İmam Hatip Ortaokulu Öğrencilerinin Rol Model Tercihlerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 43, 199 - 241, 25.06.2022

Zeynep Kaya , Hüseyin Algur

https://doi.org/10.34234/ded.1100726

Öz

Çeşitli gelişim süreçlerinden geçen birey, çevresiyle etkileşim kurarak hayatta kalmayı öğrenir. Fizyolojik gelişimin yanı sıra dilsel, psiko-sosyal, duygusal ve ahlaki gelişim üzerinde de içinde yaşanılan çevrenin etkisi büyüktür. Başta ebeveynler olmak üzere aile yakınları, arkadaşlar, öğretmenler, medya ünlüleri ve tarihsel şahsiyetler gibi birçok unsur, bireyi etkileyen bu sosyal çevreyi oluşturur. Bireyin sosyal çevreden etkilenme olgusunu imam hatip ortaokulu öğrencilerinin rol model tercihleri özelinde ele almayı amaçlayan bu çalışmada bazı değişkenlerin bu husustaki etkileri araştırmaya konu edilmiştir. Araştırmanın evrenini Türkiye’de öğrenim gören imam hatip ortaokulu öğrencileri oluştururken örneklem olarak Ankara ilindeki çeşitli imam-hatip ortaokullarında öğrenim gören 856 öğrenci oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak Algur ve Kaya tarafından geliştirilen “İmam Hatip Ortaokulu Öğrencilerinin Rol Model Tercihleri Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırmada bu ölçek ve Dışa Dönük Kişilik Özellikleri, Dini Yaşantı Özellikleri, İçe Dönük Kişilik Özellikleri olarak adlandırılan üç alt boyutunun çeşitli bağımsız değişkenlerden etkilenme durumu incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre; imam hatip ortaokulu öğrencilerinin rol model tercihleri yaş, cinsiyet, sınıf düzeyi, tercih etme sürecinde tesirinde kalınan unsurlar, okuldan memnuniyet düzeyi ve öğretmelerle iletişim düzeyine göre anlamlı düzeyde farklılaşırken sosyo-ekonomik düzeye göre farklılaşmamaktadır. Ayrıca öğrencilerin ilk sırada rol model aldıkları unsurun aile olduğu, bunu aile yakınları ve öğretmenlerin takip ettiği ulaşılan sonuçlar arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Öğrenme, Rol Model Alma, İmam-Hatip Ortaokulu

Examining the Role Model Preferences of Imam Hatip Secondary School students Through a Number of Variables

Öz

A human who goes through various developmental processes, learns to survive by interacting with environment. In addition to physiological development, the environment in which one lives has a great impact on linguistic, psycho-social, emotional and moral development. Many factors such as parents, family, friends, teachers, media and historical figures constitute this social environment that affects the individual. In this study, which aims to deal with the phenomenon of the individual's being affected by the social environment in terms of the role model preferences of Imam hatip secondary school students, the effects of some variables have also been investigated. The universe of the research consists of imam hatip secondary school students educating in Turkey. The sample consists of 856 students studying at various imam-hatip secondary schools in Ankara. Role Model Preferences Scale of Imam Hatip Secondary School Students, developed by Algur and Kaya, was used as a data collection tool. In the study, with this scale and its three sub-dimensions: Extroverted Personality Traits, Religious Life Traits, and Introverted Personality Traits, the effect of various independent variables were examined. According to the findings, the role model preferences of imam hatip secondary school students differ significantly according to age, gender, class level, factors influenced by the choice process, level of satisfaction with the school and level of communication with teachers, but not according to socio-economic level.

Anahtar Kelimeler

Social Learning, Role Modeling, Imam-Hatip Secondary School

Kaynakça

• Algur, H., & Kaya, Z. (2021). İmam hatip ortaokulu öğrencilerinin rol model tercihleri ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 21(2), 769-796. https://doi.org/10.33415/daad.956389
• Ankay, A. (1990). İnsan ve eğitim. Gazi Üniversiteisi Teknik Eğitim Fakültesi Matbaası.
• Aşlamacı, İ. (2017). Paydaşlarına göre imam hatip ortaokullarında din eğitimi. Dem Yayınları.
• Aydın, A. R. (2009). Öğretmen – Öğrenci ilişkilerinde empati ve öğretmenlerin rol modelliği üzerine. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9(1), 75-83. https://dergipark.org.tr/tr/pub/daad/issue/4497/61941
• Bacanlı, H. (2013). Eğitim Psikolojisi (19. bs). Pegem Akademi Yayınları.
• Bahçekapılı, M. (2010). Ortaöğretim Din kültürü ve ahlak bilgi dersinin öğrencilerin dini duygu, düşünce ve davranışları üzerindeki etkisi (İstanbul Avrupa Yakası Örneği) [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bandura, A. (1969). Social learning theory of idendificatory processes. İçinde D. A. Goslin (Ed.), Handbook of Socialization Theory and Research (ss. 213-262). Rand McNally &Company.
• Bandura, A. (1989). Human agency in social cognitive theory. American Sychologist-American Psychological Association, 44(9), 1175-1179.
• Bandura, A. (1999). Social cognitive theory: An Agentic perspective. Asian Journal of Social Psychology, 2, 21-41.
• Bandura, A. (2003). On the psychosocial impact and mechanisms of spiritual modeling. The International Journal for the Psychology of Religion, 13(3), 167-173. https://www.uky.edu/~eushe2/Bandura/Bandura2003IJPR.pdf
• Bayrakçı, M. (2007). Sosyal öğrenme kuramı ve eğitimde uygulanması. SAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 198-210.
• Blunch, N. J. (2008). Introduction to structural equation modelling using SPSS and Amos. Sage Publication.
• Buladı, K. (2021). Kur’an’a göre ailenin kuruluş gayesi ve rol model olarak ana-babanın sorumlulukları. Uluslararası Mevlid-i Nebi Sempozyumu: Peygamberimiz ve Aile, 197-231.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. Er., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri (22. bs). Pegem Akademi.
• Callum, M. J., & Beltman, S. (2002). Role models for young people: What makes an effective role model program? A report to the National Youth Affairs Research.
• Coşkun Keskin, S., Ertürk, İ. B., & Kocamaz, Z. B. (2019). Değer eğitimde özdeşim kurma: Hz. Muhammed (sav) Örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, 17(37), 175-218.
• Çamdibi, H. M. (2017). Eğitim İlkeleri ve Rehberlik. Çamlıca Yayınları.
• Demir, E., & Köse, M. (2014). Öğretmenlerin rol modelliği hakkında öğrenci görüşleri. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 4(1), 8-18.
• Demirbaş, M., & Yağbasan, R. (2005). Sosyal öğrenme teorisine dayalı öğretim etkinliklerinin, öğrencilerin bilimsel tutumlarının kalıcılığına olan etkisinin incelenmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(2), 363-382.
• DeVellis, R. F. (2016). Scale development: Theory and applications (4. bs). Sage Publications.
• Ergen, Y. (2019). Popüler kültürün popüler rol modelleri YouTuberlar: İlköğretim çağındaki özel okul öğrencileri üzerine bir araştırma. İnsan ve Toplum, 9(1), 117-154.
• Erikson, E. H. (2020). İnsanın sekiz evresi (G. Akkaya, Çev.; 5. bs). Okyanus Yayınları.
• Erjem, Y., & Çağlayandereli, M. (2006). Televizyon ve gençlik: Yerli dizilerin gençlerin model alma davranışı üzerindeki etkisi. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30(1), 15-30.
• Eski̇ler, E., & Altunışık, R. (2017). Rol model alma davranışının pozitif sözlü iletişim ve satın alma niyeti üzerine etkisinde marka bağlılığının aracılık rolü. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(13), 687-696. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijmeb/issue/54601/744509
• Faiz, M., & Karasu Avcı, E. (2019). Tarihi kahramanların değerler eğitiminde rol model olarak kullanılmasına ilişkin ortaokul öğrencilerinin algıları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 694-724.
• Gibson, D. E. (2004). Role model in career development: New direction for theory and research. Journal of Vocational Behavior, 65, 134-156.
• Gökdağ, D. (2002). Aile psikolojisi ve eğitimi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• Göküş, Ş. (2019). Gençlerde ahlakî değerlerin inşasında akran rol modelliğinin önemi. 139-150. 2. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi Uluslararası Multidisipliner Kongresi.
• Hacıkeleşoğlu, H. (2021). Ergenlerde sosyal medya bağımlılığı, dindarlık ve ahlaki kayıtsızlık ilişkisi üzerine bir araştırma. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 21(2), 877-907. https://doi.org/10.33415/daad.954334
• Işıkdoğan, D. (2021). Ailenin din eğitiminde anne-baba rolü. İçinde Ö. Sabuncu (Ed.), Farklı Yönleriyle İslâm’da Aile (ss. 75-94). Ensar Neşriyat. Johnson, B., & Christensen, L. (2014). Educational research quantitative, qualitative and mixed approaches (5. bs). Sage Publication.
• Kabaklı Çi̇men, L. (2019). Eğitim fakültesi öğrencilerinin rol model tercihleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 88-110. https://doi.org/10.33206/mjss.458872
• Kahveci̇, H. (2021). Sosyal medya içeriklerinin ahlaki değerler bağlamında incelenmesi: Youtube örneği. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 11(1), 204-225. https://doi.org/10.18039/ajesi.786295
• Kalaycı, Ş. (2014). Spss uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Asil Yayın.
• Kandil, Z. (2019). Rol-model almada ve benliğin sunumunda yeni bir alan olarak İnstagram [Yüksek Lisans Tezi]. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaboğa, M. T. (2019). Lise öğrencilerinin rol model tercihlerine ilişkin bir çalışma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(2), 363-391.
• Karaca, F. (2016). Dini gelişim psikolojisi. Eser Ofset Matbaacılık.
• Karakuş, N., & Çoksever, P. (2019). Değerler eğitiminde rol model olarak kadın kahramanlar. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi, 10(20), 46-62.
• Karakuş, N., Karacaoğlu, M. Ö., & Keten, M. (2020). Ortaokul öğrencilerinin kullandığı argo kelimeler çerçevesinden dil ahlakına genel bir bakış. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Ö7, 172-191. https://doi.org/10.29000/rumelide.808340
• Kaya, M. (1997). Ailede anne-baba tutumlarının çocuğun kişilik ve benlik gelişimindeki rolü. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9, 193-204.
• Kayri, M. (2009). Araştırmalarda gruplar arası farkın belirlenmesine yönelik çoklu karşılaştırma (Post-Hoc) Teknikleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 51-64.
• Kılıç, M., Kaya, A., Yıldırım, N., & Genç, G. (2004). Eğitimci gözüyle öğretmen ve öğrenci. XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, Malatya,. Kula, D. N. (2007). Elazığ’da kurtlar vadisi dizisinin alımlanması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 251-266.
• Marcoulides, G. A., & Schumacker, R. E. (Ed.). (2001). New developments and techniques in structural equation modeling. Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
• MEB. (2021a). Milli eğitim istatistikleri örgün eğitim 2020-2021. http://sgb.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=424
• MEB. (2021b). Yeni dönem kitapçık. Din Öğretimi Genel Müdürlüğü.
• Mehmedoğlu, A. U. (2014). Kişilik ve din. Dem Yayınları.
• Meydan, C. H., & Şeşen, H. (2015). Yapısal eşitlik modellemesi amos uygulamaları (2. bs). Detay Yayıncılık.
• Nabavi, R. T. (2012). Bandura’s social learning theory & social cognitive learning theory. Theories of Developmental Psychology, 1-24.
• Namlı Altıntaş, İ. (2016). 9-11 yaş arası öğrencilerin çizgi film ve animasyonlardan edindikleri değerler ve rol model alma durumları. Route Educational and Social Science Journal, 3(2), 316-335.
• Onat Kocabıyık, O. (2014). Benlik ve ahlaki kimlik. Değerler Eğitimi Dergisi, 12(27), 261-280. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ded/issue/29172/312399
• Oruç, C., Tecim, E., & Özyürek, H. (2011). Okulöncesi dönem çocuğunun kişilik gelişiminde rol modellik ve çizgi filmler. Ekev Akademi Dergisi, 15(48), 303-319.
• Öcal, A., Polat, R., & Arı, G. (2012). Sosyal Bilgiler ve T.C. Atatürk ilkeleri ve inkılap tarihi ders kitaplarındaki karakterlere ilişkin öğrenci görüşleri. Journal of Educatıonal And Instructional Studıes in The World, 2(1), 82-88.
• Önder, E. (2021). Ortaöğretim dönemi öğrencilerinin din eğitiminde akran ilişkilerinin rolü (Amasya Örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özel, E., & Zelyurt, H. (2016). Anne baba eğitiminin aile çocuk ilişkilerine etkisi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 36, 0-0. https://doi.org/10.21560/spcd.60151
• Öztürk, E., & Taluk, A. (2011). Orta öğretim öğrencilerinin yeni rol modelleri olarak dizi karakterleri. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 21, 177-202.
• Salkaya, A. D. (2020). Yeni medyada çocuk içerik üreticileri: yaşam biçimi sunumu ve toplumsal cinsiyet rolleri üzerinden youtube çocuk kanalları [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sarıkaya, N., & Barutçu, M. T. (2016). 11-14 yaş arası ilk dönem çocuk ergen tüketicilerin alışveriş davranışlarında ünlü kişi etkisi. Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 9(17), 43-64. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ppad/issue/61004/906054
• Savaş, M. M. (2019). Siyasal karar alma sürecinde akran etkisi: üniversite gençliği üzerine bir araştırma [Yüksek Lisans Tezi]. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Seçer, İ. (2015). Psikolojik test geliştirme ve uyarlama süreci Spss ve Lisrel uygulamaları. Anı Yayıncılık.
• Söylev, Ö. F. (2000). Gençleri dine yaklaştıran ve dinden uzaklaştıran sosyal sebepler. Diyanet İlmi Dergi, 36(4).
• Şahi̇n, Ş., & Özçeli̇k, Ç. Ç. (2016). Ergenlik dönemi ve sosyalleşme. Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi, 5(1), 42-49. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cumunuj/issue/24592/260371
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6. bs). Pearson Education.
• Taşkın, E. E. (2019). Çocuk suçluluğunda akran etkisi (Isparta Denetimli Serbestlik Örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Taşkın, O. (2020). Öğrencilere göre dini ve ahlaki bir model olarak din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmeni. Nobel Bilimsel Eserler.
• Türk, N. (2020). Popüler dizi filmlerin lise öğrencilerinin rol -model alma davranışı üzerine etkisi: Onun Gibi Olsam [Yüksek Lisans Tezi]. İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Türkmen, M. (2014). İlk dönem çocuk ergenlerin (11-14 yaş arası) alışveriş davranışlarında rol model etkisinin incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Üstündağ, A. (2019). Gençlerin model aldıkları televizyon karakterleri. 14(1), 27-50. https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.427334 Wheaton, B., Muthén, B., Alwin, D. F., & Summers, G. F. (1977). Assessing reliability and stability in panel models. Sociological Methodology, 8, 84-136. https://doi.org/doi.org/10.2307/270754
• Yaşlıoğlu, M. M. (2017). Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46(Özel Sayı), 74-85.
• Yavuzer, H. (2003). Ana-baba ve çocuk (16. bs). Remzi Kitabevi.
• Yörükoğlu, A. (2004). Gençlik çağı. Özgür Yayınları.