EPİSTEMOLOJİK AÇIDAN TASAVVUF FIKIH İLİŞKİSİ RÛHÛ’L-BEYÂN TEFSİRİ ÖZELİNDE

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 26 - 49, 21.06.2021

Derviş Dokgöz

https://doi.org/10.31457/dased.940275

Cited By: 2

Öz

İlham, keşf ve rüya gibi bireysel tecrübeye dayalı manevî unsurlar; fıkıh, hadis ve kelam gibi İslamî ilimler nazarında genel olarak bilgi kaynağı olarak görülmezken tasavvufî anlayışta ise bunlar önemli birer bilgi kaynağı olarak görülmüştür. Bu nedenle tasavvuf ilmi en çok epistemolojik açıdan tartışma konusu olmuştur. Fakihlerin veya diğer ilim ehlinin bu konudaki eleştirilerine karşın mutasavvıfların, ısrarla bu bilgi kaynaklarını savundukları görülmektedir. Bu makalede önde gelen sûfî müfessir İsmail Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-Beyân adlı tefsiri çerçevesinde tasavvuf anlayışındaki bu bilgi kaynaklarına dair görüşler ortaya konulmuş ve bunlara dair değerlendirmelerde bulunulmuştur. Buna göre ilham ve keşf gibi vasıtalar mutasavvıflar nazarında vahyin bir türü olup, bu nedenle de güvenilir bilgi kaynakları konumundadır. Bu şekilde manevî tecrübeye dayalı bilgi elde etme yöntemleri ile bir kısım gaybî hususlara muttali olunabildiği gibi, bazı amelî/fıkhî konularda da bunlara dayalı bilgiler ortaya konulduğu görülmektedir. Bu ve benzer hususlar çalışmada ele alınarak fıkhî açıdan değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Tasavvuf, Epistemoloji, İlham, Rüya

THE RELATİONSHİP BETWEEN SUFİSM AND FİQH İN TERMS OF EPİSTEMOLOGY İN SPECİFİC TO RÛHU'L-BEYÂN TAFSİR

Öz

While spiritual elements based on individual experience such as inspiration, keshf (exposure) and dream are not generally regarded as sources of knowledge in the sight of Islamic sciences such as fiqh, hadith and kalam; in sufistic understanding, they have been seen as important sources of information. For this reason, the science of sufism has been a discussion topic, mostly in terms of epistemology. Despite the criticisms of the scholars of fiqh or other scholars on this issue, it is seen that Sufis persistently defend these sources of knowledge. In this article, the views on these sources of knowledge in the understanding of sufism are presented and evaluated within the framework of the interpretation of the leading sufi scholiast İsmail Hakkı Bursevî called Rûhu'l-Beyân. Accordingly, the means such as inspiration and keshf are types of divine inspiration in the eyes of the sufis and therefore they are reliable sources of information. In this way, it is seen that some invisible points can be understood with the methods of obtaining information based on spiritual experience, as well as information based on them has been put forth on some practical/fiqh matters.This and similar issues have been discussed within this study and evaluated in terms of fiqh.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Tasavvuf (Sufism), Epistemology, Inspiration, Dream.

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs amme’ştehere mine’l-ehâdîs alâ Elsineti’n-Nâs, 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Kuds, 1351(h.).
• Ak, Ahmet. “Mâturûdî Alimlere Göre İlhamın Bilgi Kaynağı Olması Sorunu”. İnönü Üni. İlahiyat Fak. Dergisi 5/2 (2014), 129-146.
• Algar, Hamid. “İmam-ı Rabbânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/194-199. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Apaydın, Yunus. Fıkhın Kaynakları. Ankara: Ay Yayınları, 2018.
• Aslan, Abdulgaffar. “Kelamda İlhamın Bilgi Değeri”. Süleyman Demirel Üni. İlahiyat Fak. Dergisi 20 (2008/1), 25-45.
• Aslan, Nasi - Aslan, Ö. Zahid. “Özgür Düşüncenin Fıkhî Tezâhürü-İctihat Kurumu”. 5. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 841-845. Üsküp/Kuzey Makedonya: 2019.
• Ateş, Süleyman. İslam Tasavvufu. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 2004.
• Avcı, Seyit. “Keşif Yoluyla Hadis Rivayeti Meselesi”. Dinbilimleri Akademik Arş. Dergisi 4 (2004). 161-193.
• Aydar, Hidayet. “Kur’an’da Rüyalar ve Rüyaların Hayata Yansımaları”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/1 (2005). 39-60.
• Başaran, Serkan. Sünnette Rüya. Sakarya: Sakarya Üni. Sosyal Bilimler Ens., Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Birsin, Mehmet. Fıkıh Usulünde İlham ve Bilgi Değeri. İnönü Üni. İlahiyat Fak. Dergisi 6/1 (2015/6). 63-98.
• Buharî, Abdülaziz b. Ahmet. Keşfü’l-esrâr. thk. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• Buhârî. Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahihi Buhârî. Dimeşk-Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 2002.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Silsilename-i Celvetiyye. çev: Rahmi Serin. İstanbul: Pamuk Yayınları, ts.
• Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhâh tâcü’l-lüga ve sıhâhü’l-arabiyye. nşr. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, 4. Basım, 1990.
• Ceyhan, Semih. “Vârid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/519-520. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Çelebi, İlyas. “Rüya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/306-309. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Çınar, Mahmut. “Alternatif Bir Teolojinin Banisi Olarak Muhyiddin İbnü’l-Arabî Ve Epistemolojisi”. Uluslararası İbnü’l Arabi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 1/311-321. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2018.
• Debûsî, Ebu Zeyd Ubeydullah b. Umer b. İsâ. Takvîmü’l-edille. thk. Halil Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2001.
• Demir, Ahmet. İshak Mütekaddimin Devri Kelamcılarına Göre Bilgi Kaynağı Olarak Keşf ve İlham. İstanbul: Marmara Üni., Sosyal Bilimler Ens., Yüksek Lisans Tezi, 1993.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakup. el-Kâmusü’l-muhît, thk. Muhammed Naîm el-Araksusî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8. Basım 2005.
• Güleç, İsmail. İsmail Hakkı Bursevî’nin Ruhu’l-Mesnevî’sinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üni., Sosyal Bilimler Ens., Doktora Tezi, 2002.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethü’l-bârî. 13 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Selefiyye, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn. el-Bidâye ve’n-nihâye, 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Meârif, 1990.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. Garîbü’l-hadis, Bağdat: Matbaatü’l-Ânî, 1997.
• İbn Manzûr, Ebul Fadl Cemâlüddîn. Lisânü’l-arab, nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddin Ahmet b. Abdülhalim. Mecmûu‘ fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. Medine: Mücemmei‘l-Melik Fahd li-Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 2004.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. el-Menârü`l-münif fi`s-sahih ve`z-zaîf. thk. Yahya b. Abdullah es-Sumâlî. Cidde: Dâru Âlemi’l-Fevâid, ts.
• İsmail Hakkı Bursevî, Tefsîru rûhi’l-beyân. 10 Cilt. İstanbul: Matbaat-ü Osmaniyye, 1330(h).
• İzmirli, İsmail Hakkı. İlm-i Hilâf. haz: Sırrı Fuat Ateş. Konya: Hüner Yayınevi, 2010.
• İzz b. Abdisselam. Kitâbü’l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Abdülfettah. Lübnan: Dâru’l-Ma’rife, 1986.
• Karaman, Fikret. “Kur'an'da İlim Kavramı ve Değeri”, Kelam'da Bilgi Problemi Sempozyumu (Bildiriler). ed. Orhan Ş. Kologlu. 7-22. Bursa: 2003.
• Karaman, Hayrettin. İmam-ı Rabbanî ve İslam Tasavvufu. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Karasakal, Şaban. “Kur’an’da Rüya ve Hulm Yakınanlamlılarının Farkları”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/3 (2010), 163-198.
• Kartal, Abdullah. “Tasavvufun Bir İlim Olarak İnşâ Süreci: Şer’î ve Metafizik Bir İlim Olarak Tasavvuf”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/2 (2015), 149-175.
• Kâşânî, İzzeddin. Tasavvufun Ana Esasları. çev. Hakkı Uygur. İstanbul: Kurtuba Kitap, 2012.
• Kelebâzî, Ebu Bekir Muhammed b. İshak. Bahru’l-fevâid. Kahire: Dâru’s-Selam, 2008.
• Kelebâzî, Ebu Bekir Muhammed b. İshak. Kitâbu’t-Taarruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. Kahire: Mektebetü’l-Hânicî, 1994.
• Koca, Ferhat. “Birleşen ve Ayrışan Yönleriyle Usul-i Fıkhın Kelam, Tasavvuf ve İslam Felsefesi İle Olan İlişkisi”. İslam Düşüncesinin Kurucu Unsurları: Usul-i Fıkıh, Kelam, Tasavvuf ve İslam Felsefesi. 167-281. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Köksal, Asım Cüneyt. Fıkıh Usulünün Mahiyeti ve Gâyesi. Ankara: İsam Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Köksal, İsmail. “Rüyaların Fıkhî Boyutu”. Fırat Ün. İlahiyat Fak. Dergisi 13/2 (2008), 35-54.
• Kurt, Fatih. “Bir Kur’an ve Kelam Terimi Olarak “Burhan”. Ekev Akademi Dergisi 23/78 (Bahar 2019), 205-220.
• Kuşeyrî, Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin. Kuşeyrî Risâlesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2016.
• Malakçı, Ayşenur. Kelam İlmi Açısından Rüyanın Bilgi Değeri. Sakarya: Sakarya Üni. Sosyal Bilimler Ens., Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Mâturîdî, Ebu Mansur Muhamemmed. Kitabü’t-tevhid. thk. Bekir Topaloğlu. Beyrut: Dâru Sâdır, 2001.
• Mâturîdî, Ebu Mansur Muhamemmed. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Fâtıma Yûsuf el-Hıyemî. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Miras, Kamil. Sahîhi Buhari Muhtasarı ve Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi. 13 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1978.
• Muhammed Reşid Rıza. el-Vahyü’l-Muhammedî. Beyrut: Müessesetü İz’zi’d-Dîn, 1406(h.).
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn. Tabsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn. thk. Muhammed el-Enver Hâmid Îsâ. Kahire: El-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 2011.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Sahîhi Müslim bi şerhi’n-Nevevî. 18 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2. Basım, 1994.
• Ögke, Ahmet. “Bir Fakih Olarak İzz b. Abdisselâm’in (660/1262) Tasavvuf Yaklaşımı.” EKEV Akademi Dergisi (Sosyal Bilimler) 7/17 (2003). 133-150
• Râğıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Ahmed b. Ebi Sehl. Kitâbü’l-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Serhendî, Ahmed el-Fârûkî (İmam Rabbânî). Mektûbât. çev. Abdülkadir Akçiçek. 3 Cilt. İstanbul: Dergah Ofset, 1998.
• Serrâc, Ebu Nasr et-Tûsî. el-Luma’ (İslam Tasavvufu). çev. H. Kamil Yılmaz, İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin. Tabakâtü’s-sûfiyye. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Taftazânî Sa‘düddîn. Şerhü’l-akîdeti’n-Nesefiyye. thk. Mustafa Merzûkî. Cezayir: Dâru’l-Hüdâ, ts.
• Uludağ, Süleyman. “Fark”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/171-172. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Uludağ, Süleyman. “Rüya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/309-310. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Uludağ, Süleyman. İslam Düşüncesinin Yapısı. İstanbul: Dergah Yayınları, 1999.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Uysal, Muhittin. “İlk Dönem Sûfîlerin Nassları Yorumlama Tarzı’nın Müzakeresi”. Kur’an’ın Bâtınî ve İşârî Yorumu (Sempozyum Bildiriler). ed: Mustafa Öztürk. 121-128. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Hakka’l-Yakīn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/203-204. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Havâtır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/523-526. Ankara: TDV, Yayınları, 1997.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İlme’l-Yakīn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/137-138. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yavuz. Yusuf Şevki. “İlham”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/98-100. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Yılmaz. H. Kamil, Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed b. Bahadır. Teşnîfu’l-mesâmi‘ bi cem‘i’l-cevâmi‘ lî Tâcuddîn es-Sübkî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kurtuba, 1998.