NOKTA METAFORU VE VAHDET ÜZERİNE EKLEKTİK BİR METİN: NOKTATÜ’L-BEYÂN RİSALESİ

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 13, 61 - 93, 31.05.2019

Mehmet Tabakoğlu , Şükrü Maden

https://doi.org/10.33931/abuifd.553557

Cited By: 5

Öz

Varlığın duyularla
bilinemeyen ve sadece sözle anlatılabilen yönleri bulunmaktadır. Bunlar duyular
alanından seçilen çeşitli örneklerle anlaşılır hale gelebilmektedir. Bu amaçla
kullanılan çeşitli benzetmelerden biri “nokta” metaforudur. Nokta benzetmesi, varlığı
vahdet fikri üzerinden anlatırken çok elverişli imkanlar sunabilmektedir. XV.
veya XVI. yy.’da yazıldığı anlaşılan Noktatü’l-Beyân adlı eser bu
açıdan önemli bilgiler içermektedir. Eserin hata ile XIX. yy.’da yaşamış olan
Muhammed Nûru’l-Arabî’ye nispet edilerek içeriğinden farklı bağlamlarda
araştırmalara konu olması, bizi böyle bir çalışma yapmaya sevk eden
etkenlerdendir. Çalışmada eserin Türkiye kütüphanelerindeki nüshaları
incelenmiş, eserin müellifi ve eserine dair bilgiler tartışılmıştır. Eser,
Fussilet sûresinin 53. ayeti, “Kendini bilen Rabbini bilir.” rivayeti ve Hz.
Ali’ye nispet edilen “İlim bir nokta idi, onu cahiller çoğalttı.” sözünün
tefsir ve şerhi mesabesinde olup felsefe, kelam ve tasavvufun kesişme noktasında
eklektik bir metin intibâı uyandırmaktadır. Çalışmada eserin hangi perspektife
sahip olduğu ortaya konulmaya çalışılmış, Hurûfî-Noktavî unsurlar taşıyıp
taşımadığı tartışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Tefsir, Noktatü’l-Beyân, Hz. Ali, Nokta

AN ECLECTIC TEXT ON “NOQTA” METAPHOR AND UNITY: TREATISE OF “NOQTA AL-BAYAN”

Öz

There are some aspects of
existence that cannot be known with senses and can only be explained by word.
These can be understood by the various examples selected from the sensory areas.
One of the various metaphors used for this purpose is the “noqta/point”
metaphor. The noqta simile can present very convenient possibilities when
describing the ideo of existence through unity. A book named Noqta al-Bayan
which could be dated to XV or XVI. centuries, contains important information in
this respect. The fact that this book is falsely attributed to Muhammed Nûr
al-Arabi, who lived in 19th century is one of the factors led us to study on
this treatise. This study will examine the manuscripts of this work in
libraries of Turkey, and discuss the information on author and work. Book, work
gives an impression that it is an eclectic text in crossroad of philosophy,
kalam and tasavvuf.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Commentary, Noqta al-Bayan, Ali, Point

Kaynakça

• Açıkel, Yusuf, “‘Nefsini Bilen Rabb’ini Bilir’ Hadis mi Kelâm-ı Kibar mı?”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (1998), 173-200.
• Aksu, Hüsamettin, “Hurûfîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XVIII, 408-412.
• Algar, Hamid, Noktaviyye, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXIII, s. 204-205.
• Altınok, Baki Yaşa, Seyyid Muhammed Nur Noktatü’l-Beyân, Ankara: Oba Yay., 2000.
• Âlûsî, Şihâbüddin es-Seyyid el-Bağdâdî, Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türasi’l-Arabî, ts.
• Anılır, Burak, Nokta Şerhi Risâle-i Noktatü’l-Beyân, İstanbul: H Yay., 2018.
• Ateş, Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1998.
• Attâr, Ferîdüddîn, Esrarnâme, çev. Mehmet Kanar, İstanbul: Ayrıntı Yay., 2013, s. 100.
• Ay, Mahmut, “İşârî Tefsirde İ‘tibâr/Analoji Yöntemi”, Dinî ve Felsefî Metinler: Yirmibirinci Yüzyılda Yeniden Okuma, Anlama ve Algılama, edit. Bayram Ali Çetinkaya, İstanbul: Sultanbeyli Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları, 2012, II, 734.
• Azîzüddin Nesefî, Tasavvufta İnsan Meselesi: İnsan-ı Kâmil, terc. Mehmet Kanar, İstanbul: Dergah Yay., 1990.
• Ballı, Hasan Hüseyin, Hurûfiliğin Doğuşu ve Fazlullah Hurûfi, İstanbul: Hikmetevi Yay., 2013.
• Bashir, Shadzad, Fazlullah Esterabâdî ve Hurufilik, çev. Ahmet Tunç Şen, İstanbul: Kitap Yay., 2013.
• Beyzâvî, Kâdî, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, thk. Muhammed Subhi Hallâk-Muhammed Ahmed el-Atraş, Dımeşk: Dâru’r-Reşîd, 1421/2001.
• Biltekin, Halit, “Şeyhî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXIX 80-82.
• Bolat, Ali, Muhammed Nuru’l-Arabî, İstanbul: H Yay., 2015.
• Bursevî, İsmail Hakkı, Rûhu’l-Beyân, Dersaâdet: Matbaa-i Osmâniyye, 1331.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Ağaç Yay., 2009.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvufî Bir Istılâh Olarak Nokta-i Süveydâ, Ankara: İlâhiyat Yay., 2017.
• Çelebi, İlyas, “Sıfat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XVII, 103.
• Daftary, Farhad, İsmaililer Tarihleri ve Öğretileri, çev. Ahmet Fethi, İstanbul: Alfa Yay., 2017.
• Demirli, Ekrem, İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan, İstanbul: Kabalcı Yay., 2017.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi b. Nu‘mân b. Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, Tıpkı Basım, Ankara: DİB, 1354.
• Fahri, Macit, İslam Felsefesi Tarihi, çev. Kasım Turhan, İstanbul: İklim Yay., 1992.
• Gazzâlî, Tehâfütü’l-Felâsife: Filozofların Tutarsızlığı, çev. Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, haz. Mustafa İsen, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 2017.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Melâmîlik ve Melâmîler, İstanbul 1931.
• Güvenç, M. Fazıl, Seyyid Muhammed Nurü’l-Arabî’nin Risaleleri ve Nokta-tül Beyan, y.y., t.s..
• Hafızalioğlu, Tahir, Gayb Bahçesinden Seslenişler, İstanbul: İnsan Yay., 2017.
• Hemedânî, Ali b. Şihâbüddân Hasan b. Muhammed, er-Risâletü'l-Kudsiyye fi Esrâri’n-Noktati’l-Hissiyye, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 4807, vr. 99-121.
• https://www.bbc.com/turkce/haberler-42366381, erişim: 13.04.2019.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, Bahru’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd, thk. Ahmed Abdullah el-Kuraşî Reslân, Kahire: y.y., 1421/2000.
• Karaman, Hayreddin v.dğr., Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Ankara: DİB Yay., 2006.
• Karapınar, Hikmet, “Rivayetlerde İşârî Yorum”, Hadis Tetkikleri Dergisi, 5/2 (2007), 97-100.
• Kaya, Mahmut, “Sudûr”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXVII, s. 467-468.
• Kılıç, Mahmut Erol, Şeyh-i Ekber: İbn Arabî Düşüncesine Giriş, İstanbul: Sufi Kitap, 2011.
• Kurnaz, Cemal, Felek, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XII, 1995, 306-307.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekir, el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1427/2006.
• Kutluer, İlhan, “Cevher”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VII, 450-455.
• Maden, Şükrü, Tefsirde Hâşiye Geleneği ve Şeyhzâde’nin Envârü’t-Tenzîl Haşiyesi, İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, thk. Murteza Bedir, İstanbul, Dâru’l-Mîzân, 2007.
• Mevlânâ, Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî, trc. Şefik Can, İstanbul: Ötüken Yay., I-VI.
• Noktatü’l-Beyân, Süleymaniye Ktp., Düğümlü Baba, nr. 216, istinsah tarihi: 1292 (1876), vr. 1b-37b.
• Nûru’l-Arabî, Muhammed, Nesefî Akaidi Şerhi, Haz. Mehmet Serhan Tayşi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., 1993.
• Nûrû’l-Arabî, Muhammed, Noktatü’l-Beyan Noktanın Sırrı, haz. H. Rahmi Yananlı, Büyüyen Ay Yay., 2. Baskı, İstanbul 2014.
• Ögke, Ahmet, “İbnü’l-Arabî’nin Fusûsu’l-Hikem’inde Ayna Metaforu”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2 (2009), 75-89.
• Râzî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer b. Hasan b. Hüseyin, et-Tefsîrü’l-kebîr: Mefâtîhu’l-gayb, Kahire: Dârü’l-hadîs, 1433/2012.
• Seyyid Mustafa Râsim Efendi, Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil, Haz. İhsan Kara, İstanbul: İnsan Yay., 2008.
• Şahin, Haşim, “Pîr Ali Aksarâyî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXIV, 273.
• Şebusterî, Gülşen-i Râz, Haz. Hüseyin Muhammedzâde Sıddîk, Tahran 1381.
• Şeyhoğlu Mustafa, Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ, haz. Kemal Yavuz, İstanbul: Büyünay Yay., 2013.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân: Tefsîrü’t-Taberî, thk. İslâm Mansûr Abdülhamîd, Kahire: Dârü’l-hadîs, 1431/2010.
• Tahralı, Mustafa – Eraydın, Selçuk, “Fusûsu’l-Hikem’de Tezadlı İfadeler ve Vahdet-i Vücûd”, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ver Şerhi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., İstanbul 1989.
• Uluç, Tahir, İbn Arabî’de Sembolizm, İstanbul: İnsan Yay., 2015.
• Uludağ, Süleyman, Dört Kapı Kırk Eşik, İstanbul: Dergâh Yay., 2014.
• Usluer, Fatih, Hurufilik, İstanbul: Kabalcı Yay., 2009.
• Vicdânî, M. Sâdık, Hurûfîlik ve Bektaşîlik, haz. İsmail Güleç, İstanbul: İz Yay., 2017.
• Yananlı, H. Rahmi, Muhammed Nûrû’l-Arabî Noktatü’l-Beyân Noktanın Sırrı, İstanbul: Büyüyenay Yay., 2014.
• Yavuz, Kemal, “Şeyhoğlu”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXIX, 88-89.
• Yıldırım, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Ankara: TDV Yay., 2000.
• Yılmaz, Davud, Hz. Pir Seyyid Muhammed Nurü’l-Arabiyyül Melâmi, y.y., t.s.
• Yücer, Hür Mahmut, “Vahdet-i Vücûd Düşüncesini Açıklamada Halı Sembolizmi ve Muhyiddin-i Rûmî’nin Temsîl-i Kâlîçe İsimli Risâlesi”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6/3 (2017), s. 358-436.
• Yücer, Hür Mahmut, “Vahdet-i Vücûd Nazariyesinin İzahında Nokta Sembolizmi ve Muhyiddin-i Rûmî’nin Temsîl-i Nokta Adlı Eseri”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6/2 (2017), 199-278.
• Zemahşerî, el-Keşşâf an hakâikı’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavviz, Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 1418/1998.