Human Actions in Ermenekli Suleymān Sırrı̄ Efendı̄

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 26, 31.05.2020

İbrahim Bayram

https://doi.org/10.33931/abuifd.696558

Öz

Ermenekli Süleymān Sirrı̄ Efendī, has also copyrighted works in the kalām, as well as other basic Islamic sciences. The author, who has expressed his views on various faith issues, has also made statements on issues related to human acts. He argued that human acts were created by Allāh, and tried to confirm this understanding with various mental and religious proofs. He also addressed the issue of will and capacity, which have important functions in the formation of human actions, and explained them in line with the Māturīdī understanding of which he was a member. He also made contact with the question of taklif ma la yutaq and tried to explain it in a manner that would not put people under obligation in general. Finally, he also addressed the role of their deeds in the going to heaven of the people and followed a balanced path in this regard. 

Anahtar Kelimeler

Kalām, Ermenekli Süleymān Sirrı̄, Human Actions, Capacity, Will

Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi’de İnsan Fiilleri

Öz

Osmanlı’nın son dönem âlimlerinden Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi, diğer temel İslam ilimleri yanında kelâm sahasında da eserler telif etmiştir. Çeşitli itikadi konular hakkında görüş beyan eden müellif, insan fiilleri ile alakalı meselelere dair de açıklamalar getirmiştir. İnsan fiillerinin Allah tarafından yaratıldığını savunmuş, bu anlayışı muhtelif akli ve nakli deliller ile teyit etmeye çalışmıştır. Bu konuda aksi düşünceyi savunan Mu‛tezile mezhebine yönelik getirdiği eleştirilerle de kendi yaklaşımını kuvvetlendirmek istemiştir. Beşeri fiillerin oluşumunda önemli fonksiyonları bulunan irade ve kudret meselesine de eğilmiş, onları mensubu bulunduğu Mâtürîdî anlayış doğrultusunda izah etmiştir. Bununla birlikte kimi zaman onlardan farklı bir dil de geliştirmiştir. Kelâmda kudretin bir alt konusu olarak ele alınan teklîf-i mâ lâ yutâk meselesine de temas etmiş, onu genel anlamda kulu cebir altına sokmayacak bir tarzda açıklamaya çaba göstermiştir. Son olarak bir yönüyle kelâm alanını da ilgilendiren kulların cennete gitmesinde amellerinin rolüne de değinmiş, bu konuda dengeli bir yol izlemiştir.

Anahtar Kelimeler

kelam, Ermenekli Süleyman Sırrı, İnsan Fiilleri, Kudret, İrade

Kaynakça

• Alak, Musa. “Süleyman Sırrı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-2/544-545. Ankara: TDV Yayınları, 2016.
• Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması. 5 Cilt. İstanbul: Milli Gazete Yayınları, 1981.
• Ali el-Kari, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed. Şerhu’l-Emâlî. İstanbul: Matbaa-i Âlem, 1319.
• Âmidî, Ebü'l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Salim. Gâyetü'l-meram fî ilmi'l-kelâm. thk. Hasan Mahmûd Abdüllatif. Kahire: Vizaretü'l-Evkaf, 1971.
• Arapkirli, Hüseyin Avni. “İlm-i Kelâm”, Dârülfünûn Dersleri. 1-192. İstanbul: İstanbul Dârülfünunu, 1331.
• Arazlı, Gülsüm Merve. Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi Kelâmi Görüşleri ve Kelâma Dair Eserleri. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. Usulü'd-din. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1928.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed. Kitâbu’t-Temhîd. thk. Richard J. McCarthy. Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şarkiyye, 1957.
• Beyâzîzâde, Kemâlüddîn Ahmed. İşârâtü’l-merâm min ibârâti’l-İmâm. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envarü't-tenzil ve esrarü't-te'vil. nşr. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlı. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Muvazzah İlm-i Kelâm Dersleri. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, 1339-1342.
• Birgivî, Mehmed Efendi. eṭ-Ṭarīḳatü’l-Muḥammediyye. Bombay: Şerefüddin el-Kütübî ve Evlâdihî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim Cu’fî. el-Câmiü’s-sahîh Sahîhu’l-Buhârî. haz. Bedreddin Çetiner. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf, thk. Abdurrahman Umeyre. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1417/1997.
• Cüveynî, Ebü'l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh b. Yûsuf. Kitâbü'l-İrşâd ilâ kavâtıi’l-edilleti fi usûli’l-i’tikad. thk. Muhammed Yusuf Musa-Ali Abdülmünim Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1369/1950.
• Çankaya, Ali. Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler. 8 Cilt. Ankara: Mars Matbaası, 1968-71.
• Çerkeşşeyhizâde, Mehmed Tevfik Efendi. Meziyyet-i İslamiyye. Dersaâdet: Mahmud Bey Matbaası, 1307.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşâs es-Sicistânî. es-Sünen. haz. Bedreddin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Eskişehrî, Mehmed Emin. Zübdetü’l-akâid. İstanbul: Süleyman Efendi Matbaası, 1298.
• Eş'ari, Ebü'l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. el-Lüma’ fi'r-red ala ehli'z-zeyg ve'l-bida'. tsh. Hamûde Garabe. y.y.: Matbaatü Mısır, 1955.
• Eş'ari, Ebü'l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. Makalatü'l-İslâmiyyin ve ihtilafü'l-musallin. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü'n-Nehda’l-Mısriyye, 1329/1950.
• Galmamatov, Atabek. Hibetullah et-Türkistânî ve Şerhu Akîdeti't-Tahâvî Adlı Eserinin Tahkiki. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Girîdî, Sırrı. Nakdü’l-Kelâm fî Akâidi’l-İslâm. Dersaadet: Babıali Caddesinde 52 Numaralı Matbaa, 3. Basım, 1324.
• Hacı Necib. Kenzü’l-feraid fî mesaili’l-akaid. Dersaadet: Kanaat Matbaası, 1335.
• Hamamizâde, Mustafa Asım. Tavzihü’l-kelâm fi akaid-i İslam. Selânik: Osmanlı Asır Matbaası, 1316.
• Harpûtî, Abdüllatîf. Tenkîhu’l-kelâm fî akâid-i ehli’l-İslâm. Dersaâdet: Necm-i İstikbal Matbaası, 2. Basım, 1330.
• Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahman b. Ahmed b. Abdülgaffar. Kitâbü’l-Mevâkıf. thk. Abdurrahman Umeyre. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1417/1997.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Mülahhas İlm-i Tevhid. İstanbul: Kanaat Matbaası, 1338.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü'l-Hasen b. Ahmed b. Abdülcebbâr. Şerhu’l-usûli’l-hamse. thk. Abdülkerim Osman. Kahire: el-Mektebetü’l-Vehbiyye, 3. Basım, 1416/1996.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü'l-Hasen b. Ahmed b. Abdülcebbâr. Usûlü’l-hamse. thk. Faysal Bedir Avn. Kuveyt: Câmiatü’l-Kuveyt Lecnetü’t-Te’lif ve’t-Tarib ve’n-Neşr, 1998.
• Konevî, İsmail b. Muhammed. Teklîf-i mâ lâ yutâk. İstanbul: İ.B.B. Atatürk Kitaplığı, Yazma Eserler, 297.413 KON 297.413 KON 1, 11b-15b.
• Manastırlı, İsmail Hakkı. Mevaidü'l-in’am fi berahini akaidi'l-İslâm. İstanbul: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye Matbaası, ts.
• Mardin, Ebû’l-Ûla. Huzûr Dersleri. 3 Cilt. İstanbul: İsmâil Akgün Matbaası, 1956-1966.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Mâtürîdî Semerkandî. Kitâbü't-Tevhid. thk. Fethullah Huleyf. İskenderiye: Dâru’l-Câmiati’l-İslâmiyye, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Mâtürîdî Semerkandî. Te'vîlâtu ehli's-sünne. thk. Mecdi Baslum. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mehmed Vehbi Efendi. Ahkâm-ı Kur’âniyye. [İstanbul]: Ahmet Kamil Matbaası, 1341-1343.
• Mehmed Vehbi Efendi. Akâid-i Hayriyye Tercümesi. İstanbul: Ahmed Kamil Matbaası, 1340-1343.
• Nesefi, Ebü'l-Berekat Hafızüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Şerhü’l-umde fi akîdeti Ehli’s-Sünne ve’l-Cemâa = el-İ’timâd fi’l-i’tikâd. thk. Abdullah Muhammed Abdullah İsmail. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 1432/2012.
• Nesefî, Ebü'l-Muîn Meymun b. Muhammed b. Muhammed el-Hanefi. Bahrü'l-kelâm fî akaidi ehli'l-İslâm. thk. Veliyyüddin Muhammed Salih Ferfur. Dımaşk: Mektebetü Dâri’l-Ferfur, 2. Basım, 1421/2000.
• Oral, Mustafa. Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi ve Kifâyetü'l-Müntehî Alâ Kifâyeti-l-Mübtedî Adlı Eserinin Tahkiki. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Oral, Mustafa. “Osmanlı Son Dönemi Hadis Müelliflerinden Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi’nin Hayatı= One of the Hadith Authors of the Ottoman Empire’s Late Period: Ermenekli Suleyman Sırrı Efendi’s Life”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2018), 515-535.
• Pezdevî, Ebü'l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. Usulü'd-din. thk. Hans Peter Linss. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 1424/2003.
• Râzî, Ebu Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Fahreddin. Muhassalu efkari'l-mütekaddimîn ve'l-müteehhirîn mine'l-ulemâ. Kahire: Matbaatü’l-Hüseyniyyeti’l-Mısriyye, 1323.
• Râzî, Ebû Abdillah Fahreddîn Muhammed b. Ömer Fahreddîn. Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûreddin. Kitabü’l-bidâye mine’l-kifâye fi’l-hidâye fi usuli’d-din. thk. Fethullah Huleyf. Kahire: Dâru’l-Maarif, 1969.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü'l-Kâsım İsmail b. Abbâd b. Abbas Talekani. “et-Tezkira fi’l-usûli’l-hamse”, Nefâisü’l-mahtûta. thk. Muhammed Hasan Al-i Yasin. 87-95. Bağdat: Matbaatü’l-Maarif, 1373/1954.
• Süleyman Sırrı. el-İcâze. Ankara: Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 7048, 1a-11a.
• Süleyman Sırrı. Esbâbü’l-felâh. İstanbul: Mekteb-i Sanayi Matbaası, 1302.
• Süleyman Sırrı. Hulâsatü’l-efkâr. Dersaadet: Mahmud Bey Matbaası, 1305.
• Süleyman Sırrı, Hulâsatü’l-Muhtareyn. Dersaâdet: Mahmud Bey Matbaası, 1324.
• Süleyman Sırrı. Kenzü’l-akâid. Dersaâdet: Ahter Matbaası, 2. Basım, 1316.
• Süleyman Sırrı. Medhal-i Fıkıh. Konstantiniyye: Matbaa-i Ebuzziya, 1329.
• Süleyman Sırrı, Miftâhu’l-akâid. İstanbul: y.y., 1321.
• Süleyman Sırrı. Miʿyârü’l-makâl. İstanbul: Mekteb-i Sanayi Matbaası, 1303.
• Süleyman Sırrı. Vesîletü’l-felâh. Dersaâdet: Vezir Hanında 48 Numaralı Matbaa, 1328.
• Şehristanî, Ebü'l-Feth Taceddin Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve'n-nihal. thk. Ali Mühenna-Ali Hasan Faûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 3. Basım, 1414/1993.
• Teftazânî, Sa’düddin Mesûd b. Ömer b. Abdullah. Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1408/1988.
• Teftâzânî, Sa’deddin Mesûd b. Ömer b. Abdullah. Şerhu’l-Makâsıd. thk. Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1409/1989.
• Ûşî, Ebü'l-Hasan Siraceddin Ali b. Osman Fergani. Ûşî, “el-Emâlî”, Şerhu’l-Emâlî. mlf. Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed Ali el-Kari. 46-48. İstanbul: Matbaa-i Âlem, 1319.
• Yörük, Ali Adem. Mekteb-i Hukuk’un Kuruluşu ve Faaliyetleri (1878-1900). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Zorlu, Harun. Süleyman Sırrı Efendi'nin (Ermenekli) Fıkha Dair Eserlerinin Tahlili: İbadet Bahisleri Bağlamında. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.