70. 11.8.2020 tarihinde http://repository.salaamgateway.com/images/iep/galleries/documents/201509120630266971.pdf adresinden erişildi.
• Ratnasari R. T., Gunawan S., Rusmita S. A. ve Prasetyo A. (2019). Halal Food Certification to Improve the Competitiveness of East and Middle Business in Indonesia. in the 2nd International Conference on Islamic Economics, Business, and Philanthropy (ICIEBP) Theme: “Sustainability and Socio-Economic Growth”. KnE Social Sciences, 3/13, 1044-1056. https://doi.org/10.18502/kss.v3i13.4266.
• Stitou N. ve Rezgui H. (2012). Le consommateur Musulman est l’acteur incontournable du Halal. Rapport ASIDCOM (Mars 2012). 1-22. 9.8.2020 tarihinde http://www.asidcom.org/IMG/pdf/rapport_ASIDCOM-Enquetes_consommateur_musulman.pdf adresinden erişildi.
• Şimşek, M. (2013). Helâl Belgelendirme ve SMIIC Standardı. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 22, 19-44. Tarman, Z. D. (2011). Haksız Rekabetten ve Aldatıcı Reklâmlardan Doğan Uyuşmazlıklarda Uygulanacak Hukuk. 1. Baskı. İstanbul: Beta.
• Taşkın, Â. (1992). Tüzel Kişilerin Kişilik Haklarının Korunması. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 42, 201-243.
• Topçuoğlu, M. ve Özkul, B. (2014). Rekabet Hukuku Özellikle Haksız Rekabet Açısından Helâl Gıda Sertifikası. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4/1, 1-26.
• Topçuoğlu, M., Özkul, B., ve Tekelioğlu N. (2017). Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Açısından Helâl Ürün Sorunu ve Sonuçları. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 7/30, 19-55.
• Tüzüner, Ö. (2014). Helâl Sertifikasının Türk Medenî Hukuku Yönünden Değerlendirilmesi (Tebliğ). H. Tokbaş ve F. Üçışık (Der). 4. Tüketici Hukuku Sempozyumu Sektörel Bazda Tüketici Hukuku ve Uygulamaları içinde (378-401). 1. Baskı. Ankara: Bilge.
• Uzunallı, S. (2013). Genel İşlem Şartlarının Haksız Rekabet Hükümleriyle Denetlenmesi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 71/2, 383-420.
• Yalçın, İ. (2017). Fıkıh ve Siyaseti Şer’iyye Bağlamında Küresel Helâl Belgelendirme Çalışmalarına Eleştirel Bir Bakış. Türk Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6/3, 437-472.
• Yıldırım, A. (2019). Halal Certification and Its Application in Malaysia. Amasya Theology Journal, 13, 143-165.