Sâbîler Meselesi -Kur’an’daki Sâbî Kavramının Sâbiî veya Sâbie Olup Olmadığı Problemi-

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 1, - , 15.06.2013

Cağfer Karadaş

Öz

Bu makalede, bir Kur’an kavramı olan sâbî lafzı ile bir din ismi olarak kullanılan sâbiî kelimesi arasında içerik açısından bir benzerlik olup olmadığı ortaya konulmaya çalışıldı. Kur’an’da üç yerde geçen sâbî kavramının daha çok sıfat şeklinde ve din değiştirme anlamında kullanılmasına karşın sâbiî kelimesinin önce Mandenler (Mandaean) sonra Harranlı pagan halk için kullanılan bir din ismi olduğu ve Kur’an’daki kavramın da bu dine işaret ettiği iddia ediliyordu. Çalışmamızla Kur’an kavramı olan sâbî ile bir din ismi olan sabiîlik/sabie (Sabians) arasında bir benzerliğin olmadığı zaman içinde yapay bir isimlendirmenin ortaya çıktığı görüldü. Çünkü sâbî kavramı Arapça olup, o dönemde Arapların yerleşik inancını terk eden kişiler için kullanılıyordu. Buna karşın sâbiî lafzı, İslam’dan sonra Mandenler ve Harranlıların dinlerinin ismi olduğu iddiası ile kullanıldı.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Mandenler, Mürted, Sâbî, Sâbiî

The Problem of Sabis -Does The Notion of Sabi in Quran Have The Same Meaning with Sabii or Sabians?-

Öz

In this article, it’s tried to determine whether the word of sabi, a Quranic concept, has any similarity in terms of content with the word of sabii, used as a name of religion. Despite the fact that the notion of sabi which takes place three times in Quran, is used ratherly as an adjective means apostasy, it was alleged that the Word of sabii is a name of religion used firstly about Mandaeans, then the pagan people of Harran. During this study, it’s occured that there is no similarity between the sabi, the Quranic concept and sabie (Sabians), a name of religion and that’s an artifical calling. For, the notion of sabi is Arabic, and at that period it was used for the apostate people. However, the word of sabii, was used as a name of Mandaeans and the religion Harran people at Islamic period.

Anahtar Kelimeler

Apostate, Mandaeans, Sabi, Sabii, Qur’an

Kaynakça

• Abdulkahir el-Bağdâdî; el-Fark beyne’l-fırak (nşr. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd), Beyrut 1411/1990.
• Abdulkahir el-Bağdâdî; Usûlü’d-dîn, İstanbul 1346/1928.
• Asım Efendi; Kâmus Tercemesi, İstanbul 1268.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne; Tefsîru’l-Begavî -Meâlimu’t-tenzîl-, Beyrut 1413/1992.
• Belâzûrî, Ebü'l-Abbâs; Fütûhü’l-Büldân (trc. Mustafa Fayda), Ankara 2002.
• Bîrûnî, Ebû Reyhân; el-Âsâru’l-bâkiye ani’l-kurûni’l-hâliye (nşr. Parviz Ezkâî), Tahran 2001.
• Blois, F.C. de; “Sabi”, The Encyclopaedia of Islam -New Edition-, Leiden 1995, VIII, 673.
• Buckley, J. Jacobsen-Albrile, Ezio; “Mandaean Religion”, Encyclopedia of Religion Second Edition (trans. Paul Ellis), USA 2005, VIII, 5635.
• Cerrahoğlu, İsmail; “Kur’an-ı Kerim ve Sâbiîler”, Ankara Üni. İlahiyat Fak. Dergisi, Ankara 1962, C. X, s. 116.
• Ebû Yusuf; Kitâbü’l-harâc, Kahire 1396.
• Ebü’l-Bekâ, Eyyûb el-Kefevî; el-Külliyât, Beyrut 1412/1992.
• Encyclopeadia Britannica, “Sabians”, U.S.A. 1970, XIX, 855.
• Encyclopeadia Britannica, “Mandaeans”, U.S.A. 1970, XIV, 766-767.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasan; Makâlâtü’l-İslamiyyîn (nşr. Hellmut Ritter), Wiesbaden 1980.
• Fahreddin er-Râzî; er-Riyâdü’l-mûnaka fî ârâi ehli’l-ilm (nşr. Es’ad Cum’a), Kayravan 2004.
• Fahreddin er-Râzî; et-Tefsîru’l-Kebîr, Beyrut ts., Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî.
• Gündüz, Şinasi; Din ve İnanç Sözlüğü, Ankara 1998, “Sabiîlik” md.
• Gündüz, Şinasi; Sâbiîler -Son Gnostikler-, Ankara 1999.
• Harizmî, Ebû Abdullah; Mefâtîhu’l-ulûm, Kahire 1342.
• Hevvârî, Hûd b. Muhakkem; Tefsîru Kitâbi’llâhi’l-Azîz (nşr. el-Hâc b. Saîd Şerîfî), Beyrut 1990.
• Hımyerî, Muhammed b. Abdulmunim; er-Ravdu’l-mi’târ fî haberi’l-aktâr (nşr. İhsan Abbâs), Beyrut 1984.
• İbn Abdirabbih; Kitâbü Ikdi’l-Ferîd, Kahire, 1956.
• İbn Hazm; Cümelu fütûhü’l-İslâm (Resâil İbn Hazm, nşr. İhsan Abbâs), Beyrut 1981.
• İbn Kudâme; el-Muğnî, Kahire ts., Mektebetü’l-Cumhuriyyeti’l-Arabiyye.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl; Lisânü’l-Arab, Beyrut 1410/1990.
• İbnü’l-Cevzî; Zâdü’l-mesîr, Beyrut 1407/1987.
• İbnü’l-İbrî; Ebü’l-Ferec Barhebracus; Târîhu’z-zemân (Arapçaya trc. İshak Ermele), Beyrut 1986.
• İbnü’l-İbrî; Tarîhu muhtasari’d-duvel, Beyrut 1992.
• İbnü’n-Nedîm; el-Fihrist (nşr. İbrahim Ramadan), Beyrut 1415/1994.
• İsbahânî, Râgıb; el-Müfredât, İstanbul 1986.
• Kaya, Remzi; “Ehl-i Kitap”, DİA, İstanbul 1994, X, 516-519.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay; et-Terâtîbü’l-idâriyye, Beyrut ts., Dâru’l-Kütübi’l-Arabî.
• Kurtubî, Ebû Abdullah; el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân (nşr. Muhammed İbrahim el-Hifnâvî), Beyrut 1426/2005.
• Makdisî, Muhtâr b. Tâhir; el-Bed’ ve’t-târîh, Paris 1903.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed; Te’vîlâtü ehli’s-sunne (nşr. Fatıma Yûsuf el-Haymî), Beyrut 1425/2004.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan; en-Nüket ve’l-Uyûn, Beyrut 1412/1992.
• Mes’ûdî, Ebü’l-Hasan; Murûcü’z-zeheb (nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd), Kahire 1964.
• Mukâtil b. Süleymân; Tefsîru Mukâtil b. Süleymân (nşr. Ahmed Ferîd), Beyrut 1424/2003.
• Müzenî, Ebû İbrâhim; el-Üm -Kitâbü muhtasari’l-Müzenî-, Beyrut ts., Daru’l-Ma’rife.
• Nâşî el-Ekber; Mesâilü’l-imâme (nşr. Josef Van Es), Beyrut 1971.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ; Kitâbü’l-Mecmû’ (nşr. Muhammed Necîb el-Mutîî), Beyrut ts. Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî., XVII, 231.
• Pines, Sholomo; Mezhebü’z-zerre inde’l-müslimîn (trc. Muhammed Abdulhâdî Ebû Rîde), Kahire 1365/1946.
• Sâid el-Endelusî; Tabakâtü’l-ümem, Beyrut 1985.
• Sa’lebî, Ebû İshak; el-Keşf ve’l-beyân, Beyrut 1425/2004.
• Sem’anî, Ebü’l-Muzaffer; Tefsîru’l-Kur’ân, Beyrut 1418/1997.
• Serahsî, Ebû Bekir Şemsüleimme; Şerhu Kitâbi’s-Siyeri’l-kebîr (nşr. Ebû Abdullah Muhammed eş-Şâfiî), Beyrut 1417/1997.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed; el-Milel ve’n-nihal, Beyrut 1410/1990.
• Taberî, Ali b. Rabben; ed-Dîn ve’d-devle (nşr. Adil Nuveyhid), Beyrut 1402/1982.
• Taberî, İbn Cerîr; Câmiü’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân (nşr. Abdullah et-Turkî), Beyrut 1424/2003.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasan; el-Vasît, Beyrut 1415/1994.
• Yılmaz, Melek; Mugîre b. Şu’be, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Ü. Sosyal Bilimler Ens., Bursa 2005.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah; el-Keşşâf (nşr. Muhammed es-Saîd Muhammed), Kahire ts., el-Mektebetü’t-Tevfikiyye.