Fundamental Paradigms of Ahl-i Ḥadīth Regarding Sunna Argument

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 1, 262 - 293, 30.05.2021

Muhammet Ali Asar

https://doi.org/10.33931/abuifd.862242

Öz

The claims, supported not only by Islamic sects and fiqh traditions regarding that khabar al-wāḥid which is not acceptable for both Qurʾān and ahl al-Medina’s practices cannot be regarded as hujj̲a i.e. evidence has been extended in the 2nd hijrī century and reached its peak until at the end of 3rd hijrī century. As a reaction to these arguments, many muḥaddiths started to deal with this challenge which includes the discussion between khabar al-wāḥid and Sunna. In this article, fundamental paradigms of Sunna, mentioned in muṣannaf sources as a most significant part of the concept-oriented ḥadith collections since from 3rd Hijrī century were examined. In this way, the arguments of Sunna opponents in the early and contemporary times can be comparatively sophisticated, and also the parameters of Sunna arguments in the classification period can be easily revealed. Also, this study gives possible answers to the following questions: which dynamics were seen as fundamentals of ḥadiths by well-known muḥaddiths who witnessed such an era, regarded not only as a period which most excellent works of ḥadith field were produced and but also as a Golden Age of ḥadith. What were the driving instincts or feelings that encouraged muḥaddiths to support Sunna? Also, it is underlined that Ahl-i Ḥadīth formed their proposal regarding sunnah by signifying the unity between the Qurʾān and Sunna. Moreover, they made some justification for practicing Sunna and evaluating the comparison between raʾy and bidʿa in the manner of the fact that Sunna is a revelation and that it refers to the Qurʾān.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Ahl-i Ḥadīth, Sunna, Argument, Paradigm.

Ehl-i Hadisin Sünnet Savunusunun Temel Paradigmaları

Öz

Hicrî ikinci asırda yoğunlaşmaya başlayıp, üçüncü asırda iyice belirginleşen, başını itikadî fırkaların çektiği, fıkıh ekollerinin de Kur’an’a ve Medine ehlinin ameline uygun olmayan haber-i vâhidin hüccet olamayacağına dair söylemle iştirak ettikleri sünnet karşıtlığı hadisçileri harekete geçirmiştir. Ehl-i hadis bu konuya tahsis ettikleri özel eserlerde ya da tasnif devri ile başlayan süreçte musannef türü eserlerin müstakil bölümlerinde veya farklı konular içerisine serpiştirdikleri rivayetlerle sünnet savunusunu sergilemiştir. Bu makalede hicrî üçüncü asırdan itibaren gerçek hüviyetleri beliren ve konulu hadis koleksiyonlarının en muteber örneklerini teşkil eden musannef eserlerdeki sünnet savunusunun temel paradigmaları incelenmektedir. Böylece klasik ve modern dönem sünnet karşıtlarının argümanlarının mukayesesine imkân verilmekte, sünnet savunusunun parametreleri ortaya konmaktadır. Çalışmada şu somut sorulara cevap aranmaktadır: “Üçüncü asrın meşhur muhaddislerini sünneti savunmaya sevk eden temel saikler nelerdir?”, “Hadisin altın çağı olarak nitelendirilen ve hadis tarihinin en popüler eserlerinin teşekkül ettiği dönemin şöhretli hadisçileri hangi temel dinamikler etrafında sünnet savunusunu yoğunlaştırmıştır?”, “Ehl-i hadisin sünnet savunusu eserlerin hangi bölüm ve konularında temerküz etmektedir?”, “Erken dönem ve günümüz sünnet karşıtlığı mukayese edildiğinde nasıl bir sonuç ortaya çıkmaktadır?” Ehl-i hadis sünnet savunusunu sünnetin vahiy olması ve Kur’an’ı beyan etmesi çerçevesinde Kur’an-sünnet bütünlüğü, sünnete ittibanın rivayetlerle temellendirilmesi, re’y ve bid‘at karşıtlığı üzerine inşa etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Ehl-i hadis, Sünnet, Savunu, Paradigma

Kaynakça

• Ağırman, Cemal. Sünnette İtaat. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
• Akyüz, Ali. “İmam Buhârî’nin Yabancı Tesirlere Karşı Tavrı ve Bunun Eserlerine Yansıması”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 11 (2003), 163-174.
• Ali el-Kârî, Sultan b. Muhammed. Mirḳātü’l-mefâtîḥ şerḥu mişkâti’l-meṣâbîḥ. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1422/2002.
• Aynî, Bedrüddîn. ‘Umdetü’l-ḳārî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Azîmâbâdî, Muhammed b. Eşref. ’Avnü’l-ma’bûd şerhu Süneni Ebû Dâvûd. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1415/1995.
• Bağcı, Hacı Musa. “Hz. Peygamber’in Örnekliğinin Günümüzdeki Önemi”. Hz. Muhammed (sav) ve Mesajı. ed. Mehmet Mahfuz Söylemez. 107-123. Çorum: İslami İlimler Dergisi Yayınları, 2014.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed. el-Medḫal. thk. M. Ziyâurrahman el-A’zamî. 1 Cilt. Kuveyt: Dârü’l-Hulefâ li’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed. Ma‘rifetü’s-süneni ve’l-âs̲âr. thk. Emin Kal’acî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Kuteybe, 1991.
• Bigiyef, Musa Cârullah. Kitabü’s-sünne. b.y.: y.y., 1945.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Zühyr b. Nâsır. b.y.: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001.
• Çakan, İsmail Lütfi. “Hadis Edebiyatında ‘Kitap ve Sünnete Bağlılık’ Üzerine Genel Bir Tetkik”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/10 (1995), 325-344.
• Dârimî, Ebû Abdullah Muhammed. Sünen. Riyad: Dârü’l-Muğni, 2000.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as İshak es-Sicistânî. Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût, Muhammed Kâmil Karabelâ. Beyrut: Dârü’r-Risâle, 1430/2009.
• Ertaş, Hikmetullah. “Sünnet Vahiy midir?” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/42 (2017), 227-243.
• Ertürk, Mustafa. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 349-352. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Ertürk, Mustafa. “Nebevî Sünnetin Tarihi Gerçeklikteki Konumu Açısından ‘Kur’an İslam’ı’ Söyleminin İlmî Değeri”. Hadis Tetkikleri Dergisi 1/1 (2003), 7-29.
• Erul, Bünyamin. “Hz. Peygamber’e Kur’an Dışında Vahiy Geldiğini İfade Eden Rivayetlerin Tahlil ve Tenkidi”. İslâmiyât 1/1 (1998), 55-72.
• Erul, Bünyamin. Sünnetin Kur’an Dışında Hükümler Getirmesi Meselesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
• Goldziher, Ignaz. Muhammedianish Studien. çev. R. Baber-M Stern. 2 Cilt. London: Unwin Ltd., 1971.
• Gözün, Abdülvehhab - Köktaş, Yavuz. “Sünnet ve Bid'atin Mahiyetine Farklı Bir Bakış”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (2018), 163-184.
• Güngör, Mevlüt. “Kur’an’ın Hz. Peygamber’in Sünnetine Verdiği Değer”. Sünnetin Dindeki Yeri. 57-78. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1997.
• Gürler, Kadir. Hadis ve Sünnet Anlayışımız. Ankara: Anadolu Yayınları, 4. Basım, 2019.
• Hansu, Hüseyin. Mu‘tezile ve Hadis. Ankara: Otto Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Hansu, Hüseyin. “Mu‘tezile ’nin Sünneti İnkar Ettiğine Dair İddialar Üzerine”. İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri. 239-254. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2003.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. el-Kifâye fî ‘ılmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdullah es-Sürakî. Medine: Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Muhammed. Me‘âlimü’s-sünen. 4 Cilt. Haleb: Matbaatü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1351/1932.
• Herevî, Ebû İsmail Abdullah b. Muhammed el-. Z̲emmü’l-kelâmi ve ehlihî. thk. Abdurrahman eş-Şibl. 5 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm, 1. Basım, 1418/1998.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah. Câmi‘u beyâni’l-‘ilm ve fażlihi. thk. Ebu’l-Eşbâl ez-Züheyrî. 2 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1414/1994.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah. el-İntiḳāu fî feżâili’s̲-s̲elâs̲eti’l-eimmeti’l-füḳahâ. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Batta, Ebû Abdullah Ubeydullah b. Muhammed. el-İbânetü’l-kübrâ. thk. Rıdâ Mu’tî ve Diğerleri. 9 Cilt. Riyad: Dârü’r-Râye li’n-Neşr, 1994.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasan. Şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Ebû Temîm Yasir b. İbrahim. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2. Basım, 1423/2003.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. el-İlel. thk. Sa’d b. Abdullah el-Humeyd. 7 Cilt. b.y.: Metâbiü’l-Hamîdî, 1427/2006.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. Kitâbü’l-muṣannef fi’l-eḥâdîs̲i ve’l-âs̲âr. thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî şerḥu Ṣaḥîḥi Buḫârî. thk. M. Fuad Abdülbâkî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1379/1959.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed. el-‘İlel ve ma‘rifeti’r-rical. thk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs. 3 Cilt. Riyad: Dârü’l-Hânî, 2. Basım, 1422/2001.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed. Müsned. thk. Şuayb Arnaud, Adil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, 1403/1983.
• İbn Hibbân, Ebû Hatim Muhammed. el-İḥsân fî taḳrîbi ṣaḥîḥ-i İbn Ḥibbân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1. Basım, 1408/1988.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Te’vîlü muḫtelifi’l-ḥadîs̲. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed. Sünen. thk. M. Fuad Abdülbâkî. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.
• İbn Mûsâ, Muhammed b. Ali b. Adem. Meşâriḳu’l-envâri’l-vehhâce ve meṭâli‘i’l-esrâri’l-behhâce fî şerḥi süneni’l-imâm ibn Mâce. 4 Cilt. Riyad: Dârü’l-Muğnî, 4. Basım, 1426/2006.
• İbn Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn. et-Tavżîḥ li şerḥi Câmi‘i’ṣ-ṣaḥîḥ. Dımeşk: Dârü’n-Nevâdir, 2008.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurân. thk. Saffân Adnan ed-Dâvûdî. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1412/1991.
• Jiaerfu, Atawuxi. İbn Ebî Şeybe’nin Ebû Hanîfe’ye İtirazları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Kādî İyâz, Ebü’l-Fadl. İkmâlü’l-mu‘lim bi fevâ’id-i Müslim. thk. Yahyâ İsmail. 8 Cilt. Kahire: Dârü’l-Vefâ, 1419/1998.
• Kahraman, Hüseyin. “Hadis ve Hadisle İlgili Temel Kavramlar”. Hadis. ed. Zişan Türcan. 23-36. Ankara: Grafiker Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Câmiu’s-Sahîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 124-129. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Kandemir, M. Yaşar. “Şa’bî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 217-218. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Karabulut, Fuat. “Kıyâme Suresi 19. Ayet Bağlamında Sünnetin Kaynağı ve Hz. Peygamber’in Tebyin Görevi”. Trabzon İlahiyat Dergisi 6/1 (2019), 519-547.
• Kâsımî, Muhammed Cemâleddîn. Ḳavâ‘idü’t-taḥdîs̲ min fünûni muṣṭalahi’l-ḥadîs̲. thk. Muhammed Behcet el-Baytar. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 3. Basım, 2001.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. en-Nüketü’ṭ-ṭarîfe fi’t-teḥaddüs̱ ʿan Rudûdi İbn Ebî Şeybe ʿalâ Ebî Ḥanîfe. Kahire: y.y., 1365/1945.
• Kılıçer, M. Esat. “Ehl-i Re’y”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 520-524. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Kırbaşoğlu, Hayri. İslam Düşüncesinde Sünnet, Eleştirel Bir Yaklaşım. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Kirmânî, Muhammed b. Yusuf Şemsüddîn. el-Kevâkibü’d-derârî fî şerḥı Ṣaḥîhi’l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1356/1937.
• Koçkuzu, Ali Osman. Rivayet İlimlerinde Haber-i Vâhidlerin İtikât ve Teşrî Yönlerinden Değeri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1988.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Istılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1980.
• Köktaş, Yavuz. “Bazı Yeni Sünnet Tanımları Üzerine”. Dîvân (2002/1), 95-160.
• Köktaş, Yavuz. Hadis Usulü Yazıları. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2019.
• Köktaş, Yavuz. Hadis ve Sünnette Oryantalist Yaklaşımlar İddialar ve Gerçekler. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Küçük, Raşit. “Kur’an-Sünnet İlişkisi ve Birlikteliği”. Sünnetin Dindeki yeri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 1997.
• Lalekâî, Ebü’l-Kâsım Hibetullah. Şerḥu Uṣûli i‘tiḳādi ehli’s-sünne ve’l-cemâ‘a. thk. Hamdân el-Gâmidî. 9 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 8. Basım, 1423/2003.
• Lâşîn, Musa Şâhîn. Fetḥü’l-mün‘im şerḥu Ṣaḥîḥi Müslim. 10 Cilt. b.y.: Dârü’ş-Şurûk, 1423/2002.
• Mahmûd Tahhân. Teysîru musṭalaḥi’l-ḥadîs̲. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1996.
• Mâlik, Mâlik b. Enes. el-Muvaṭṭâ. 8 Cilt. Abu Dabi: Müessetü Zâyed b. Sultan, 2004.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû Amr. el-Câmi‘. thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. Lahor: el-Meclisü’l-İlmî, 1403/1987.
• Mevdûdî, Ebü’l-A’lâ. Sünnetin Anayasal Niteliği. çev. N. Ahmet Asrar. İstanbul: Bengisu Yayınları, 3. Basım, 1997.
• Münâvî, Zeynüddin Muhammed. Feyżül-ḳadîr şerḥu’l-Câmi‘i’ṣ-ṣaġîr. 6 Cilt. Kahire: Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1. Basım, 1356/1938.
• Müslim, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Haccâc. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. M. Fuat Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahyâ. el-Minhâc şerḥu Ṣaḥîḥ-i Müslim ibni Ḥaccâc. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadisi Yeniden Düşünmek Fıkhî Hadisler Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Polat, Selahattin. Hadis Araştırmaları- Tarih, Usûl, Tenkid, Yorum-. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Sâlih, Subhî. ‘Ulûmu’l-ḥadîs̲ ve muṣṭalaḥuhû. Beyrut: Dârü’l-İlmi li’l-Melâyîn, 22. Basım, 1999.
• Sancaklı, Saffet. Hadis İnkarcılığı: Hadis Karşıtlarının İddiaları ve Cevaplar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Sancaklı, Saffet. “Hadis Karşıtlığının Tarihi Arka Planı ve Günümüze Olumsuz Yansımaları”. 487-501. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2016.
• Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. London: Oxford, 1950.
• Sıbâî, Mustafa. es-Sünnetü ve mekânetühâ fî teşrî’i’l-İslâmî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1982.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. thk. Ahmed Şâkir. Kahire: Mektebetü’l-Halebî, 1358/1940.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Matbaatü Mustafa, 1975.
• Türcan, Zişan. “Sünnetin Kaynağına Dair Tasavvurların Dönüşümü”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 11/1 (2019), 242-262.
• Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyatı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 1996.
• Uraler, Aynur. “Sünnetin Kaynağı Üzerine Bazı Tespitler”. Hadis Tetkikleri Dergisi 4/2 (2006), 81-106.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Yaran, Rahmi. “Bid‘at”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 129-131. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Yıldırım, Enbiya. “Sünnet ve Rivayet Karşıtı Söylemlerin Tarihi”. İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri. 155-189. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usulü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 42. Basım, 2019.