Kent İçi Raylı Toplu Taşıma Sistemi Performansının Farklı Çok Ölçütlü Karar Verme Teknikleri ile Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Sayı: 19, 184 - 196, 31.01.2024

Hatice Gül Önder , Furkan Akdemir

https://doi.org/10.47072/demiryolu.1395294

Öz

Kent içi raylı ulaşım yatırımları, arazileri erişebilirlik bağıyla birbirine bağlayan ve değerli kent arazisini tüketen bir arazi kullanım kararıdır. Yatırımların büyük bütçeler gerektirmesinden kaynaklı olarak hem ekonomik hem de çevresel perspektifte yerel otoriteler birçok kaynağı rasyonel bir tutum içinde harcamak durumundadır. Bu nedenle, kent içi raylı ulaşım yatırımlarının ve verimliliklerinin periyodik olarak kontrol edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada bu kontrolü sağlayabilecek ve mevcut performans durumunu anlamak için bir yöntem önerisi yapılmaktadır. Çalışmada, kent içi raylı toplu ulaşım sistemi değerlendirilirken kullanılan performans göstergeleri, güncel literatür incelenerek hazırlanmıştır. Daha sonra söz konusu göstergeler, halihazırda Ankara ve İstanbul'da faaliyet gösteren kentsel raylı sistem performansının niceliksel değerlerinin bulunması amacıyla çok ölçütlü karar verme yöntemi kullanılarak hazırlanmıştır. Literatür kapsamında yapılan incelmeye göre, toplam hat uzunluğu, filo büyüklüğü, ortalama istasyon mesafesi, istasyon sayısı, maksimum yolcu kapasitesi, minimum frekans, yolculuk mesafesi, yolculuk süresi, ücret, ticari hız, araç için yolcu kapasitesi ve çalışma saatlerinin başlıca değerlendirme kriterleri olduğu tespit edilmiştir. Gri ilişkisel analiz, ARAS, COPRAS, Entropi tekniklerine göre, kent içi raylı sistem ve ulaşım sektöründe çalışan kişiler ile uygulama yapılmıştır. Entropi yöntemi uzman görüşüne alternatif oluşturması açısından değerlendirilirken diğer yöntemler çok ölçütlü karar verme problemi açısından daha fazla çeşitlilikte ideal raylı sistemin performansının test edilmesi ve ideallik durumunun sağlaması için kullanılmaktadır. Teknikler bazında yapılan karşılaştırma ile çalışma konusu olan raylı sistem hatları performans açısından değerlendirilmiştir. İncelenen 14 şehir içi toplu taşıma hattı arasında Ankara’da bulunan hatların her zaman en iyi performans gösteren ilk 5 hat arasında yer aldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

çok ölçütlü karar verme, gri ilişkisel analiz, kent içi toplu taşıma

Comparative Evaluation of Urban Rail Public Transportation System Performance with Different Multi-Criteria Decision-Making Techniques

Öz

Urban rail transportation investments are a land use decision that connects lands with accessibility and consumes valuable urban land. Since investments require large budgets, local authorities have to spend many resources in a rational manner, both from an economic and environmental perspective. In this study, a method is proposed to provide this control and to understand the current performance status. se indicators were used in Multi-Criteria Decision Methods techniques to find quantitative values of the performance of the urban rail system currently operating in Ankara and Istanbul. From the literature, it has been determined that total line distance, fleet size, average station distance, number of stations, maximum passenger capacity, minimum frequency, travel distance, travel time, fare, commercial speed, passenger capacity for the vehicle, and operating hours are the main evaluation criteria. According to gray relational analysis, ARAS, COPRAS, Entropy techniques, the application was made with people working in the urban rail system and transportation sector. While the Entropy method is evaluated as an alternative to expert opinion, other methods are used to test the performance of a wider variety of ideal rail systems and ensure ideality in terms of multi-criteria decision-making problems. With the comparison made on the basis of techniques, the rail system lines that are the subject of the study were evaluated in terms of performance. Among the 14 urban public transport lines examined, it was determined that the lines in Ankara are always among the top 5 performing lines.

Anahtar Kelimeler

multi criteria decision methods, grey relational analysis, urban public transport

Kaynakça

• [1] Miller. E. J, “Accessibility: Measurement and application in transportation planning.” Transport Reviews, 38(5), 551-555, 2018
• [2] Colsaet, A. Laurans, Y. and Levrel, H, “What drives land take and urban land expansion? A systematic review.” Land Use Policy, 79, 339-349, 2018
• [3] Bokhari, A. ve Sharifi, F. “Public transport and subjective well-being in the just city: A scoping review.” Journal of Transport & Health, 25, 101372, 2022
• [4] Angelaki, M. E. Karvounidis, T. and Douligeris, C, “Mobile Applications and Projects for Sustainable Urban Public Transportation: a Selective Review.” In 24th Pan-Hellenic Conference on Informatics pp. 156-161, (2020, November)
• [5] Ibrahim, A. N. H. and Borhan, M. N. “The interrelationship between perceived quality, Perceived value and user satisfaction towards behavioral intention in public transportation: A review of the evidence.” International Journal on Advanced Science, Engineering and Information Technology, 10(5), 2048, 2020
• [6] Padron, C. J, “Valuation of Social Capital in Public Transportation and Sustainable Mobility in Venezuela A Systematic Review of the Literature.” Revista de Estudios Andaluces, 238-240, 2021
• [7] Ibrahim, A. N. H. Borhan, M. N. and Ismail, A, “Rail-based Public Transport Service Quality and User Satisfaction–A Literature Review.” Promet-Traffic&Transportation, 32(3), 423-435, 2020
• [8] Zukowska, J. Gobis, A. Krajewski, P. Morawiak, A. Okraszewska, R. Woods, C. B. and Bengoechea, E. G. “Which transport policies increase physical activity of the whole of society? A systematic review.” Journal of Transport & Health, 27, 101488, 2022
• [9] Önder, H.G. ve Akdemir, F. “Ulaşım Modlarının Çeşitliliği Bağlamında Erişebilirlik Analizi: Ankara Metropolü İçin Yeni Bir Yaklaşım”, Kent Akademisi, Volume, 14, Issue 1, Pages, 102-121, 2021
• [10] Görçün, Ö.F. “Kent İçi Ulaşım Sistemlerine İlişkin Tercihlerin ve Tercihlere Etki Eden Faktörlerin Analitik Hiyerarşi Prosesi Yöntemi İle Değerlendirilmesi”, Kent Akademisi, 11 (33), Issue 1, 2018
• [11] Erturgut, R. ve Koç Ustalı, N. “Kent İçi Raylı Ulaşım Performansını Değerlendirmede SWARA ve ARAS Yöntemleri ile Bir Model Önerisi”, Verimlilik Dergisi, (3), 35-53, 2021
• [12] Redman, L. Friman, M. Gärling, T. and Hartig, T, “Quality attributes of public transport that attract car users: A research review.” Transport policy, 25, 119-127, 2013
• [13] Hayati, N. N. Hasanuddin, A. and Mubarok, R. M. “Evaluation Of Public Transport Performance in The Jombang District,” Presented At: The 16th International Symposium of Indonesian Inter University Transportation Studies Forum, 2013
• [14] Litman, T. “Evaluating public transit benefits and costs”. Victoria, BC, Canada: Victoria Transport Policy Institute, 2015
• [15] Kırlangıçoğlu, C. “Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle Kent İçi Raylı Sistem Koridor Planlaması.” Coğrafya Dergisi, (33), 53-71,2016
• [16] Akman, G. ve Alkan, A. “Tedarik Zinciri Yönetiminde Bulanık AHP yöntemi kullanılarak tedarikçilerin performansının ölçülmesi: Otomotiv Yan Sanayiinde bir uygulama.” İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 5(9), 23-46, 2006
• [17] Masoumi, M. ve Öcalır-Akünal, E. V. “Türkiye’deki kent içi raylı ulaşım sistemlerinin performanslarının Veri Zarflama Analizi ile karşılaştırılması.” Politeknik dergisi, 21(4), 971-975, 2018
• [18] Ayçin, E. Çok Kriterli Karar Verme Bilgisayar Uygulamalı Çözümler, Nobel Yayınevi, Ankara, 2020
• [19] Ankara Metropolitan Municipality, General Directorate of EGO. “Technical Statistics of Rail Systems” 2022. [Çevrimiçi] Erişim: https:// https://www.ego.gov.tr/tr/sayfa/1075/rayli-sistem/ [Erişim: 4 Aralık 2022]
• [20] İstanbul Metropolitan Municipality, Metro İstanbul A.Ş. “Hatlarımız” 2022. [Çevrimiçi] Erişim: https://www.metro.istanbul/ [Erişim:4 Aralık 2022]
• [21] Gerçek, H. Karpak, B. ve Kılınçaslan, T. “A multiple criteria approach for the evaluation of the rail transit networks in Istanbul”, Transportation, 31, 203-228, 2004
• [22] Moslem, S. Alkharabsheh, A. Ismael, K. ve Duleba, S. “An integrated decision support model for evaluating public transport quality.” Applied Sciences, 10(12), 4158, 2020
• [23] Türe, H. “OECD ülkeleri için refah ölçümü: Gri ilişkisel analiz uygulaması.” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(2), 310-327, 2019
• [24] Aksoy, E. Ömürbek, N. ve Karaatlı, M. “AHP temelli MULTIMOORA ve COPRAS yöntemi ile Türkiye Kömür İşletmeleri’nin performans değerlendirmesi”. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(4), 1-28, 2015
• [25] Akdemir, F. “Yüksek Hızlı Demiryolu Yatırımlarının Bölgesel Kalkınma Etkisinin ARAS Yöntemiyle Değerlendirilmesi”, Demiryolu Mühendisliği, sy. 18, ss. 14–25, Temmuz 2023, doi: 10.47072/demiryolu.1220471
• [26] Ulvi, H., Kutlu, B. H., Akdemir, F., Gelişmekte Olan Ülkelerde Raylı Sistem Yatırım Kararlarını Etkileyen Ölçütlerin Belirlenmesi: AB ve Türkiye Özelinde Bir Araştırma, Demiryolu Mühendisliği, 2019(9):91-108