Helallerde Îtidal: Vera‘ -Kapsamı ve Kazanımlarına Dair Analitik Bir İnceleme-

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 649 - 670, 30.11.2020

Esma Öztürk

https://doi.org/10.33931/abuifd.779395

Öz

İlk dönem İslam toplumunda hâkim yaşam tarzı dünyaya rağbet ve hırsın terki şeklinde tanımlanabilecek bir yaşam tarzıdır. Bu yaşam tarzı “zühd” adıyla sadece bir kavram olarak literatürde anılmakla kalmamış, aynı zamanda tasavvuf tarihinin ilk dönemine de kaynaklık etmiştir. “Kitabu’z-Zühd” ismiyle bağımsız çalışmaların yapıldığı bu dönemin diğer bir eser türü de vera‘ kavramını müstakil olarak ele alan çalışmalardır. Bu kavramla ilgili hiç de azımsanamayacak ölçüde eser yazılmıştır. Özellikle vera‘ ile ilgili yazılmış bu eserler referans alındığında aslında vera‘nın en az zühd kadar bu döneme damga vurmuş bir kavram olduğu gözlenmektedir.
Tarihi süreçte ilk olarak sadece haramlardan sakınma anlamını taşıyan vera‘, zaman içinde anlam genişlemesine uğrayarak mübâhlardan da kaçınma anlamını içermiştir. Bu çalışmada vera‘ kavramının ilişkili olduğu bazı kavramlar (takva, zühd, havf, şüphe, vesvese, tebettül) vera‘ merkeze alınmak suretiyle incelenmiş, vera‘nın semantik tahlîlinin yanı sıra sadece tasavvuf kavramlarıyla değil İslam hukukunda kullanılan “ihtiyat” kavramıyla da bağlantısı ortaya konmaya çalışılmıştır.
Sonuç olarak; vera‘nın kişinin ahlakını yansıtan bir boyutu olduğu, ihtiyatın ise teorik çerçevede kullanıldığı görülmüştür. Öte yandan vera‘nın; “zühd”, “takva”, “havf”, kavramlarıyla doğrudan, “vesvese”, “şüphe”, “tebettül” gibi kavramlarıyla da dolaylı yönden bağlantılı olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Vera‘, Zühd, İhtiyat, Şüphe

Attention in Halals: Wara‘ -An Analytical Review Regarding Its Scope and Benefits-

Öz

The dominant lifestyle in the early Islamic society was a lifestyle that could be defined as the abandonment of world demand and ambition. This lifestyle was not only mentioned in the literature as a concept with the name of "zuhd", but also was the source of the first period of Sufism history. Another type of work of this period, in which independent studies were conducted under the name of "Kitabu'z-Zuhd", are the studies that deal with the concept of wara‘ independently. A substantial amount of work has been written on this concept. Especially when these works written about wara‘ are taken as a reference, it is observed that wara‘ was a concept that left its mark on this period at least as zuhd. In the historical process, wara‘, which meant only avoiding harams for the first time, included the meaning of avoiding mubahs by expanding its meaning over time. In this study, some concepts related to the concept wara‘ (taqwa, zuhd, havf, doubt, waswasa, tebettul) have been examined by taking wara‘ in to the center and semantic analysis of wara‘ as well as the concept of precaution used in the Islamic law is revealed. As a result; it has been observed that wara‘ has a dimension that reflects the morality of the person and precaution is used in a theoretical framework. On the other hand, it has been determined that wara‘ is directly related with the concepts of “zuhd”, “taqwa”,”havf” and indirectly related with “waswasa”, “doubt” and “tebettul”.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Wara‘, Zuhd (Ascetism), Precaution, Doubt

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût. 5 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, t.y.
• Apaydın, Yunus. “İhtiyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/ 577-579. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin b. Ali. el-Câmiu‘ li Şuabi’l-İman. 14 Cilt. thk. Muhtar Ahmed Nedvî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Bilgi, İsmail Hilmi. “Kur’an’da Korku Olgusu Neden ve Nasıl Kullanılmıştır?”. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2015), 229-251.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmi’u’ṣ-ṣahîh. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Muhtasar Rûhu'l-Beyân Tefsiri. 10 Cilt. İstanbul: Damla Yayınları, 2012.
• Câmî, Abdurrahman. Nefehâtü’l-Üns. haz. Süleyman Uludağ – Mustafa Kara. İstanbul: Marifet Yayınları, 1995.
• Cevziyye, İbn Kayyım el-Kitabu’r-Rûh. çev. Şaban Haklı, İstanbul: İz Yayınları, 2007.
• Cevziyye, İbn Kayyım el-Medâricu’s-Sâlikîn. çev. Ali Ataç vd.. 3 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017.
• Çubukçu, Hatice. “İslam Tasavvufunda Hz. Ebubekir’in Yeri”. Akademik Bakış Dergisi 66 (Mart-Nisan 2018), 412-429.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman. es-Sünen. thk. Hüseyn Selîm ed-Dârânî. 4. Cilt. Riyad: Dâr’ul Muğnî, 1412/2000.
• Düzenli, Tülay. “Kur’ân’da “Korku” Kavramı ve Dini İletişim Yoluyla Tutum Değişimine Etkisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/64 (2019), 946-956.
• Ebû Dâvûd. Süleymân b. el-Eş'as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhumeyd. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, t.y.
• Ece, K. Hüseyin. İslam’ın Temel Kavramları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2006.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: İFAV Yayınları, 2008.
• Erginli, Zafer vd. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006.
• Gökcan, M. Mansur. “Tasavvufta Allah Korkusu (Havf)”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2004), 249-276.
• Görgün, Tahsin. “İbn Habîb es-Sülemî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/ 510-513. İstanbul: TDV Yayınları, 2019.
• Gözel, Mehmet. Kur’an’da Havf Kavramı. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Günay, Hacı Mehmet. “Şüphe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/263-265. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Hâlis, Zeki. “Kur’an’da Haşyet Kelimesinin Semantik Analizi ve Haşyet Duygusunun Kullanım Yerleri”. Turkish Studies 11/5 (2016), 315-350.
• Harkûşî, Abdulmelik Muhammed İbrahim en-Nişaburî. Kitâbu Tezhîbi’l-Esrâr. thk. Bessam Muhammed Bârud. Abu Dabi: El-Mecmau’s-Sekâfi, 1999.
• Harraz, Ebû Said. et-Tarîku illallah Kitabu’s-Sıdk. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1119.
• Heyet. el-Mû’cemu’l-Vasît. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1972.
• Heyet. Mu‘cemu Elfâzil Kur’ani’l-Kerîm. Mısır: Mû’cemu’l-Lugati’l-Arabiyye, 1390/1970.
• İbn Asakîr, Ebû Kasım Ali b. Hüseyin. Târihu Medineti Dımaşk. thk. Ahmed b. Mahmud – İbrahim b. Abbas. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1990.
• İbn Ebi’d-Dünya, Ebû Bekr Abdullah b. Kitâbu’l-Vera‘. thk. Ebû Abdullah Muhammed b. Hamedi’l-Humûd. Kuveyt: Dâru’s-Selefiyye, 1988.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, thk. Şeyh Ahmed Muhammed Şakir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfak el-Cedîde, 1403/1983.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdulbâki. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, t.y.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali Ensârî. Lîsanu’l-Arab. thk. Emin Muhammed Abdülvehhab – Muhammed Sadık Ubeydî. 17 Cilt. Beyrut: Dâr’u İhyâi’t-Turâsil Arabî, 1999.
• İbn Teymiyye. ez-Zühd ve’l-Vera‘ ve’l-İbâde. thk. Hammad Selâme. Ürdün: Mektebetü’l-Menar, 1987.
• İmam Gazzâlî. İhyâu Ulûmiddîn. çev. Ahmet Serdaroğlu. 4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınları, 1992.
• İsfehânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-Evliya ve Tabakâtü’l-Asfiya. 10 Cilt. Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1979. İsfehânî, Ragıb. ez-Zeria ila Mekârimi’ş-Şeria. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1980.
• İsfehânî, Ragıb. Müfredât-Kur’an Istılahları Sözlüğü. çev. Abdülbaki Güneş – Mehmet Yolcu. 2 Cilt. İstanbul: Çıra Yayınları, 2006.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Kaşânî, Abdürrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Kelâbâzî, Ebû Bekr Muhammed b. İshak. Doğuş Devrinde Tasavvuf – Ta‘arruf. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1992.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş- Muzaffer Şahin, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kasım Abdülkerim b. Hevâzin. er-Risaletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdulhalîm Mahmûd – Mahmûd b. Şerîf. Kahire: Dâru’ş-Şa‘bî, 1979.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillah. Muvatta‘. thk. Muhammed Fuad Abdülbâki. Beyrut: Dâru İhyâi Turâsi’l-Arabî, 1406/1985.
• Muhâsibî, Haris b. Esed. el-Mekâsib ve’l-Verau ve’ş-Şüphetü ve’l-Beyânu Mebâhisiha ve Mahzûrihâ. thk. Abdülkâdir Ahmed Atâ. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sakâfiyye, 1987.
• Muhâsibî, Haris b. Esed. er-Riâye-Kalp Hayatı. çev. Abdülhakim Yüce. İstanbul: Işık Yayınları, 2005.
• Müneccid, Muhammed Salih. el-Vera‘. Cidde: Zâd Neşriyat, 2009.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Muslim. thk. Muhammed Fuad Abdülbâki. 5 Cilt. b.y.: Dâru İhya et-Turâsi’l-Arabî, t.y.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünenu’s-Suğra. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetu’l-Matbuât el-İslamiyye, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. Sahîh-i Müslim bi Şerhi Nevevî. 12 Cilt. Endülüs: Müessesetü’l-Kurtuba, 1994.
• Özer, Hasan. “Fıkıh Literatüründe Yükümlülük Kuramı Bağlamında Lâ Be’se (Bih) Kavramı”. Mârife Dini Araştırmalar Dergisi 17/1 (2017), 1-27.
• Özköse, Kadir. “Zühd ve Sûfilerin Zühde Yükledikleri Anlam–Tasavvufta Dünyevîleşmeye Tepkisel Yaklaşım”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2002), 175-194.
• Sezgin, Fuad. Arap İslam Bilimleri Tarihi. 18 Cilt. İstanbul: Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2015.
• Sircânî, Ebu’l-Hasan. Sufism, Black and White- A Critical Edition of Kitâb al-Bayâd wa-l-Sawâd. ed. Bilal Orfali- Nada Saab. Leiden: Brill, 2012.
• Sülemî, Ebû Muhammed İzzeddin Abdülaziz bin Abdüsselam. Kavâidü’l-Ahkâm fî Mesâlihi’l-En’am. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Külliyât el-Ezheriyye, 1414/1991.
• Taberî, Ebû Halef. Selvetü’l-Ârifîn ve Ünsü’l-Müştakkîn (The Comfort of the Mystics: A Manual and Anthology of Early Sufism içinde). thk. Gerhard Böwering – Bilal Orfali. Leiden: Brill, 2013.
• Tek, Abdurrezzak. Tarihi Süreçte Tasavvuf ve Tarikatlar. Bursa: Bursa Akademi Yayınları, 2017.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen, thk. Beşşar Avvad Marûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garb el-İslâmî, 1998.
• Tûsî, Ebû Nasr es-Serrac. el-Luma‘. thk. İmad Zeki el-Bârûdî. Kahire: Mektebetü’t-Tevfikiyye, t.s.
• Türk, Nurdoğan. “Kur’an Işığında Korku ve Etkileri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2019), 140-157.
• Uludağ, Süleyman. “Vera‘”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/ 49-50. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.