YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARINDA İÇ KONTROL: SAYIŞTAY DENETİM RAPORLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2025, Sayı: 32, 131 - 147, 16.02.2025

Oğuz Kuyumcu

https://doi.org/10.58348/denetisim.1578369

Öz

Kamu sektörünün sorumlulukları her geçen gün artmakta ve bu durum kurum yöneticilerinin sağlıklı kararlar alabilmesi için oluşturulmuş olan mekanizmaların önemini ortaya koymaktadır. Nitekim kurum üst yöneticilerinin yerinde kararlar alabilmesinin, sağlıklı bir şekilde işleyen iç kontrol ve iç denetim faaliyetleri ile mümkün olabileceği söylenebilir. Bu kapsamda Sayıştay’ın kamu kurumlarının iç kontrol sistemlerinin değerlendirilmesine yönelik olarak gerçekleştirmiş olduğu denetimler sonucu ortaya çıkan bulgulara etki eden faktörlerin incelenmesi önem arz etmektedir.
Çalışmada, Türkiye’deki yükseköğretim kurumları iç kontrol sistemlerinin COSO iç kontrol modeli çerçevesinde analiz edilmesi ve bu kapsamda Sayıştay denetimlerinde ortaya çıkan iç kontrol bulgularının belirli değişkenler doğrultusunda değerlendirilmesi hedeflenmektedir. Bu bağlamda, Sayıştay raporlarında iç kontrol eksikliklerinin tespit edildiği alanlara yönelik olarak; üniversitelerde iç kontrolün etkinlik düzeyini etkileme gücüne sahip konular: iç denetçi sayısı, iç denetçilerin iç kontrole ilişkin denetim ve raporlama durumu, mali hizmetler uzmanlığı meslek mensubu sayısı, üniversitenin yaşı ve muhasebe ile raporlamaya ilişkin bulgu durumuna göre beş değişken bazında analiz gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda 18 standarda ilişkin frekans analizi ve 5 değişkene ilişkin Mann-Whitney U ve Kruskal Wallis-H testi uygulanmıştır.
Çalışma neticesinde iç denetçi sayısı ile muhasebe ve raporlamaya ilişkin değişkenler ve Sayıştay denetim raporlarında yer alan iç kontrol bulguları arasında istatistiki açıdan anlamlı bir farklılık bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu durumun yanı sıra üniversitelerin yaşı ve mali hizmetler uzmanlığı meslek mensubu sayısı ile iç denetim biriminin kurulmasına ilişkin bulgu arasında, istatistiki açıdan anlamlı bir farklılık bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca iç kontrole dair denetim ve raporlama değişkeni ile hassas görevler, risklerin değerlendirilmesi, iç kontrolün değerlendirilmesi ve iç denetim biriminin kurulmuş olması bulguları arasında istatistiki açıdan anlamlı bir farklılık bulunduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İç Kontrol, Sayıştay Denetimi, COSO Modeli, SPSS Analizi

INTERNAL CONTROL IN HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS: A STUDY ON TURKISH COURT OF ACCOUNTS AUDIT REPORTS

Öz

The responsibilities of the public sector are increasing daily, highlighting the significance of the mechanisms put in place for institution managers to make well-informed decisions. Indeed, it can be argued that the institution managers can make appropriate decisions when the internal control and internal audit activities are operating effectively. In this context, it is important to examine the factors that affect the findings obtained due to the audits carried out by the Court of Accounts to evaluate the internal control systems of public institutions.
This study aims to analyse the internal control systems of higher education institutions in Turkey within the framework of the Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission (COSO) internal control model. Furthermore, the study aims to evaluate the internal control findings obtained in the Court of Accounts audits in line with certain variables. In this context, the areas where deficiencies in internal control were identified in the Court of Accounts reports were subjected to analysis based on five variables: the number of internal auditors, the status of audits and reporting by internal auditors about internal control, the number of financial services specialists and assistants, the age of the university and the status of findings regarding accounting and reporting. In this context, a frequency analysis was conducted for 18 standards, and Mann-Whitney U and Kruskal-Wallis-H tests were applied to five variables.
The study yielded no statistically significant evidence of a correlation between the number of internal auditors and the variables related to accounting and reporting, as well as the internal control findings, as observed in the Court of Accounts audit reports. Furthermore, the study revealed a statistically significant correlation between the age of universities and the number of financial services experts, as well as between the variable mentioned above and the findings related to the establishment of the internal audit unit. Additionally, a statistically significant relationship was identified between the audit and reporting variable related to internal control and the findings concerning sensitive tasks, risk assessment, internal control assessment, and the establishment of the internal audit unit.

Anahtar Kelimeler

Internal Control, Turkish Court of Accounts Audit, COSO Model, SPSS Analysis

Kaynakça

• Acar, D., & Akçakanat, Ö. (2012). Devlet üniversitelerinin muhasebe birimlerinin iç kontrol sistemine ilişkin algı düzeyleri ile mevcut uygulamalarının karşılaştırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28), 1-17.
• Ağmaz, S. (2017). Türkiye’deki belediyelerin iç kontrol sistemlerinin etkinliğinin dış denetim bulgularına göre analizi. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(4), 74-92.
• Akbulut, N., & Akyol, Ç. (2023). Kamu mali yönetimi ve kontrol yapısında kamu kurumlarında iç denetim faaliyetlerinin durumu. Denetişim Dergisi, (28), 137-152.
• Akyel, R. (2010a). Türkiye’de iç kontrol kavramı, unsurları ve etkinliğinin değerlendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 17(1), 83-97.
• Akyel, R. (2010b). Yönetimde iç kontrol, iç denetim ve dış denetim fonksiyonlarının birbirleri ile ilişkileri ve Türk kamu yönetiminde uygulanmalarının değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(3), 1-21.
• Altunay, M. A. (2020) Kamu üniversitelerinin iç kontrol ve iç denetim sorunları: Sayıştay denetim raporları üzerine bir inceleme. Ed. Alagöz A. & Koçyiğit S. Ç. Denetimde seçme konular 6 iç denetim iç kontrol sektörel uygulamalar. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Balyemez, A. S. (2016). Türkiye’de özel sektör ve kamu idareleri iç kontrol sistemlerinin mevzuat yükümlülükleri açısından karşılaştırılması. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(8), 1-70.
• Bozkurt, M. (2010). İyi mali yönetimin gerçekleştirilmesinde iç kontrol ve denetimi. SAYDER Dış Denetim Dergisi, 1(1), 131-138.
• Can, E. N., & Çetin, C. (2016). Devlet üniversitelerinde iç kontrol sisteminin işleyişine yönelik bir araştırma. Journal of Entrepreneurship & Development/Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 11(2), 108-140.
• Ceyhan, İ., & Apan, M. (2014). COSO iç kontrol modelinin yapısal eşitlik modeli ile incelenmesi: Bir hastane uygulaması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(10), 179-198.
• Chen, H., Yang, D., Zhang, J. H., & Zhou, H. (2020). Internal controls, risk management, and cash holdings. Journal of Corporate Finance, (64), 1-20.
• COSO (Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission). (2013). Internal control-Integrated framework. Framework and appendices. AICPA.
• Çalışkan, Y., & Çiftçi, Y. (2017). 5018 sayılı kanun kapsamında kamu kurumlarında iç kontrol sistemi: Maliye Bakanlığı uygulamasının incelenmesi. İşletme Bilimi Dergisi, 5(3), 105-125.
• Ergin, H., Selimoğlu, S. K., & Tolkun, A. (2016). KİT’lerde kurumsal yönetim etkinliğinin arttırılmasında iç kontrol ve iç denetim faaliyetlerinin rolü: Bir araştırma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (49), 1-28.
• Güner, M. F. (2009). Kamu idarelerinin etkin yönetiminde iç kontrol uygulamalarının rolü. Maliye Dergisi, ‘157), 183-195.
• INTOSAI (International Organization of Supreme Audit Institutions). (2004). Guidelines for internal control standards for the public sector.
• Işık, A., & Akdoğan, N. (2024). Büyükşehir belediyelerinde iç kontrol sistemi ve etkinliği. Muhasebe ve Denetime Bakış, 23(71), 251-274.
• İbiş, C., & Çatıkkaş, Ö. (2012). İşletmelerde iç kontrol sistemine genel bakış. Sayıştay Dergisi, (85), 95-121.
• İç Denetim Koordinasyon Kurulu (2013). Kamu iç denetim rehberi. Erişim adresi: https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/K%C4%B0DR_v1.0.pdf (Erişim Tarihi, 15 Eylül 2024).
• İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar (2005). T.C. Resmî Gazete (https://www.resmigazete.gov.tr/). Tarih/Sayı: 31.12.2005/26040.
• Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği (2007). T.C. Resmî Gazete (https://www.resmigazete.gov.tr/). Tarih/Sayı: 26.12.2007/26738.
• Karaman, H. C., & Tosuner, M. (2020). Stratejik planlama, iç kontrol ve kalite yönetiminde risk yönetimi süreçleri. Denetişim Dergisi, (21), 98-113.
• Kaya, B. (2013). Kamu İdarelerinde iç kontrol sistemi oluşturma faaliyetlerinde iç denetçilerin üstlenebilecekleri rol ve sorumluluklar. Denetişim Dergisi, (11), 20-31.
• Keskin, D. A. (2009). Kamu ve özel sektör yönetiminde iç kontrol sistemi ve değerlendirilmesi. Denetişim Dergisi, (3), 14-21.
• Kurnaz, Ü. E. (2020). Sağlık sektöründe iç kontrol sisteminin COSO iç kontrol modeli bileşenleri açısından incelenmesi: Bir hastane uygulaması. Mali Çözüm Dergisi, 30(157), 163-185.
• Kuyumcu, O. (2021). Bağımsız denetimde verinin önemi: kurumlar arası veri iletişim modeli önerisi. Türkiye Mesleki ve Sosyal Bilimler Dergisi (5), 79-89.
• Malî Hizmetler Uzmanlığı Yönetmeliği (2013). T.C. Resmî Gazete (https://www.resmigazete.gov.tr/). Tarih/Sayı: 246.02.2013/ 28551.
• Rae, K., Sands, J., & Subramaniam, N. (2017). Associations among the five components within COSO internal control-integrated framework as the underpinning of quality corporate governance. Australian Accounting, Business and Finance Journal, 11(1), 28-54.
• Sayıştay (2023). Kamu İdareleri Denetim Raporları. https://www.sayistay.gov.tr/reports/category/7-ozel-butceli-idareler---a (Erişim Tarihi, 20 Temmuz 2024).
• Sevim, Ş., Öncü, B., & Bozdoğan, T. (2023). Kamu sektöründe iç kontrol sisteminden kaynaklanan hata ve hile analizi: Büyükşehir belediyelerinde bir inceleme. Muhasebe ve Denetime Bakış, 22(68), 23-42.
• Sun, Q. (2021). Research on the internal control system of administrative institutions. Journal of Sociology and Ethnology, 3(5), 174-178.
• Taner, A. (2023). Türk kamu yönetiminde kurumsal risk yönetimi: güçlükler ve fırsatlar. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 9(2-1), 112-130.
• Topçu, M. K. (2013). Kamuda iç kontrol sisteminin COSO Modeli bağlamında taşrada uygulanabilirliği: İhalelerde uygulanmasına yönelik iki vaka analizi. Sayıştay Dergisi, (91), 5-31.
• Türedi, H. (2011). Türk kamu mali yönetiminin yeniden yapılandırılması: İç kontrol. Journal of Management and Economics Research, 9(16), 99-127.
• Uyar, S. (2009). İç kontrol ve iç denetim: 5018 sayılı kanun açısından değerlendirme. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Uzun, A. K. (2009). Kamu yönetiminde iç kontrol ve iç denetim yaklaşımı. Denetişim Dergisi, (3), 59-65.
• Uzun, A., & Usta, H. (2021). Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde iç denetim: Sorunlar ve çözüm önerileri. Denetişim Dergisi, (23), 27-40.
• YÖKATLAS (2024). Yükseköğretim kurumları atlası, üniversitelerimiz. Erişim adresi: https://yokatlas.yok.gov.tr/universite.php (Erişim Tarihi, 20 Ekim 2024).
• 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (2003). T.C. Resmî Gazete (https://www.resmigazete.gov.tr/). Tarih/Sayı: 24.12.2003/25326.
• 6085 Sayılı Sayıştay Kanunu (2010). T.C. Resmî Gazete (https://www.resmigazete.gov.tr/). Tarih/Sayı: 03.12.2010/27790.