AN ANALYSIS ON THE TRANSFORMATION OF IBN SĪNĀ’S EHL TA’TĪL CRITQUE INTO INCOMPATIBILITY IN THE TAHĀFUT AL-FALĀSIFA

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 10, 136 - 159, 15.12.2017

Ömer Faruk Erdoğan

Öz

al-Ghazālī criticized the philosophers in general, especially Ibn Sīnā in the second chapter of the first proof of Tahāfut al-falāsifa (Incoherence of the Philosophers), in the context of the time without beginning of the Universe. Particularly in the context of this chapter, Ibn Sīnā and the arguments between some groups and opinions questioning the power and the domain of God are conveyed from the language of philosophers. Although he did not mention any names in these discussions about the squares and opinions that we have in mind, It is said that the debate in this chapter of Tahāfut was made between Ibn Sīnā and the detainee, who was known by the name of Ehl Taʿṭīl, questioning the might of Allah. Because it will be seen that the expressions of Ibn Sīnā's works and the allegations of al-Ghazālī in Tahāfut are similar or complementary to each other. This article discusses how consistent the al-Ghazālī criticism is in this context.

Anahtar Kelimeler

al-Ghazālī, Ibn Sīnā, Ehl Taʿṭīl, Dahriyyūn, Universe of time without beginning

İBN SÎNÂ’NIN MUATTILA TENKİDİNİN TEHÂFÜTÜ’L-FELÂSİFE EKSENİNDE FİLOZOF TUTARSIZLIĞINA DÖNÜŞMESİ

Öz

Gazzâlî, Tehâfüt’ün birinci delilinin ikinci meselesinde genelde filozofları, özelde ise İbn Sînâ’yı âlemin kıdemi ana başlığı çerçevesinde tenkit etmiştir. Özellikle bu bölümün konu bağlamında, İbn Sînâ ile Tanrı’nın kudretini ve etki alanını sorgulayan bazı fırka, grup ve görüşlerin arasındaki tartışmaları filozofların dilinden aktarmıştır. O, bu tartışmalarda, bahsi geçen fırka ve görüşler hakkında herhangi bir isim belirtmemiş ve bir îmâda bulunmamış olsa da bizdeki kanaat; Tehâfüt’ün bu bölümündeki tartışmanın, İbn Sînâ ile Ehl-i Ta’tîl ismiyle tanınmış, Allah’ın kudretini sorgulayan Muattıla arasında cereyan ettiği yönündedir. Çünkü İbn Sînâ’nın ilgili eserlerindeki ifadeleri ile Gazzâlî’nin Tehâfüt’teki iddialarının birbirlerinin benzeri ya da tamamlayıcısı olduğu görülecektir. İşte bu makale bu konudaki Gazzâlî eleştirisinin ne kadar tutarlı olduğunu tartışmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Gazzâlî, İbn Sînâ, Muattıla, Dehriyye, Alemin Kıdemi

Kaynakça

• Adıvar, Adnan vdğr., “Ehl-i Ta’til”, İslâm Ansiklopedisi, Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 12/1, 2001.
• Adıvar, Adnan, vdğr., “Dehriyye”, İslâm Ansiklopedisi, Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, III, 2001.
• Altıntaş, Hayrani. “Dehriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. IX, 107-109.
• Atay, Hüseyin, Fârâbî ve İbn Sînâ’ya Göre Yaratma, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Az, Mehmet Ata. “Kudret Sıfatı Bağlamında Taş Paradoksu”, (yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006).
• Bağdâdî, Abdülkâhir, el-Fark beyne’l-Firak, (thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Mektebetü) Dâri’t-Türas, Kahire.
• Bayrakdar, Mehmet. İslâm Felsefesine Giriş, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Evkuran, Mehmet, “Eş’arî Kelam Siteminin Teolojik Temelleri Üzerine”, Uluslararası İmam Eş’arî ve Eş’arîlik Sempozyumu Bildiri Kitabı, İstanbul: Beyan Yayınları, 2014, I, II.
• Gazzâlî, Mekâsıdu’l-Felâsife/Felsefenin Temel İlkeleri, (trc. Cemalettin Erdemci), İstanbul: Vadi Yayınları, 1997.
• Gazzâlî, el- Münkıź mine’d-dalâl. (trc. Yapla Pakiş), İstanbul: Ümran Yayınları, 1998.
• Gazzâlî, Tehâfütü’l-felâsife, (trc. Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu), İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Gazzâlî, Mi’yâru’l-İlm. (trc. Ali Durusoy, Hasan Hacak), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Hançerlioğlu, Orhan, İslam İnançları Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2000.
• Hodgson, Marshall G.S., İslam’ın Serüveni, (çev. Metin Karabaşoğlu), İstanbul: İz Yayıncılık, 1993, I, II.
• İbn Rüşd, Tehâfütü’t-Tehâfüt, (çev. Kemal Işık, Mehmet Dağ), Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları, 1986.
• İbn Sînâ, “Risale fi’l-Hudûd”, Mustalah El-Felsefî ınde’l-Arab içinde, (nşr. Abdülemir el-A’sem), Kahire 1989.
• İbn-i Sînâ, Ebu Ali el-Hüseyin, eş-Şifa, el-İlahiyât/Metafizik II, (trc. Ekrem Demirli, Ömer Türker), İstanbul: Litera Yayınları, 2005 a.
• İbn Sînâ, el-İşârât ve’t-Tenbîhât, (trc. Ali Durusoy v.dğr.), İstanbul: Litera Yayınları, 2005 b.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifa / Yorum Üzerine, (trc. Ömer Türker), İstanbul: Litera Yayınları, 2006.
• İbn Sînâ, Danişnâme-i Alâî/Alâî Hikmet Kitabı, (trc. Murat Demirkol), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• İbn Sînâ, en-Necât fi’l-Mantık ve’l-İlahiyât. (trc. Kübra Şenel), İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013.
• İbn Teymiye, Ahmed, Külliyat, (ter. M. Sait Şimşek vdğ.), İstanbul: Tevhid Yayınları, 1988, I, II, III.
• İzmirli, İsmail Hakkı, İslâm’da Felsefe Akımları, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1997.
• Kâdî Abdulcebbâr, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, (çev. İlyas Çelebi), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013, I, II.
• Karadaş, Cağfer, “Mürcie’nin Mezhepliği Problemi ve Ebû Mansûr el-Mâtürîdî”, Büyük Türk Bilgini İmam Matürîdî ve Matürîdîlîk, Milletler Arası Tartışmalı İlmi Toplantı Sempozyum Kitabı içinde, 147-176. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
• Kaya, Cüneyt, Varlık ve İmkân, Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkânın Tarihi, İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Kutluer, İlhan, Akıl ve İtikad Kelâm-Felsefe İlişkileri Üzerine Araştırmalar, İslâm Heresiografi Tarihinden, İstanbul: İz Yayınları, 1998.
• Kutluer, İlhan, İbn Sînâ Ontolojisinde Zorunlu Varlık, İstanbul: İz Yayınları, 2002.
• Kutluer, İlhan, “Halâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 15, 224-225.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr, Kitâbü’t-Tevhîd, trc. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2005.
• Muhammed Ebû Zehra, Târîhu’l-Mezâhibi’l-İslamiyye, (çev. Sıbğatullah Kaya), İstanbul: Harf Yayınları, t.y.
• Özdemir, Muhammed, “Gazzâlî’nin Tehâfütü’l-Felâsife Adlı Eserinde Üç Meselenin Ele Alınışı ve İbn Sînâ’nın Görüşleriyle Mukayesesi”, (doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2012).
• Öztürk, Mustafa, "Kur’an’da ve İslâm Öncesi Arap Düşüncesinde Dehr Kavramı." Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, 16/16, 251-270.
• Pezdevi, İmam Ebu Yusr Muhammed, Ehl-i Sünnet Akaidi, (ter. Şerafettin Gölcük), İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1980.
• Reçber, Mehmet Sait. “Vâcibu’l-Vücûd’un Mahiyeti Meselesi”, Uluslararası İbn-i Sina Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde, İstanbul: Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Yayınları, 2008.
• Sâbûnî, Nûreddin, Mâturîdîye Akaidi, (çev. Bekir Topaloğlu), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991. Sinanoğlu, Mustafa. “Muattıla”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 30: 330-331.
• Şehristânî, Kitabul’l- Milel ve’l-Nihal, (nşr. W. Cureton), Leipzig, 1923.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed bin Cerir, Tarih-i Taberî, (trc. M. Faruk Gürtunca), İstanbul: Sağlam Yayınları, t.y., IV.
• Toktaş, Fatih, İslâm Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, İstanbul: Klasik Yayınları, 2004.
• Uludağ, Süleyman, Fuad Kavukçu, Kelam Dersleri, İstanbul: İrfan Yayınları, 1977.
• Uysal, Enver, Kindî ve İbn Sînâ Felsefesinde Temel Kavramlar, Bursa: Emin Yayınları, 2008.
• Ülken, Hilmi Ziya, İslâm Düşüncesi / Türk Düşüncesi Tarihi Araştırmalarına Giriş, Ankara: Doğubatı Yayınları, 2015.