Evaluation of Needs Hierarchy and One of the Economics Through Some Verses of the Qurʾān

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 1, 202 - 233, 31.05.2020

Arslan Karaoğlan

https://doi.org/10.33931/abuifd.690116

Cited By: 1

Öz

Goods and services are of great importance for individuals and communities to survive. They become a member of production to satisfy these needs. The need concept has a determining feature in the production factors that will be used both in the production process and in the production phase. It shapes human economic actions and attitudes, moral values and religious criteria. Is there a framework, variables, and constants of the needs hierarchy in this article? Answers to the questions were sought. In this context, the prohibitions brought by the Qurʾān on luxury and vanity-oriented consumption and waste will be determinative for the need items and rate that concern both the individual and the majority of the society. In this article, it was pointed out that the understanding of the limitlessness of needs under the name of individual liberty as a widespread discussion and the understanding of the West-based economy cannot make Muslim individuals and societies happy.

Anahtar Kelimeler

the Qurʾān, needs hierarchy, economics, waste, production

İhtiyaçlar Hiyerarşisini ve İktisadın Bireyini Kur’ân’ın Bazı Âyetleri Üzerinden Değerlendirme

Öz

Birey ve toplumların yaşamlarını sürdürmelerinde mal ve hizmetin çok büyük bir önemi vardır. Onlar, bu ihtiyaçlarını temin etmek için üretimin bir üyesi olurlar. Gerek üretim sürecinde gerekse üretim aşamasında yararlanılacak üretim faktörlerinde ihtiyaç kavramı belirleyici bir özelliğe sahiptir. Kur’ân, insanın maddî zevk ve isteklerinin yerine manevî haz ve tatminin sınırlılığını esas alan bir gereksinim yönelişi belirlemiş, üretim, paylaşım ve tüketim ilkelerini bu temel üzerine inşa etmiştir. İnsanın iktisadi eylem ve tutumlarını, ahlaki değerleri ve dini ölçütler biçimlendirmektedir. Bu makalede ihtiyaçlar hiyerarşisinin çerçevesi, değişkenleri ve sabiteleri var mıdır? sorularına cevap aranmıştır. Bu bağlamda Kur’ân’ın, lüks ve gösteriş odaklı tüketime ve israfa getirdiği yasaklamalar gerek birey gerekse toplumun çoğunluğunu ilgilendiren ihtiyaç kalemlerini ve oranını belirleyici olacaktır. Bu makalede, bireysel özgürlük adı altında gereksinimlerin sınırsızlığı algısını yaygın bir görüşmüş gibi gündeme getiren Batı eksenli ekonomi anlayışının Müslüman birey ve toplumları mutlu edemediğine dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, ihtiyaç hiyerarşisi, iktisat, israf, üretim

Kaynakça

• Abdulbaki Muhammed Fuad. el-Mu’cemü’l-müfehres li elfazı’l-Kur’ani’l-Kerim. Beyrut: Dârü İhyai’t-Türasi’l-Arabî, ts.
• Akdemir, Hikmet. “Kur'an-ı Kerim'de İsraf”. Harran Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 1/7 (2001), 60-61.
• Aral, Vecdi. Toplum ve Adaletli Yaşam. İstanbul Filiz Kitabevi, 1988.
• Arslan, Hüseyin. İslam’da Tüketici Hakları. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, ts.
• Aslan, Abdülgaffar. “Hevâ Kavramı Üzerine: Kur’an Perspektifinden Bir İnceleme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2006), 17- 55.
• Ayengin, Tevhit. “İslâm’da İktisadî Hayatın Ahlâki Boyutu”. İslâmî Araştırmalar (İslâm ve İktisat -I-) 4/16 (2003), 648-659.
• Bakır, Uğur-Çelik, Murat. “Tüketim Toplumuna Eleştirel Bir Yaklaşım: Kültür Bozumu ve Yıkıcı Reklamlar”. Selçuk İletişim Dergisi 7/4 (2013), 46-63.
• Bakırtaş, D. ve Demirhan. H. “İhtiyaç ve İstek Paradoksu: İktisadi ve Metafizik Bir Yaklaşım”. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi 3/3 (2015), 71-87.
• Balta, Yusuf "Belli Başlı Kaynaklarda Havâic-i Asliyye Listeleri". Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/3 (2016), 227-239.
• Bantanî, Muhammed b. Ömer Nevevî. el-Câvî Merah Lebid li keşfi mane’l-Kur’âni’l-mecid. thk. Muhammed Emin Sanâvî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1417.
• Baudrillard, Jean. Tüketim Toplumu. çev. Hazal Deliceçaylı, Ferda Keskin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2004.
• Bayrakdar, Mehmet. İslam İnanç ve ibadetlerinin Kişiyi Ekonomik Yapmadaki Rolü. İstanbul: 1987.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayış Işığında Kur’an Tefsiri. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2001.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ. el- Meâlimü’t-tenzil fî tefsiri’l-Kur’ân. Y.y.: Dârü Tayyibe, 1997.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü’l-Kur’âni’l-Hakîm. çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yayınları, 2017.
• Cevziyye, Cemalüddin Ebûl-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zadü’l-mesir fî ilmi’t-tefsir. thk. Abdurrezzak el-Mehdi. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-Arabi, 1422.
• Çeker, Orhan. “Havâic-i Asliye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. 16/504-507. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Çınar, Recâi–Çubukçu, İhsan. “Tüketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tüketici Davranışları, Karşılaştırmalı Bir Uygulama”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13 (2009), 277-300.
• Demirezen, İsmail. "Tüketim Toplumunun Oluşumu ve Din ile Etkileşimi". Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3/10 (2010), 97-109.
• Ebi Talib, Mekki. el-Hidaye ilâ Bulugi’n-nihâye fî ilmi Meâni’l-Kur’ân ve tefsirihi. Y.y.: Mecmuatü Buhusi’l-kitabi ve’s-sünne, 2008.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Ali Endelüsî. el-Bahrü’l-muhît. Beyrut: Dârü’l-fikir, 1420.
• Ebussuud, Muhammed b. Mustafa el-İmadî. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dârü İhyai’t-türâsi’l-Arabi, ts.
• Emîn, İbn Âbidîn Muhammed. Reddü’l-muhtâr alâ’d-dürri’l-muhtâr şerhü tenvîri’l-ebsâr. Riyad: Dârü’l-âlemi’l-kütüb, 2003.
• Erkal, Mehmet. “Havâic-i Asliye”. İslâm’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. İstanbul, 1999.
• Ersoy, Arif. "İslam İktisadı ve İktisadi Yapısı: İnsan Merkezli Fıtri İktisat ve İktisadi Yapısı". İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi 1 (2015), 37-64.
• Eskicioğlu, Osman. İslam ve Ekonomi. İzmir: Anadolu Yayınları, 1999.
• Gölpınarlı, Abdülkadir. Şeyh Galip Divanı. İstanbul: Kapı Yayınları, 2016.
• Gül, Ali Rıza. “İslam İktisat Düşüncesinin Kur’ân’daki Temelleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/51 (2010), 27-78.
• Güler, İlhami. “Dünyanın Başına Gelen ‘Derin Sapıklık’: Dünyevîleşme”. İslâmîyat 3/4 (2001), 45.
• Güler, Zekeriya. 40 Hadis’te İş ve Ticaret Ahlâkı. İstanbul: İGİAD Yayınları, 2010.
• Hamidullah, Muhammed. Modern İktisat ve İslam. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Yağmur Yayınları, 1963.
• Hançerlioğlu, Ohan. Ekonomi Sözlüğü. İstanbul: Yükselen Matbaacılık, 1976.
• Hazin, Alâuddîn Ali b. Muhammed b. İsmail. Lübâbu’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl. Kahire: Matbaây-ı Âmire, 1328.
• Illich, Ivan. Tüketim Köleliği. çev. Mesut Karaşahan, İstanbul: Pınar Yayınları, 2002.
• Irzık, Gürol–Buğra, Ayşe. “İnsan Doğası, İnsan İhtiyaçları ve İktisat”, Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek, Toplum ve Bilim Sempozyum Bildirileri. İstanbul: Metis Yayınları, 1998, 34-41.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrarü’l-vecîz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li ulûmi’t-tenzîl. Beyrut: Dârü’l-Erkâm, 1416.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Said. el-Muhalla. Mısır, 1347.
• İbn Kesir, El- Celil el-Hafız Îmâd Ed-Din Ebul Fida İsmail ed-Dimeşkî. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. Kahire: Mektebetü Evladi’ş-şeyh li’t-türâs, 2000.
• İbnu'l-Cevzî, Ebu'l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. Muhtasaru Zemmi’l-hevâ. thk. İbrâhim Muhammed Ramazan. Beyrut: Dârü’l-kalem, 1993.
• İzzetbegoviç, Aliya. Özgürlüğe Kaçışım Zindandan Notlar. İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.
• Kallek, Cengiz. İslam İktisat Düşüncesi Tarihi Harâc ve Emval Kitapları. İstanbul: Klasik Yayınları, 2004.
• Kara, Mustafa. Gönül Mektupları. İstanbul: Mavi Yayınları, 2000.
• Karakoç, Sezai. İslâm Toplumunun Ekonomik Strüktürü. İstanbul: Diriliş Yayınları, 1979.
• Karaman, Hayrettin, vd. Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Karaoğlan, Arslan. "Nûr Sûresi 39-40. Âyetleri Bağlamında İnkârcı Tutum ve Davranışların Allah Katındaki Değeri". Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (2019), 7-38.
• Kayhan, Veli. “Kur’ân’a Göre İsraf ve İktisat”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2/6 (2006), 180.
• Kılıç, Sadık. Kur’an’da Günah Kavramı. Konya: Hibaş Yayınları, 1984.
• Kurt, Abdurrahman. “Kur’an ve İş Ahlakı”. Kur’an ve Toplumsal Ahlak, Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri. Bursa: KURAV Yayınları, 2010.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi li-ahkâmi’l-Kurʾân. Beyrut: 1988.
• Mannan, M. A. İslam Ekonomisi, Teori ve Pratik. çev. Bahri Zengin. İstanbul: Fikir Yayınları, 1973, 241.
• Maverdi, Ebu'I-Hasen b. Ali b. Muhammed. b. Habib el-Basri. Edebü'd-dünya ve'd-din. İstanbul: Temel Neşriyat, 1985.
• Meragı, Ahmed Mustafa. Tefsirü’l-Meragı. Kahire: Şirketi Mektebe, 1946.
• Mevdudî, Ebu’l Âla. Tefhimü’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayani, Yusuf Karaca, Nazife Şişman vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Nesefî, Ebu’l-Berakât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud. Medarikü’t-tenzil ve Hakaikü’t-te’vil. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Odabaşı, Yavuz. Tüketim Kültürü Yetinen Toplumdan Tüketen Topluma. İstanbul: Sistem Yayıncılık, 1999.
• Parlak, Bekir. Kamu Yönetimi Sözlüğü. Bursa: MKM Yayıncılık, 2011.
• Saruhan, Müfit Selim. “İslâm Ahlâkında İsraf ve Cimriliğin Tedavisi”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 4/16 (2003), 640.
• Sıddıki, M.N. İslam Ekonomi Düşüncesi, çev. Yaşar Kaplan. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1984.
• Soysaldı, Mehmet. “Kur’ân’da İsraf Kavramı”. On dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18-19 (2005), 120-135.
• Şahin, M. Cem. Postmodern Dönemde Tüketim Olgusunun Sosyo-Kültürel Analizi ve Yabancılaşma”. Dini Araştırmalar Dergisi 31/11 (Mayıs-Ağustos, 2008), 173-194.
• Şeker, Şadi Evren. “Maslow’un İhtiyaçlar Piramiti”, YBS Ansiklopedi. İstanbul, 2014.
• Şeriati, Ali. İslam Ekonomisi. çev. Kamuran Çamurcu. İstanbul: Dünya Yayınları, 1994.
• Şeriati, Ali. İslam ve Sınıfsal Yapı. çev. Doğan Özlük, Ankara Fecr Yayınları, 2012.
• Şinkītî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr el-Cekenî. Edvâ’ü’l-beyân fî îzâhi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. Mekke: Dârü Âlemi’l-fevâid, 1426.
• Şişman, Nazife. Emanetten Mülke Kadın Bedeninin Yeniden İnşası. İstanbul: İz Yayınları, 2003.
• Tabakoğlu, Ahmet. İslam İktisadına Giriş. İstanbul: Dergâh Yayınları,1995.
• Tekke, Mustafa. "Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisinin En Son Düzeyleri: Kendini Gerçekleştirme ve Kendini Aşmışlık”. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi 4/7 (2019), 1704-1712.
• Terzi, Hasan-Altunışık, Remzi. "Müslüman Tüketicilerin İsraf Kavramına Bakışı: Türkiye, Katar ve Endonezya Ölçeğinde Kültürlerarası Bir Mukayese". Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 2/5 (Haziran 2016), 86-103.
• Topçuoğlu, N. Nur. Basında Reklâm ve Tüketim Olgusu. Ankara: Vadi Yayınları, 1996.
• Tutar, Hasan. İşletme ve Yönetim Terimleri Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Detay Yayıncılık, 2013.
• Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2005.
• Ülgener, Sabri F. Milli Gelir İstihdam ve İktisadi Büyüme. İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1951.
• Ülgener, Sabri F. Zihniyet ve Din İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı. İstanbul: Dergâh Yayınları.1981.
• Vecchio, Giorgio Del. Hukuk Felsefesi Dersleri. çev. Sahir Erman. (İstanbul: 1952), 289-300.
• Tevhit Ayengin. "İslâm’da İktisadî Hayatın Ahlâki Boyutu". İslâmî Araştırmalar 4/16 (2003), 648-659.
• Yavuz, Şahinde. “Türk Toplumunun Tüketim Toplumuna Dönüşümünde Reklamcılığın Rolü”. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Süreli Elektronik Dergi 36 (Bahar 2013), 221-222.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur'ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Yeniçeri, Celal. İslâm İktisadının Esasları. İstanbul: Şâmil Yayınları, 1980, 37.
• Yıldırım, Ahmet. “Sade Hayat ve Din”. Uluslararası Bilim Kültür ve Spor Derneği Dergisi 1/2 (2004), 328-339.
• Yıldırım, Celal. İlmin Işığında Asrın Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Anadolu Yayınları, 2007.
• Yıldız, Abdullah. “İslâm Ahlâkı Açısından İnfak, İsraf ve İstidraç Kavram Örgüsü”. SOBİDER: Sosyal Bilimler Dergisi 38/6 (2019), 86-10.
• Yiğit, Yaşar. “İslâm’ın İsrafa Bakışı, Hz. Peygamber’in Örnekliği”. İslâm’ın Sosyal Dayanışma ve İsrafa Bakışı. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Zemahşerî, Ebul Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşaf. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.